Tweet

Ο πρόεδρος της ισπανικής κυβέρνησης δεν κατέχει τη θέση αυτή επειδή το κόμμα του κέρδισε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αλλά επειδή βγήκε κερδισμένος από μια πολύπλοκη κοινοβουλευτική διαδικασία. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, της μοναδικής δημοκρατίας της Μέσης Ανατολής, κατηγορείται από τις αστυνομικές αρχές για διαφθορά και απάτη: τους επόμενους μήνες, ο Βενιαμίν Νετανιάχου ή θα επανεκλεγεί ή θα πάει φυλακή.

Σε όλες αυτές τις χώρες, η κοινωνία μοιάζει να υποφέρει από μια αυτοάνοση πολιτική ασθένεια: ένα κομμάτι του εαυτού της βρίσκεται σε πόλεμο εναντίον του υπολοίπου κοινωνικού σώματος. Η πόλωση της κοινωνίας, και κατά συνέπεια της πολιτικής, είναι το στίγμα της εποχής. Αυτό δεν σημαίνει ότι πριν η πόλωση δεν υπήρχε. Τώρα όμως οι καταστάσεις παράλυσης και κυβερνητικού χάους έχουν γίνει ο κανόνας. Η διακοπή πολλών σημαντικών λειτουργιών της αμερικανικής κυβέρνησης δεν είναι παρά το τελευταίο και πιο αποκαλυπτικό παράδειγμα αυτής της τάσης.

Άλλοτε, οι δημοκρατικές κυβερνήσεις κατόρθωναν να φτάνουν σε συμφωνίες με τους αντιπάλους τους ή να συγκροτούν συμμαχίες που τους επέτρεπαν να λαμβάνουν αποφάσεις, να κυβερνούν. Τώρα, οι πολιτικοί αντίπαλοι μετατρέπονται συχνά σε ασυμφιλίωτους εχθρούς, κάτι που καθιστά αδύνατες τις συμφωνίες, τις συμμαχίες και τους συμβιβασμούς. Η πόλωση είναι μια πανδημία που έχει παγκοσμιοποιηθεί: τα συμπτώματά της είναι προφανή στις περισσότερες δημοκρατίες του πλανήτη.

Σε τι οφείλεται αυτή η τάση κατακερματισμού των κοινωνιών; Η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων, η οικονομική ανασφάλεια και η αίσθηση κοινωνικής αδικίας αποτελούν χωρίς αμφιβολία μερικά από τα αίτια της πολιτικής πόλωσης. Στην όξυνσή της συμβάλλουν επίσης η αυξανόμενη δημοτικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η κρίση της δημοσιογραφίας και των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης. Μέσα όπως το Twitter ή το Instagram επιτρέπουν μόνο μικρά μηνύματα.

Η βραχύτητα αυτή ευνοεί τον εξτρεμισμό, αφού όσο πιο μικρό είναι ένα μήνυμα τόσο πιο φορτισμένο πρέπει να είναι για να κυκλοφορήσει ευρέως. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν υπάρχει χώρος, ούτε χρόνος ή υπομονή για τις αποχρώσεις ή τα κοινά σημεία κάποιων τοποθετήσεων. Όλα είναι ή πολύ άσπρα ή πολύ μαύρα. Και αυτό ενισχύει τους εξτρεμιστές και καθιστά δυσκολότερες τις συμφωνίες.

Η πόλωση δεν προκαλείται όμως μόνο από τη δυσφορία που προκαλούν οι ανισότητες ή από την επιθετικότητα που τροφοδοτούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μια άλλη σημαντική πηγή της είναι η αντιπολιτική, η απόλυτη απέχθεια για την πολιτική και τους παραδοσιακούς πολιτικούς. Τα πολιτικά κόμματα έχουν τώρα να αντιμετωπίσουν πληθώρα νέων ανταγωνιστών («κινήματα», «συλλογικότητες», «τάσεις», ΜΚΟ). Και για να συγκρατήσουν τους οπαδούς τους, πρέπει να υιοθετήσουν κι αυτά θέσεις που διαμορφώνει η αντιπολιτική.

Επιπλέον, πολλοί από αυτούς τους νέους ανταγωνιστές στηρίζουν τη λειτουργία τους σε ταυτοτικούς παράγοντες: τη θρησκεία, το έθνος, τη γλώσσα, το φύλο. Η ιδέα είναι ότι οι παράγοντες αυτοί γεννούν παρόμοια ενδιαφέροντα και προτιμήσεις. Δεδομένου ότι η ταυτότητα είναι συνήθως πιο μόνιμη και λιγότερο ρευστή από τις «κανονικές» πολιτικές θέσεις, είναι πιο δύσκολο για τις οργανώσεις αυτές να κάνουν υποχωρήσεις σε ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα των μελών τους. Αυτό τις κάνει πιο ανελαστικές και, όπως ξέρουμε, η ανελαστικότητα και η πόλωση πάνε μαζί.

Η μόνη ελπίδα είναι ότι όπως η πόλωση προκαλεί παράλυση στις κυβερνήσεις ή ένα  τοξικό πολιτικό περιβάλλον, έτσι μπορεί και να προκαλέσει αλλαγές και ρήξεις σε χώρες με διεφθαρμένα, μέτρια ή δυσλειτουργικά πολιτικά συστήματα. Όπως υπάρχει καλή και κακή χοληστερίνη, έτσι υπάρχουν περιπτώσεις που η πολιτική πόλωση μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα.
 
(*) Ο Μοϊσές Ναΐμ είναι αρθρογράφος της El Pais
 

(Πηγή: El Pais)