Tweet

------------------

«Πανταχού ερείπια» (Omnishambles) -αυτός ο θαυμάσιος βρετανικός νεολογισμός που διατυπώθηκε για πρώτη φορά στην πολιτική σάτιρα του BBC «The Thick of It»- είναι ο καλύτερος τρόπος για να περιγραφεί η τρέχουσα βρετανική πολιτική κατάσταση. Σχεδόν σε όλη την κάλυψη της διαδικασίας του Brexit από τα βρετανικά μέσα ενημέρωσης [3] ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγραφεί μια κατάσταση συνολικού χάους, που στο τηλεοπτικό σήριαλ συχνά επικρατούσε στην εσωτερική λειτουργία μιας φανταστικής βρετανικής κυβέρνησης. Η τραγωδία στην πεισματική επιδίωξη του Brexit από την πρωθυπουργό Τερέζα Μέι είναι ότι η φαντασία έχει γίνει πραγματικότητα.

Σημαίες της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου επικαλύπτονται κατά την διάρκεια μιας διαμαρτυρίας κατά του Brexit απέναντι από το Κοινοβούλιο στο Λονδίνο, τον Δεκέμβριο του 2018. TOBY MELVILLE / REUTERS

----------------------------------------------------------------------

Επιδιώκοντας να εξασφαλίσει ένα μεσαίο έδαφος στην βρετανική πολιτική με μια προσεκτικά ισορροπημένη στρατηγική για να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Μέι κατέληξε να μην ικανοποιήσει κανέναν [4]. Η συμφωνία της προσπαθεί να επιτύχει ένα Brexit που να διατηρεί δεσμούς με την ΕΕ αρκετά στενούς για να αποφευχθεί μια υπερβολική οικονομική ζημιά. Αυτή η στρατηγική έρχεται με το κόστος να εκχωρηθούν στην ΕΕ σημαντικές μελλοντικές εξουσίες επί της βρετανικής οικονομικής πολιτικής. Οι υπέρ της εξόδου φωνάζουν για προδοσία και θρηνούν ότι το σχέδιο δεν επαρκεί για να πάρει πίσω τον έλεγχο των συνόρων, των νόμων και των χρημάτων. Οι υπέρ της παραμονής επισημαίνουν ότι το «Brexit Μόνο κατ’ Όνομα» (Brexit in Name Only, BINO) της Μέι είναι πολύ υποδεέστερο από το σημερινό καθεστώς συμμετοχής του Ηνωμένου Βασιλείου [στην ΕΕ], το οποίο δίνει στην χώρα τόσο μια θέση στο τραπέζι όσο και σημαντικές δυνατότητες εξαίρεσης, κυρίως από το ενιαίο νόμισμα και την χωρίς σύνορα ταξιδιωτική ζώνη Σένγκεν.

Το γεγονός είναι ότι κάθε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση που θα μπορούσε να επιτύχει ένα μεθοδευμένο Brexit πάντα επρόκειτο να εκθέσει τα ψέματα της εκστρατείας υπέρ του «εκτός». Πολλοί λεγόμενοι Brexiteers δεν κατάλαβαν ποτέ την βασική διαφορά μεταξύ μιας ζώνης ελευθέρων συναλλαγών, μιας τελωνειακής ένωσης και μιας κοινής αγοράς. Το «εμπόριο χωρίς τριβές» (frictionless trade) μπορεί να συμβεί μόνο σε ένα συνδυασμό των τελευταίων δύο. Η έξοδος από την κοινή αγορά και την τελωνειακή ένωση πάντοτε επρόκειτο να εισαγάγουν ένα σύνορο και κάθε είδους νέες τριβές. Ωστόσο, η εκστρατεία για το δημοψήφισμα του 2016 έδωσε μάχη σε μεγάλο βαθμό σε ζητήματα συναισθηματικά φορτισμένα όπως η μετανάστευση, και με μια νοσταλγική λαχτάρα για μια χαμένη αυτοκρατορική μεγαλοπρέπεια. Η εκστρατεία υπέρ του «εντός» δεν θα μπορούσε ποτέ να συμφωνήσει με ένα θετικό μήνυμα που να εκφράζει το λόγο για το οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να παραμείνει στην ΕΕ, εκτός από το να καταδείξει ότι η αποχώρηση θα έχει ως αποτέλεσμα οικονομικό χάος βραχυπρόθεσμα, και επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου μακροπρόθεσμα.

