|
Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν,
πρόσφατα αντικατέστησε τον πρωθυπουργό του με
έναν πιο συνεργάσιμο στην προσπάθεια να
συγκεντρώσει ο ίδιος την εκτελεστική εξουσία.
Και ορισμένοι σχολιαστές φοβούνται ότι αν ο
Ντόναλντ Τραμπ κερδίσει τις εκλογές για την
αμερικανική προεδρία τον Νοέμβριο θα αποδειχθεί
ένας «Αμερικανός Μουσολίνι».
Η κατάχρηση εξουσίας είναι όσο παλαιά είναι και
η ανθρώπινη Ιστορία. Η Βίβλος μας θυμίζει ότι
όταν ο Δαβίδ νίκησε τον Γολιάθ και αργότερα
έγινε βασιλιάς, αποπλάνησε τη Βερσαβεέ και
έστειλε τον σύζυγό της σε μάχη και σε βέβαιο
θάνατο. Η ηγεσία περιλαμβάνει την χρήση εξουσίας
και όπως προειδοποίησε ο λόρδος Άκτον, η εξουσία
διαφθείρει. Και ηγέτες χωρίς εξουσία - η
ικανότητα να επιβάλλουμε τη θέλησή μας στους
άλλους - δεν μπορούν να ηγηθούν.
Ο ψυχολόγος του Χάρβαρντ Ντέιβιντ ΜακΚλέλαντ
κάποτε μίλησε για τρεις ομάδες ανθρώπων ανάλογα
με τα κίνητρά τους. Εκείνοι που ενδιαφέρονται
περισσότερο για να επιτύχουν κάτι καλύτερο έχουν
την «ανάγκη του επιτεύγματος». Εκείνοι που
περισσότερο εκτιμούν τις φιλικές σχέσεις με τους
άλλους έχουν την «ανάγκη της σχέσης». Και
εκείνοι που ενδιαφέρονται περισσότερο να έχουν
επίδραση στους άλλους έχουν την «ανάγκη της
εξουσίας». Τα άτομα της τρίτης ομάδας είναι οι
αποτελεσματικοί ηγέτες, κάτι που μας φέρνει πίσω
στο Άκτον. Αλλά η εξουσία δεν είναι από μόνη της
καλή ή κακή. Όπως οι θερμίδες σε μία δίαιτα, οι
πολύ λίγες προκαλούν λιποσαρκία, οι πολλές
προκαλούν παχυσαρκία.
Η συναισθηματική ωριμότητα και η εκπαίδευση
είναι σημαντικά στοιχεία για τον περιορισμό του
ναρκισσιστικού πόθου για την εξουσία και οι
κατάλληλοι θεσμοί είναι απαραίτητοι για τη σωστή
ισορροπία. Η ηθική και η εξουσία μπορούν να
ενισχύουν αποτελεσματικά η μία την άλλη. Αλλά η
ηθική μπορεί να γίνει όπλο στην προσπάθεια
συγκέντρωσης εξουσίας. Ο Μακιαβέλι υπογράμμισε
τη σημασία της ηθικής για τους ηγέτες. Είναι
σημαντικό ένας ηγέτης να παρουσιάζεται
επικοινωνιακά ως ηθικός προκειμένου να ενισχύει
την ήπια ισχύ του και να πετυχαίνει τον σκοπό
του, όχι μέσω του εξαναγκασμού αλλά μέσω της
πειθούς.
Πράγματι για τον Μακιαβέλι, οι αρετές του
ηγεμόνα πρέπει να είναι ορατές - αλλά όχι
πραγματικές. Ο Μακιαβέλι επίσης υπογράμμισε τη
σημασία της σκληρής ισχύος όταν ο ηγέτης
καλείται να επιλέξει μεταξύ της ήπιας ισχύος και
της σκληρής ισχύος. Ο Μακιαβέλι πίστευε ότι όταν
κάποιος πρέπει να διαλέξει, «είναι
προτιμότερο να τον φοβούνται παρά να τον αγαπούν».
Αλλά κατανοούσε και ότι ο φόβος και η αγάπη δεν
είναι αντίθετα και ότι το αντίθετο της αγάπης -
το μίσος -
είναι
πάρα πολύ επικίνδυνο για τους ηγέτες. Η ηγεσία
είναι ένας συνδυασμός των αρετών των ηγετών, των
απαιτήσεων των υποστηρικτών και το πλαίσιο μέσα
στο οποίο αυτοί αλληλεπιδρούν. Μία ρωσική κοινή
γνώμη αγχωμένη για το στάτους της. Ένας
κινεζικός λαός που ανησυχεί για την εκτενή
διαφθορά. Ένας διχασμένος τουρκικός πληθυσμός σε
θέματα εθνικής ταυτότητας και θρησκείας.
Όλα αυτά δημιουργούν το κατάλληλο περιβάλλον για
έναν ηγέτη που αισθάνεται την ανάγκη της
εξουσίας. Παρομοίως, προκειμένου να ικανοποιήσει
τη ναρκισσιστική του ανάγκη για εξουσία ο Τραμπ
μεγεθύνει τη δυσαρέσκεια ενός τμήματος του
πληθυσμού μέσω έξυπνων χειρισμών στα τηλεοπτικά
προγράμματα και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Εδώ είναι που οι θεσμοί διαδραματίζουν
καθοριστικό ρόλο. Στα πρώτα χρόνια των Ηνωμένων
Πολιτειών, ο Τζέιμς Μάντισον και οι υπόλοιποι
πατέρες του αμερικανικού έθνους κατάλαβαν ότι
ούτε οι ηγέτες αλλά ούτε και οι υποστηρικτές
τους θα ήταν άγγελοι - και γι' αυτό θα υπήρχαν
οι θεσμοί που θα έβαζαν τα όρια. Οι αμερικανοί
εθνοπατέρες αντιμετώπισαν το δίλημμα του πόσο
ισχυρούς θέλουμε τους ηγέτες μας. Η απάντησή
τους στοχεύει περισσότερο στην διατήρηση της
ελευθερίας και όχι στην μεγιστοποίηση της
αποδοτικότητας της κυβέρνησης. Πολλοί σύγχρονοι
σχολιαστές διαμαρτύρονται για την παρακμή των
θεσμών στις ΗΠΑ. Εντός του 2016 θα μάθουμε πόσο
ανθεκτικό είναι το πλαίσιο της εξουσίας και της
ηγεσίας που δημιούργησαν οι ιδρυτές της
σύγχρονης Αμερικής.
Joseph S. Nye - The Project Syndicate
O
κ.Joseph
S.
Nye
είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο
Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στις ΗΠΑ και
συγγραφέας. |
