|
Για πολλές δυτικές δημοκρατίες, η φετινή χρονιά είναι μια
χρονιά εξεγέρσεων κατά των ελίτ. Η επιτυχία της προεκλογικής
εκστρατείας υπέρ του Brexit στη Βρετανία, η αναπάντεχη
επικράτηση του Ντόναλντ Τραμπ στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα στις
ΗΠΑ, και η επιτυχία λαϊκιστικών κομμάτων στη Γερμανία και
αλλού εκλαμβάνονται από πολλούς ως αναγγελίες του τέλους
μιας εποχής.
Όπως έγραψε σε άρθρο του στο
Project Syndicate o
Joseph S Nye
(πρώην υφυπουργός Αμυνας των ΗΠΑ και καθηγητής στο
Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ). όπως
το έθεσε ο αρθρογράφος των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» Φίλιπ Στίβενς
«η παρούσα παγκόσμια τάξη - το σύστημα της φιλελεύθερης
διακυβέρνησης που θεσπίστηκε το 1945 και επεκτάθηκε μετά το
τέλος του Ψυχρού Πολέμου - βρίσκεται υπό πρωτόγνωρη πίεση. Η
παγκοσμιοποίηση οπισθοχωρεί».
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ενδέχεται να είναι πρόωρο να
καταλήξει κανείς σε ανάλογα συμπεράσματα.
Κάποιοι οικονομολόγοι αποδίδουν την τρέχουσα άνοδο του
λαϊκισμού στην «υπέρ-παγκοσμιοποίηση» της δεκαετίας του
1990, που σημειώθηκε μέσω της απελευθέρωσης των παγκόσμιων
χρηματοπιστωτικών ροών και τη σύσταση του Παγκόσμιου
Οργανισμού Εμπορίου. Αλλά όπως επισημαίνει ο νομπελίστας
οικονομολόγος Άνγκους Ντίτον,
«το εξωφρενικό όσον αφορά κάποιους από τους αντιπάλους της
παγκοσμιοποίησης είναι το ότι ξεχνούν πως ένα δισεκατομμύριο
άνθρωποι βγήκαν από τη φτώχεια χάρη στην παγκοσμιοποίηση».
Παρόλα αυτά, οι οικονομολόγοι έχουν ηθική ευθύνη να
σταματήσουν να αγνοούν αυτούς που μένουν πίσω. Η
περιορισμένη ανάπτυξη και η αυξανόμενη ανισότητα ρίχνουν
λάδι στην φωτιά της πολιτικής.
Αλλά θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, αποδίδοντας την
άνοδο του λαϊκισμού αποκλειστικά στην οικονομική δυσπραγία.
Οι πολωνοί ψηφοφόροι εξέλεξαν μια λαϊκίστικη κυβέρνηση,
παρότι η χώρα επωφελείται από ένα από τα υψηλότερα ποσοστά
οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη. Έπειτα από μια προσεχτική
μελέτη της ανόδου του λαϊκισμού στην Ευρώπη, οι πολιτικοί
επιστήμονες Ρόναλντ Ίνγκλχαρντ από το πανεπιστήμιο του
Μίσιγκαν και η Πίπα Νόρις από το Χάρβαρντ διαπίστωσαν ότι η
οικονομική ανασφάλεια ενώπιον των αλλαγών που σημειώθηκαν
όσον αφορά το εργατικό δυναμικό στις μεταβιομηχανικές
κοινωνίες, είναι λιγότερο διαφωτιστική από την πολιτισμική
οπισθοδρόμηση. Με άλλα λόγια, η στήριξη του λαϊκισμού
αποτελεί μια αντίδραση άλλοτε κυρίαρχων ομάδων του πληθυσμού
σε αλλαγές όσον αφορά αξίες, αλλαγές που απειλούν την
υπόστασή τους.
Στις ΗΠΑ, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι υποστηρικτές του
Τραμπ είναι κυρίως μεγαλύτεροι σε ηλικία και περιορισμένης
μόρφωσης λευκοί άνδρες. Η νεολαία, οι γυναίκες και οι
μειονότητες βρίσκονται στο περιθώριο. Πάνω από το 40% του
εκλογικού σώματος υποστηρίζει τον Τραμπ αλλά, δεδομένης της
χαμηλής ανεργίας σε εθνικό επίπέδο, η δημοτικότητα που
απολαμβάνει δεν μπορεί να αποδοθεί στη στήριξη που παρέχει
σε οικονομικά υποβαθμισμένες περιοχές.
Αντιθέτως, ούτε στις ΗΠΑ μπορεί να γίνει κατανοητή η άνοδος
του λαϊκισμού με μοναδικό σημείο αναφοράς την οικονομία. Μια
δημοσκόπηση της εταιρείας YouGov για λογαριασμό του «Εκόνομιστ»
αποκάλυψε ότι μεταξύ των υποστηρικτών του Τραμπ επικρατεί
έντονα η φυλετική δυσαρέσκεια. Και η εναντίωσή του προς τους
μετανάστες, συμπεριλαμβανομένης και της ιδέας ανέγερσης ενός
τείχους το κόστος του οποίου θα κληθεί να καλύψει το Μεξικό,
αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία ανέπτυξε την εθνικιστική
πλατφόρμα του. Σύμφωνα, ωστόσο, με μια νέα δημοσκόπηση, το
51% των Αμερικανών δηλώνει ότι οι νεοφερμένοι ενισχύουν τη
χώρα.
Η αντιπάθεια προς τις ελίτ μπορεί να προκληθεί για λόγους
και οικονομικούς και πολιτισμικούς. Οι
«Νιου Γιορκ Τάιμς»
διαπίστωσαν ότι οι υποστηρικτές του Τραμπ είναι κυρίως
λευκοί, μέλη της εργατικής τάξης, η ζωή των οποίων άλλαξε
αρνητικά κατά τη διάρκεια των δεκαετιών κατά τις οποίες
μειώθηκε η παραγωγική ικανότητα των ΗΠΑ.
Αλλά θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κανείς ότι οι εκλογές
του 2016 αναδεικνύουν μια τάση απομονωτισμού που θα σημάνει
το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Αντιθέτως, οι πολιτικές ελίτ
που υποστηρίζουν την παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να
διαχειριστούν την οικονομική ανισότητα και να συνδράμουν
στην προσαρμογή όλων όσων επηρεάστηκαν από τις αλλαγές.
Πολιτικές που δίνουν ώθηση στην ανάπτυξη, όπως οι επενδύσεις
σε έργα υποδομών, είναι εξίσου σημαντικές.
Ενδέχεται το 2016 να είναι η χρονιά του λαϊκισμού στην
πολιτική, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο «απομονωτισμός»
εκφράζει επακριβώς την στάση της Αμερικής προς τον κόσμο
καθώς η ρητορική του Τραμ, όσον αφορά καίρια ζητήματα όπως
το μεταναστευτικό και το παγκόσμιο εμπόριο, δεν συνάδει με
τα συναισθήματα των περισσότερων αμερικανών ψηφοφόρων.
|
