|
Τα στοιχεία για την απασχόληση στις ΗΠΑ που δημοσιεύτηκαν
την περασμένη Παρασκευή ήταν πολύ απογοητευτικά:
δημιουργήθηκαν μόλις 38.000 νέες θέσεις εργασίας, δηλαδή
πολύ λιγότερες από τον μέσο όρο των 200.000 και άνω από τον
Ιανουάριο του 2013 μέχρι σήμερα. Τα άσχημα νέα εξηγούνται εν
μέρει από την απεργία στη Verizon και σε κάθε περίπτωση δεν
πρέπει κανείς να εξάγει συμπεράσματα με βάση τα στοιχεία
ενός μόνο μήνα. Παρ’ όλα αυτά, τα στοιχεία υποδηλώνουν
επιβράδυνση της ανάπτυξης. Δεν πρόκειται περί ύφεσης,
τουλάχιστον όχι ακόμη, αλλά είναι σαφώς παύση στην
οικονομική διαδικασία. Θα πρέπει να σας ανησυχεί αυτή η
παύση; Ναι. Διότι, αν μετατραπεί σε ύφεση ή ακόμη και αν η
παύση διαρκέσει πολύ, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι
θα υπάρξει αποτελεσματική απάντηση. Γιατί, όμως,
επιβραδύνεται η οικονομική ανάπτυξη; Υποθέτω ότι ο
σπουδαιότερος παράγοντας είναι η σημαντική ανατίμηση του
δολαρίου προσφάτως, η οποία έπληξε την ανταγωνιστικότητα των
αμερικανικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές. Η ανατίμηση του
δολαρίου αντανακλά με τη σειρά της την άστοχη συζήτηση από
πλευράς ομοσπονδιακής τράπεζας (Fed) περί της ανάγκης να
αυξηθούν τα επιτόκια δανεισμού. Βέβαια, από μια άποψη δεν
έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί χάνει δυναμική η οικονομία.
Η Αμερική βιώνει σοβαρές οικονομικές υφέσεις από το 1870,
για διάφορους λόγους. Οποια και να είναι η αιτία, η
οικονομία μπορεί να ανακάμψει γρήγορα εάν όσοι χαράζουν την
πολιτική κάνουν βήματα που είναι χρήσιμα. Για παράδειγμα,
τις υφέσεις του 1974-75 και 1981-82 διαδέχτηκε γρήγορη
ανάκαμψη επειδή η Fed είχε μειώσει δραστικά τα επιτόκια
δανεισμού και είχε χαλαρώσει τη νομισματική πολιτική της.
Πράγμα που όμως δεν θα γίνει –στην πραγματικότητα δεν μπορεί
να γίνει– αυτήν τη φορά. Τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια δανεισμού
εξακολουθούν να βρίσκονται σε πολύ χαμηλό επίπεδο και μπορεί
πλέον να γνωρίζουμε ότι μπορούν να κινηθούν και ελαφρώς κάτω
από το μηδέν, αλλά και πάλι δεν υπάρχει πολύ περιθώριο για
κόψιμο. Τούτων λεχθέντων υπάρχουν άλλες επιλογές που εύκολα
μπορούν να αντιστρέψουν μια οικονομική ύφεση. Και αν
κερδίσει η Χίλαρι Κλίντον τις εκλογές, η αμερικανική
κυβέρνηση θα καταλάβει πολύ καλά ποιες είναι αυτές. Η πιο
απλή και αποτελεσματική αντίδραση σε περίπτωση ύφεσης θα
ήταν η λήψη δημοσιονομικών μέτρων για την τόνωση της
οικονομίας, κατά προτίμηση δημόσιες επενδύσεις σε έργα
υποδομής, αλλά ίσως και προσωρινή μείωση της φορολογίας για
νοικοκυριά με χαμηλό και μέσο εισόδημα. Η επένδυση σε έργα
υποδομής φαντάζει ως ιδανική επιλογή δεδομένου ότι η
αμερικανική κυβέρνηση δανείζεται με πολύ χαμηλό επιτόκιο – η
απόδοση του ομολόγου που είναι ασφαλισμένο έναντι του
πληθωρισμού είναι μόλις πάνω από το μηδέν. Αλλά είναι σχεδόν
σίγουρο ότι οι Ρεπουμπλικανοί θα καταψήφιζαν οποιοδήποτε
μέτρο ακολουθούσε αυτή την πολιτική, εν μέρει εξαιτίας
ιδεολογικών λόγων, αλλά και εξαιτίας της απροθυμίας τους να
βοηθήσουν έναν Δημοκρατικό πρόεδρο.
Οπότε, αν δεν ληφθούν δημοσιονομικά μέτρα για την τόνωση της
οικονομίας, τότε τι; Στο μεγαλύτερο διάστημα των
προηγούμενων έξι ετών, η Fed μην μπορώντας να χαμηλώσει άλλο
τα επιτόκια δανεισμού είχε προσπαθήσει να ενισχύσει την
οικονομία μέσω της μαζικής αγοράς κρατικών ομολόγων και
στεγαστικών δανείων. Ομως δεν είναι σαφές το αποτέλεσμα
αυτής της επιλογής και, στο μεταξύ, η εν λόγω πολιτική είχε
αντιμετωπίσει συνεχείς επιθέσεις από τη Δεξιά, η οποία
υποστήριζε ότι θα οδηγούσε στην αποσταθεροποίηση του
δολαρίου ή ότι αποτελούσε παράνομη οικονομική διάσωση ενός
δημοσιονομικά ανεύθυνου προέδρου. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι
η Fed θα διστάσει πολύ να επαναλάβει την ποσοτική χαλάρωση.
Οπότε οι ενδείξεις περί επιβράδυνσης της αμερικανικής
οικονομίας θα πρέπει να σας ανησυχούν. Δεν βλέπω κάτι στον
ορίζοντα που να μου θυμίζει την κρίση του 2008 (λέει
σταυρώνοντας τα δάχτυλα πίσω από την πλάτη του), αλλά ακόμη
κι ένα μικρότερο αρνητικό σοκ θα μπορούσε να εξελιχθεί
άσχημα, δεδομένου του πολιτικού μας αδιεξόδου.
PAUL KRUGMAN / THE NEW YORK TIMES |