Τελικά, οι Βρετανοί ψήφισαν 52% υπέρ του να φύγουν έναντι 48%, και η Μέι το έκανε αποστολή της να εφαρμόσει την ψήφο αυτή. Κατά κάποιο τρόπο, έχει κάνει ακριβώς αυτό. Υπάρχει πλέον μια συμφωνία που η κυβέρνησή της και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με επικεφαλής τον Michel Barnier, διαπραγματεύτηκαν προσεκτικά τους τελευταίους 18 μήνες. Το πρόβλημα της πρωθυπουργού είναι ότι κανείς δεν θέλει την συμφωνία της. Το υπουργικό συμβούλιό της χωρίζεται σε τρεις ομάδες: Αυτούς που θέλουν ένα νέο δημοψήφισμα για λύση από το αδιέξοδο, αυτούς που θέλουν να επαναδιαπραγματευτούν με τις Βρυξέλλες, και αυτούς που αισθάνονται άνετα με ένα σενάριο «χωρίς συμφωνία». Δεν υπάρχει πλειοψηφία στην Βουλή των Κοινοτήτων για κανένα ρεαλιστικό δρόμο προς τα εμπρός. Η «ουσιαστική ψηφοφορία» στο Κοινοβούλιο, η οποία αρχικά είχε προγραμματιστεί για τις 12 Δεκεμβρίου, αναβλήθηκε επειδή η συμφωνία της Μέι αντιμετώπιζε βέβαιη ήττα, και τώρα έχει προγραμματιστεί για τα μέσα Ιανουαρίου. Εν τω μεταξύ, επειδή έχει γίνει επίκληση του άρθρου 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας [5], με πάνω από το 80% των βουλευτών του Κοινοβουλίου να ψηφίζουν υπέρ, το βασικό σενάριο είναι τώρα το Ηνωμένο Βασίλειο να εγκαταλείψει την ΕΕ στις 29 Μαρτίου 2019 –είτε με είτε χωρίς συμφωνία.

Θα έπρεπε να συμβεί κάτι εξαιρετικό για να σταματήσει αυτή η διαδικασία. Όλα τα σενάρια -η συμφωνία της Μέι να συγκεντρώσει μια πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, το Ηνωμένο Βασίλειο να πεταχτεί έξω από την ΕΕ χωρίς συμφωνία, η ΕΕ να παρατείνει την διαδικασία που περιγράφεται στο άρθρο 50 για να συνεχίσει την διαδικασία διαπραγμάτευσης και επικύρωσης του Brexit ή το Ηνωμένο Βασίλειο να διεξαγάγει δεύτερο δημοψήφισμα- δεν είναι ρεαλιστικά σε αυτό το σημείο. Και όμως ένα από αυτά θα χρειαστεί να συμβεί. Ποιος είναι λοιπόν ο καλύτερος δρόμος προς τα εμπρός;

ΧΩΡΙΣ ΕΔΑΦΟΣ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΥ

Παρόλο που δεν υπάρχει πλειοψηφία για την συμφωνία της Μέι, οι περισσότερες άλλες επιλογές είναι ακόμη πιο προβληματικές ή δυσάρεστες, καθώς συνεπάγονται ότι η μια πλευρά νικά σαφώς την άλλη πλευρά, δημιουργώντας έναν πραγματικό νικητή και ένα πραγματικό ηττημένο. Καθώς η Μέι καταλαμβάνει τον μεσαίο διαπραγματευτικό χώρο του Brexit, όπως το έθεσαν οι πολιτικοί επιστήμονες, και δεδομένου ότι οι απόψεις και τα πάθη είναι έντονα πολωμένα είτε υπέρ ενός σκληρού Brexit είτε μιας ανατροπής του Brexit μέσω ενός δεύτερου δημοψηφίσματος, όλοι είναι οργισμένοι. Απλά δεν υπάρχει μεσαίο έδαφος [για την εξεύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης]. Οι σκληροί υπέρ του «εκτός» όπως ο Μπόρις Τζόνσον, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, και ο Jacob Rees-Mogg, ο ένθερμος υπέρ του Brexit βουλευτής, και οι υπέρ του «εντός» όπως ο αδελφός του Μπόρις, Jo Johnson, επίσης Συντηρητικός βουλευτής, και ο Chuka Umunna, από το Εργατικό Κόμμα, έχουν πλέον ενωθεί στην αντίθεσή τους ως προς την συμφωνία της Μέι -αλλά δεν θα μπορούσαν να είναι περισσότερο διχασμένοι ως προς τις προτιμώμενες εναλλακτικές λύσεις τους.

