|
Στον βιομηχανοποιημένο κόσμο, οι κυβερνήσεις σπεύδουν να
μοιράσουν χρήματα στους ηλικιωμένους. Η κυβέρνηση της
Γερμανίας όχι μόνο αντέστρεψε μια αύξηση των ορίων ηλικίας
συνταξιοδότησης με στόχο να καταστούν βιώσιμες οι συντάξεις,
αλλά ανακοίνωσε και μια αύξηση της τάξης του 5% στα
επιδόματα, την μεγαλύτερη από το 1993. Το πολωνικό κόμμα «Νόμος
και Δικαιοσύνη», αφότου ανέλαβε την εξουσία πέρυσι, μείωσε
τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης και αύξησε τις πληρωμές.
Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κρατικοί προϋπολογισμοί
είναι πιεσμένοι, αυτή η τάση ενδέχεται να είναι
αντιπαραγωγική. Και πράγματι, η κυβέρνηση της Βρετανίας
κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση, κόβοντας τα επιδόματα
αναπηρίας. Αλλά η τάση αύξησης των επιδομάτων για τους
ηλικιωμένους έχει μια απλή εξήγηση: την πολιτική.
Καθώς οι πληθυσμοί στην Ευρώπη και την Ιαπωνία γηράσκουν, η
δημογραφική πυραμίδα αναστρέφεται - με κατάληξη έναν πόλεμο
γενεών και όχι τάξεων. Ο πόλεμος διεξάγεται κατά κύριο λόγο
στην κάλπη - οι ηλικιωμένοι κερδίζουν τις εκλογές ενώ οι
νέοι μένουν στο σπίτι - και τα λάφυρα βρίσκονται στους
κρατικούς προϋπολογισμούς, στην εξισορρόπηση ανάμεσα στην
εκπαίδευση, τις συντάξεις, την υγειονομική περίθαλψη και τα
φορολογικά συστήματα. Μέσω αυτής της σύγκρουσης το
διαγενεακό σύμφωνο πάνω στο οποίο βασιζόταν η κοινωνική και
πολιτική σταθερότητα έχει γκρεμιστεί.
Ο συντηρητικός φιλόσοφος Έντμουντ Μπερκ ερμήνευε την
κοινωνία ως ένα συμβόλαιο όχι μόνο μεταξύ «εκείνων που ζουν»
αλλά και «εκείνων που έχουν πεθάνει» και «εκείνων που
πρόκειται να γεννηθούν». Ο πατέρας των οικονομικών της
ευημερίας Άρθουρ Πιγκού θεωρούσε πως το κράτος θα προστάτευε
με κάποιο τρόπο τους απόντες συμβαλλόμενους του κοινωνικού
συμβολαίου, αλλά αυτή η θεωρία ήταν απελπιστικά ιδεαλιστική.
Για ποιον λόγο η κυβέρνηση θα έπρεπε να λάβει υπόψη
άγνωστους ανθρώπους εις βάρος των πραγματικών ψηφοφόρων;
Η εστίαση στο παρόν έχει εκτεταμένες συνέπειες. Ο αντίκτυπος
είναι ιδιαίτερα σοβαρός στο πλαίσιο της εργασιακής
κινητικότητας, με τους χαμένους της κάλπης, ήτοι τους νέους,
να χρησιμοποιούν ένα άλλο όπλο: τα πόδια τους. Σε χώρες όπου
κυριαρχούν γεροντοκρατικές πολιτικές, οι νέοι άνθρωποι
συνήθως προσπαθούν να φύγουν το συντομότερο δυνατό. Και
επειδή οι νέοι λαμβάνουν σημαντικές επιδοτήσεις μέσω της
εκπαίδευσης, όταν φεύγουν παίρνουν μαζί τους πόρους που θα
μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη συνταξιοδότηση άλλων
ανθρώπων. Με άλλα λόγια, αφήνουν πίσω τους ένα χρέος που θα
είναι πολύ πιο δύσκολο να μειωθεί χωρίς αυτούς.
Η τάση αυτή τροφοδοτείται από ανεπαρκείς οικονομικές
ευκαιρίες στις χώρες τους. Στα μέσα του εικοστού αιώνα, η
ταχεία οικονομική ανάπτυξη συνεπαγόταν ότι κάθε γενιά θα
είχε ένα καλύτερο μέλλον από την προηγούμενη. Σήμερα,
αντιθέτως, η εκτεταμένη δυσφορία και οι προβλέψεις περί
κοσμικής στασιμότητας κάνουν τις υποσχέσεις για ένα καλύτερο
μέλλον να φαίνονται απατηλές.
Σε πολλές χώρες - κυρίως στη Μεσόγειο, αλλά και αλλού στην
Ευρώπη, καθώς και στη Βόρεια Αφρική - η ανεργία των νέων
έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ, εξαιτίας ενός συνδυασμού
προβληματικών μακροοικονομικών πολιτικών και κακών πολιτικών
όσον αφορά την αγορά εργασίας. Με τους νέους φαινομενικά
υποχρεωμένους να φύγουν, οι δαπάνες για την εκπαίδευση
μοιάζουν ολοένα και περισσότερο με μια μορφή σπατάλης.
Μια καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να αναστραφεί η τάση φυγής
των νέων μέσω καλύτερων πολιτικών, όπως έκανε η Ιρλανδία στα
τέλη του εικοστού αιώνα, με την ταχεία οικονομική ανάπτυξη
να φέρνει πολλούς από τους εξειδικευμένους εργαζόμενους που
είχαν φύγει κατά τη δεκαετία του 1980 πίσω στην πατρίδα,
δίνοντας έτσι ώθηση για ακόμη ταχύτερη ανάπτυξη. Για να
συμβεί όμως αυτό, οι χώρες προέλευσης των νέων πρέπει να
γίνουν πιο εξωστρεφείς και καινοτόμες - στόχος κάθε άλλο
παρά εύκολος, ειδικά όταν οι ηλικιωμένοι έχουν τον πολιτικό
έλεγχο. Με λίγα λόγια, υπάρχουν πολλοί βρόχοι ανάδρασης που
επιτρέπουν στην γεροντοκρατία να αυτό-ενισχύεται
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι απελπιστικά αφελές να
περιμένουμε από την παρούσα γενιά να φερθεί αλτρουιστικά.
Και πράγματι, στο πλαίσιο της σημερινής εγωκεντρικής
κουλτούρας, είναι δύσκολο να περιμένουμε από τους ανθρώπους
να λάβουν πρώτα υπόψη τα συμφέροντα των μελλοντικών γενεών.
Προς το παρόν, η βαλβίδα ασφαλείας της εργασιακής
κινητικότητας ενδέχεται να εξαλείψει τον κίνδυνο μιας
εξέγερσης των νέων κατά του εγωισμού και της αυταρέσκειας
των ηλικιωμένων. Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί όταν οι
ευκαιρίες στο εξωτερικό δεν θα είναι καλύτερες από εκείνες
στο εσωτερικό.
Χάρολντ Τζέιμς
-
Τhe
Project Syndicate
Ο κ. Χάρολντ Τζέιμς
είναι
καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του
Πρίνστον στις ΗΠΑ |
