|
Στις 8
Νοεμβρίου, καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ επισφράγιζε την αναπάντεχη
νίκη του στις προεδρικές εκλογές των Ηνωμένων Πολιτειών, ένα
συνέδριο στις Βρυξέλλες τίμησε την κληρονομιά του Βάτσλαβ
Χάβελ, του πρώτου μετα-κομμουνιστή προέδρου της
Τσεχοσλοβακίας και αργότερα της Τσεχίας.
Όπως είχε
γράψει προσφάτως σε άρθρο της στο
Project Syndicate
η Ana
Palacio (πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας) καθώς ο
κόσμος εισέρχεται στην εποχή του Τραμπ, αυτή η κληρονομιά
δεν θα μπορούσε να είναι πιο σημαντική, ειδικά για την
Ευρώπη. Είναι δύσκολο να φανταστούμε δύο μορφές πιο
διαφορετικές από τον Χάβελ και τον Τραμπ. Ο πρώτος ήταν ένας
καλλιτέχνης και ένας διανοούμενος που πάλεψε σε ολόκληρη τη
ζωή του για την αλήθεια και εργάστηκε σκληρά για να βγάλει
τα καλύτερα στοιχεία των ανθρώπων και των κοινωνιών. Ο
τελευταίος είναι ένας ναρκισσιστής πωλητής που ανήλθε στην
εξουσία εκμεταλλευόμενος τα πιο θεμελιώδη αισθήματα του
κόσμου.
Οι αξίες
του Χάβελ έχουν πολλά κοινά με εκείνες που οδήγησαν στη
δημιουργία της μεταπολεμικής παγκόσμιας φιλελεύθερη τάξης, η
οποία επέφερε μία χωρίς προηγούμενο περίοδο ειρήνης και
ευημερίας. Η εκλογή του Τραμπ, ωστόσο, ίσως σημαίνει ότι οι
ΗΠΑ δεν υποστηρίζουν πλέον αυτές τις αξίες, πόσο μάλλον να
συνεχίζουν να υπηρετούν τον ρόλο που απέκτησαν μετά τον Β'
Παγκόσμιο πόλεμο για τη διατήρηση της διεθνούς τάξης. Το
επακόλουθο στρατηγικό κενό δημιουργεί μία ευκαιρία - ίσως
απελπιστική ανάγκη - κάποιος άλλος παγκόσμιος ηγέτης να
αναλάβει αυτά τα ηνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση - η οποία
περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον παγκόσμιο δρώντα, έχει
ενσωματώσει και εργαλειοποιήσει τα ιδανικά και τις αρχές που
στηρίζουν την παγκόσμια φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων - θα
πρέπει να είναι αυτή που θα το κάνει. Το πρόβλημα είναι ότι,
τουλάχιστον αυτή τη στιγμή, δεν μπορεί να το κάνει.
Η ΕΕ έχει
προσφέρει πολλά στη παγκόσμια φιλελεύθερη τάξη, είτε
θέτοντας το παράδειγμα στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής
είτε πιέζοντας για μία βιώσιμη συμφωνία για το πυρηνικό
πρόγραμμα του Ιράν. Αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει επιδείξει
καμία ικανότητα για πραγματική παγκόσμια ηγεσία. Ας
αναλογιστούμε το καταστροφικό συνέδριο για την κλιματική
αλλαγή της Κοπεγχάγης το 2009, το χάλι της επέμβασης στη
Λιβύη ή την, πιο επώδυνη, αντίδραση στην προσφυγική κρίση.
Κοντολογίς, ενώ η Ευρώπη έχει υπάρξει ένας αξιόπιστος
ομαδικός παίκτης, δεν έχει υπάρξει πολύ καλός αρχηγός. Αυτό
δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ελπίδα. Μετά την εκλογή του
Τραμπ η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Φεντερίκα
Μονγκερίνι, δήλωσε ότι η ΕΕ γίνεται μία «αναγκαία δύναμη».
Αλλά, όπως συχνά συμβαίνει στην Ευρώπη, υπάρχει ένα τεράστιο
κενό μεταξύ της ρητορικής και της πραγματικότητας.
Η έκτακτη
συνάντηση των ευρωπαίων υπουργών Εξωτερικών μετά την εκλογή
του Τραμπ, στην οποία λίγοι παραβρέθηκαν, είναι μία
υπενθύμιση του πόση απόσταση πρέπει να διανύσει η Ευρώπη για
να μπορέσει να αναπληρώσει το κενό που θα δημιουργήσει η
ηγεσία του Τραμπ στις παγκόσμιες υποχρεώσεις της Αμερικής. Η
πραγματικότητα είναι ότι η ΕΕ δεν έχει ούτε προοπτική ούτε
επιρροή. Για να γίνεις πόλος απαιτεί μαγνητισμό, ο οποίος
προέρχεται είτε από την σκληρή είτε από την ήπια ισχύ. Στις
αρχές του 2000, στο αποκορύφωμα της διεύρυνσης της ΕΕ, η
Ευρώπη είχε αυτή τη δυνατότητα. Και μπορεί να την είχε μέχρι
και το 2013, όταν νεαροί Ουκρανοί έχασαν τη ζωή τους για τη
σύνδεση της χώρας τους με την Ευρώπη. Σήμερα, αυτή η γοητεία
έχει παρέλθει. Τώρα, με το Brexit να καραδοκεί και την
ευρωατλαντική συνεργασία να κλονίζεται, η ΕΕ μπορεί να
ξεφτίσει.
Αν όχι, η
πιο πιθανή εναλλακτική είναι ότι θα γίνει αποτελέσει μία
πλατφόρμα πάνω στην οποία ο ηγεμόνας της, η Γερμανία θα
μπορέσει να σταθεί και να οδηγήσει. Κατά κάποιο τρόπο, η ΕΕ
έχει ήδη πάρει αυτόν τον δρόμο. Η τοποθέτηση των ευρωπαϊκών
αξιών κάτω από την ντε φάκτο γερμανική ηγεμονία δεν είναι το
ιδανικό, αλλά μπορεί να είναι η καλύτερη δυνατή λύση,
δεδομένων των συνθηκών. Η Ευρώπη έχει τη δυνατότητα να
διαδραματίσει έναν ηγετικό ρόλο στον κόσμο, αλλά δεν
διαθέτει την αυτοπεποίθηση και την αφοσίωση για να το κάνει.
Έχει έρθει η στιγμή να αναγνωρίσουμε τον πραγματικό κίνδυνο
που αντιμετωπίζει η παγκόσμια φιλελεύθερη τάξη. Μόνο τότε θα
καταλάβουμε, ρεαλιστικά, πως μπορούμε να προστατεύσουμε τα
συμφέροντά μας και τα ιδανικά μας σε έναν κόσμο όλο
προκλήσεις. Αυτό, πιστεύω θα ήταν το μήνυμα του Χάβελ σήμερα. |