Αυτό που οι σκληροί Brexiteers θέλουν είναι αδύνατο τόσο σε κοντινό όσο και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Αφενός, θέλουν να εγκαταλείψουν την τελωνειακή ένωση και την ενιαία αγορά, έτσι ώστε το Ηνωμένο Βασίλειο να μπορέσει να επιτύχει τις δικές του εμπορικές συμφωνίες, να ελέγξει τη μετανάστευση και να μην δεσμεύεται πλέον από τους κανονισμούς της ΕΕ. Από την άλλη, δεν επιθυμούν καμία τριβή όταν πρόκειται για το εμπόριο αγαθών ούτε για σκληρά σύνορα μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας. Επίσης, αντιτάσσονται σθεναρά σχετικά με οποιαδήποτε σύνορα στην Θάλασσα της Ιρλανδίας, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς είναι ισχυροί ενωτικοί που φοβούνται ότι η ΕΕ σκοπεύει να διαλύσει το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό που θέλουν είναι μια λογική απιθανότητα. Κάπου πρέπει να υπάρχει ένα σύνορο. Ίσως οι τεχνολογικές καινοτομίες που επιτρέπουν την παρακολούθηση του εμπορίου αγαθών χωρίς [ενδιάμεσους] σταθμούς μπορεί να αποτελέσουν λύση στον ιρλανδικό γρίφο των συνόρων στο μέλλον. Προς το παρόν, οι σκληροί Brexiteers κυνηγούν μονόκερους. Και όμως συνεχίζουν να προωθούν την υπόθεσή τους, σχετικά χωρίς αντίσταση.

Αλλά αυτό που τώρα θέλει η πλειοψηφία των υπέρ της παραμονής [στην ΕΕ] -δηλαδή ένα δεύτερο δημοψήφισμα για να σπάσει το αδιέξοδο- κινδυνεύει να δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερο πολιτικό χάος. Πρώτα, θα πρέπει να υπάρξει μια συμφωνία σχετικά με το ερώτημα που θα τεθεί στην ψηφοφορία. Μια πιθανότητα θα ήταν οι ψηφοφόροι να επιλέξουν μεταξύ της παραμονής και της συμφωνίας της Μέι -αλλά οι σκληροί Brexiteers θα διαμαρτυρηθούν δικαιολογημένα ότι η συμφωνία της Μέι δεν είναι ο καθαρός χωρισμός από την ΕΕ που ψήφισε ο βρετανικός λαός τον Ιούνιο του 2016. Η ψήφος μεταξύ της συμφωνίας της Μέι και καμιάς συμφωνίας επίσης δεν είναι μια πραγματική επιλογή, διότι για ένα μεγάλο κομμάτι του εκλογικού σώματος, ειδικά για εκείνους που ψήφισαν υπέρ του «εντός», αυτές είναι αμφότερες τρομερές επιλογές.

Στην πραγματικότητα, ο μόνος ρεαλιστικός τρόπος για την διεξαγωγή νέου δημοψηφίσματος θα ήταν να αφεθούν οι άνθρωποι να επιλέξουν μεταξύ της συμφωνίας της Μέι, της απουσίας συμφωνίας, και της παραμονής στην ΕΕ. Τι γίνεται όμως αν καμία από αυτές τις τρεις επιλογές δεν οδηγήσει σε πλειοψηφία; Οι δημοσκοπήσεις ενδέχεται να υποδηλώνουν ότι το «εντός» έχει τώρα μια μικρή πλειοψηφία, αλλά μια νέα εκστρατεία υπέρ του «εκτός» είναι βέβαιο ότι θα το ανατρέψει αυτό. (Οι υπέρ του «εκτός» ορέγονται μια ευκαιρία για να πολεμήσουν μια ακόμα [προεκλογική] εκστρατεία.) Εναλλακτικά, μια προτιμησιακή ψήφος θα μπορούσε να αναγκάσει το βρετανικό εκλογικό σώμα να κατατάξει τις τρεις επιλογές. Ωστόσο, υπάρχει κίνδυνος η συμφωνία της Μέι να κερδίσει αρκετά άνετα, ως η δεύτερη επιλογή της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων –κάτι που δύσκολα θα ήταν μια δημοφιλής εντολή.

ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του Brexit τον Ιούνιο του 2016 προκάλεσε ένα βαθύ σοκ στο οικοδόμημα της ΕΕ, το οποίο το θεώρησε ως ένα πραγματικό πλήγμα στο σχέδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης [6]. Ήρθε επίσης κατά την διάρκεια μιας δύσκολης περιόδου πολλαπλών κρίσεων, συμπεριλαμβανομένων του ευρώ, των προσφύγων, των ρωσικών διαξιφισμών στην Ουκρανία, και των αυξανόμενων αυταρχικών τάσεων σε μερικά από τα κεντροευρωπαϊκά κράτη-μέλη της ΕΕ. Το ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες λυπήθηκαν βαθιά για την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου και εξέφρασαν την ελπίδα ότι η χώρα θα αλλάξει γνώμη δεν αποτέλεσε, λοιπόν, έκπληξη. Εξάλλου, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει πυρηνικά όπλα, είναι ένα μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με δικαίωμα βέτο, και είναι από τις πιο δυναμικές οικονομίες στον κόσμο. Αυτό δεν ήταν το είδος του κράτους-μέλους που ήθελε να χάσει η ΕΕ.

Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν πάντα το πιο απρόθυμο κράτος-μέλος της ΕΕ. Με την πάροδο των ετών, διαπραγματεύτηκε διάφορες εξαιρέσεις, επιστροφές [κεφαλαίων] από τον προϋπολογισμό και απαλλαγές. Τώρα η ΕΕ πρέπει να λάβει κάποιες ουσιαστικά σημαντικές αποφάσεις σχετικά με την ολοκλήρωση της ευρωζώνης και την ενίσχυση των κοινών θεσμικών οργάνων για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης, της κλιματικής αλλαγής, του διεθνούς εγκλήματος και της δημοκρατικής διολίσθησης. Οι ηγέτες της ΕΕ θα ήταν δικαιολογημένοι να αναρωτηθούν τι είδους ρόλο θα διαδραμάτιζε ένα πληγωμένο βρετανικό κράτος-μέλος στην διαδικασία αυτή. Ένα ταπεινωμένο Ηνωμένο Βασίλειο, ακόμα αποσταθεροποιημένο από την αποτυχία του να εκπληρώσει την ελαττωματική υπόσχεση του 2016 να «ανακτήσει τον έλεγχο», δεν θα μπορούσε να είναι ένας ενθουσιώδης υποστηρικτής της μελλοντικής ολοκλήρωσης.

Από την άποψη της ΕΕ, η συμφωνία με την κυβέρνηση της Μέι είναι επομένως η καλύτερη και για τις δύο πλευρές. Οι Βρυξέλλες διατηρούν στενές οικονομικές σχέσεις και σχέσεις ασφαλείας με το Ηνωμένο Βασίλειο, και, σε τομείς-κλειδιά όπως το εμπόριο αγαθών, το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να ευθυγραμμιστεί οικειοθελώς με τους κανονισμούς της ΕΕ χωρίς να έχει κανέναν πραγματικό λόγο σε αυτούς. Ταυτόχρονα, η συμφωνία διασφαλίζει ότι το Λονδίνο δεν θα είναι πλέον σε θέση να εμποδίσει την πρόοδο στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Το αυτόματο αντανακλαστικό πολλών Ευρωπαίων μπορεί να είναι με την πλευρά των υπέρμαχων του «εντός» και να ελπίζουν σε ένα δεύτερο δημοψήφισμα για να αποφασίσουν [οι Βρετανοί] υπέρ της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην ΕΕ. Αλλά όσοι το επιθυμούν θα πρέπει να θυμούνται ότι μόνο λίγοι από αυτούς τους ψηφοφόρους του «εντός» μοιράζονται το όνειρό τους για μια ολοένα στενότερη Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Βρετανίδα πρωθυπουργός Theresa May βγαίνει από τον αριθμό 10 της Downing Street στο Λονδίνο, τον Δεκέμβριο του 2018. TOBY MELVILLE / REUTERS

---------------------------------------------------------------------

ΕΠΟΥΛΩΝΟΝΤΑΣ ΒΑΘΙΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ
 

Η ψήφος του Brexit τον Ιούνιο του 2016 ήταν ιδιαιτέρως καθοριστική. Περισσότερα από 40 χρόνια απρόθυμης συμμετοχής σε ένα σχέδιο που οι βρετανικές ελίτ είδαν ως μια δοξασμένη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, σε συνδυασμό με έναν συχνά βιτριολικό ευρωσκεπτικιστικó Τύπο, έκαναν κατήχηση στον βρετανικό πληθυσμό να ψηφίσει «εκτός». Η μοιραία απόφαση του πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον [7] να επαναδιαπραγματευθεί τους όρους συμμετοχής της χώρας [στην ΕΕ], η νίκη του στις γενικές εκλογές του 2015 και μια παν-ηπειρωτική προσφυγική κρίση αποτέλεσαν την τέλεια καταιγίδα, κορυφούμενη σε μια λαϊκιστική εξέγερση εναντίον των πολιτικών, οικονομικών και ακαδημαϊκών ελίτ που έλεγαν στους ψηφοφόρους να ψηφίζουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αλλιώς… [θα υφίσταντο συνέπειες]. Η υπόσχεση του Brexit –ανάκτησης του ελέγχου - ήταν κατ’ ελάχιστον μια χίμαιρα [8], αλλά το στρατόπεδο των «εντός» ποτέ δεν το εξέθεσε αυτό πειστικά. Οι ρωσικές παρεμβολές δεν βοήθησαν. Το καλύτερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί στο Ηνωμένο Βασίλειο, θα ήταν η χώρα να εισέλθει συλλογικά σε μια μηχανή του χρόνου, να επιστρέψει στον Ιούνιο του 2016 και να ψηφίσει «εντός» με [αναλογία] δύο προς ένα, όπως και το 1975. Αλλά το σενάριο αυτό είναι τόσο φανταστικό όσο του σήριαλ The Thick of It. Μια από τις επιλογές που βρίσκονται στο τραπέζι [9] θα πρέπει τελικά να επιλεγεί.

Παρόλο που κανείς δεν αγαπά την συμφωνία της Μέι, είναι η μόνη εναλλακτική λύση που μπορεί να θεραπεύσει τις βαθιές διαιρέσεις της χώρας. Ένα Brexit χωρίς συμφωνία θα ήταν ανεύθυνο. Ένα δεύτερο δημοψήφισμα θα ανοίξει εκ νέου τις πληγές της άνοιξης του 2016 και θα έχει το ρίσκο να σπείρει περαιτέρω διχασμό ή να στείλει το Ηνωμένο Βασίλειο να συντριβεί έξω από την ΕΕ. Η συμφωνία της Μέι είναι η μόνη επιλογή που βρίσκεται επί του παρόντος στο τραπέζι, η οποία επιτυγχάνει ένα συντεταγμένο Brexit χωρίς να αποκλείει επιλογές για τις μελλοντικές σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ. Νέες βρετανικές γενικές εκλογές τον Μάιο ή τον Ιούνιο του 2019 μπορούν στην συνέχεια να δώσουν τη μάχη για το πώς θα πρέπει να μοιάζει αυτή η σχέση. Οι υπέρ του «εκτός» θα χρειαστεί να καταλήξουν σε ένα ρεαλιστικό σχέδιο που να ανταποκρίνεται στην υπόσχεσή τους για «ανάκτηση του ελέγχου». Οι υπέρ του «εντός» μπορούν στην συνέχεια να αναρωτηθούν εάν αγαπούν την ΕΕ αρκετά ώστε να υποβάλουν εκ νέου αίτηση για πλήρη ένταξη και ακόμη και να εξετάσουν το ενδεχόμενο ένταξης στο ευρώ και στην ζώνη Σένγκεν αυτήν την φορά.

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ δήλωσε κάποτε ότι η δημοκρατία ήταν «η χειρότερη μορφή διακυβέρνησης, εκτός από όλες τις άλλες μορφές που έχουν δοκιμαστεί από καιρό σε καιρό». Η συμφωνία της May είναι σε μια παρόμοια κατηγορία. Την έτυχε ένας φοβερός κλήρος τον Ιούλιο του 2016, όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία από τον Cameron. Έχει κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε. Είναι ένα τρομερό αποτέλεσμα τόσο για το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και για την ΕΕ. Συχνά λέγεται ότι ένας καλός συμβιβασμός είναι αυτός όπου όλα τα μέρη παραμένουν δυσαρεστημένα. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει με το Brexit της Μέι.

Ο MATTHIAS MATTHIJS [1] είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στην Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών (School of Advanced International Studies, SAIS) του Πανεπιστημίου Johns Hopkins. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Ideas and Economic Crises in Britain from Attlee to Blair [2].

Foreign Affairs

http://www.foreignaffairs.gr/articles/72096/matthias-matthijs/i-xeiroteri-epilogi-gia-to-brexit-ektos-apo-oles-tis-alles?page=show

https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2018-12-20/worst-brexit-option-except-all-others