Tweet

-------------------------

Οκτώ χρόνια αφότου η Αραβική Άνοιξη καθήλωσε τον κόσμο, η Μέση Ανατολή ανεφλέγη και πάλι από διαμαρτυρίες. Τον Απρίλιο, λαϊκά κινήματα στην Αλγερία και στο Σουδάν εξανάγκασαν την εκδίωξη δύο αυταρχικών που θήτευσαν επί μακρόν: Ο πρόεδρος της Αλγερίας, Abdelaziz Bouteflika, ο οποίος παραιτήθηκε [1] στις 2 Απριλίου, και ο Σουδανός πρόεδρος, Omar al-Bashir, ο οποίος απομακρύνθηκε από την εξουσία [2] στις 11 Απριλίου.

Διαδήλωση στο Αλγέρι, τον Ιούνιο του 2019. RAMZI BOUDINA / REUTERS
 

------------------------------------------------------------------------------

Αυτές οι εξεγέρσεις έχουν προφανείς παραλληλισμούς με την επανάσταση του 2011 στην Αίγυπτο που οδήγησε στην παραίτηση του προέδρου Hosni Mubarak. Σε αμφότερες, τα νεολαιίστικα κινήματα, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, τα εργατικά συνδικάτα και οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συσπειρώθηκαν για να αντιταχθούν από κοινού στα κλεπτοκρατικά και κατασταλτικά αυταρχικά καθεστώτα. Αυτοί οι μεγάλης ποικιλίας συνασπισμοί έχουν διοχετεύσει τα τοπικά παράπονα σχετικά με την ανεργία, τον πληθωρισμό και τις καταχρήσεις από την αστυνομία, σε σαφείς εκκλήσεις για εκδημοκρατισμό και πολιτική μεταρρύθμιση. Και σε αμφότερες την Αλγερία και το Σουδάν -όπως και στην Αίγυπτο το 2011- οι στρατηγοί παρενέβησαν για να οδηγήσουν τους δικτάτορες εκτός των καθηκόντων τους, μόνο για να βρεθούν οι ίδιοι στον έλεγχο των μετεπαναστατικών μεταβάσεων των χωρών τους.

Αυτές οι ομοιότητες είναι ανησυχητικές, δεδομένου του πώς τελείωσε η ιστορία στην Αίγυπτο. Μετά την ανατροπή του Mubarak, μια κακώς μελετημένη μετάβαση στην δημοκρατία [3] τροφοδότησε την διχόνοια μεταξύ των επαναστατών της Αιγύπτου και οι διαιρέσεις τους άνοιξαν τον δρόμο για ένα αντεπαναστατικό πραξικόπημα το 2013 που αποκατέστησε την στρατιωτική διακυβέρνηση. Ο αρχιτέκτονας του πραξικοπήματος, Abdel Fattah el-Sisi, προχώρησε για να αυτοανακηρυχθεί πρόεδρος και καθιέρωσε ένα καθεστώς που είναι, αν μη τι άλλο, πιο βίαιο και καταπιεστικό [4] από εκείνο που ανατράπηκε το 2011. Ωστόσο, το αποτυχημένο δημοκρατικό πείραμα της Αιγύπτου παρέχει επίσης διδάγματα. Καθώς η Αλγερία και το Σουδάν κάνουν τα πρώτα τους πειραματικά βήματα προς την δημοκρατία, μπορούν να αντλήσουν από αυτά τα διδάγματα για να διατηρήσουν τις δικές τους μεταβάσεις σε καλό δρόμο.

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ

Ένα από τα πιο σημαντικά διδάγματα από την Αίγυπτο είναι ότι οι διαδηλώσεις στους δρόμους έχουν την δύναμη να επηρεάζουν τις αποφάσεις του στρατού. Αφότου οι στρατηγοί της Αιγύπτου ανάγκασαν τον Μουμπάρακ να μπει στο περιθώριο και ανέλαβαν τον έλεγχο της κυβέρνησης, οι πολίτες διαδηλωτές που είχαν καταλάβει την πλατεία Tahrir του Καΐρου -και παρείχαν την ώθηση για την παραίτηση του Mubarak- αντιμετώπισαν ένα δίλημμα. Έπρεπε να φύγουν από την πλατεία ή να συνεχίσουν να διαμαρτύρονται; Οι νεαροί ακτιβιστές ηγέτες που ήταν η αιχμή στο κίνημα κατά του Mubarak σύντομα ανακάλυψαν ότι κατά τις διαπραγματεύσεις τους με τον στρατό σχετικά με τους όρους της μετάβασης και την εγκαθίδρυση νέων δημοκρατικών θεσμών, η μεγαλύτερη μόχλευσή τους προερχόταν από την ικανότητά τους για πλημμύρες διαδηλώσεων η οποία έκανε τους στρατηγούς να αισθάνονται πιο απειλημένοι και πιο πρόθυμοι να κάνουν παραχωρήσεις. Τον Οκτώβριο του 2011, για παράδειγμα, οι λαϊκές διαμαρτυρίες στο κέντρο του Καΐρου στην οδό Mohamed Mahmoud ανάγκασαν τους στρατηγούς να αποσύρουν μια σειρά «αρχών υπεράνω του συντάγματος» που θα εξασφάλιζαν ορισμένα δικαιώματα και προνόμια για τον στρατό πριν από την επίσημη διαδικασία συγγραφής του [νέου] συντάγματος.

Οι ακτιβιστές στην Αλγερία και στο Σουδάν φαίνεται να στηρίζονται σε μια παρόμοια στρατηγική. Στο Χαρτούμ, το κίνημα διοργάνωσε τεράστια καθιστική διαμαρτυρία στο αρχηγείο του στρατού, την οποία ο στρατός μπόρεσε να καθαρίσει μόνο χρησιμοποιώντας έκτακτα επίπεδα βίαιης καταστολής [5]. Απτόητοι, οι διαδηλωτές ανταποκρίθηκαν αποκλείοντας τους δρόμους σε όλη την πόλη και οι ηγέτες των κινημάτων ζήτησαν γενική απεργία σε εθνικό επίπεδο, επιμένοντας ότι η πολιτική ανυπακοή δεν θα τελειώσει παρά μέχρι ο στρατός να εγκαθιδρύσει μια πολιτική κυβέρνηση. Πράγματι, αν δεν υπήρχε η εμμονή των ακτιβιστών στους δρόμους, είναι πιθανό ότι ο στρατός θα είχε καταφέρει ήδη να επιβάλει μια μεταβατική κυβέρνηση που θα κυριαρχείτο από στρατηγούς. Και στην Αλγερία, οι τακτικές πανεθνικές διαδηλώσεις της Παρασκευής συνεχίστηκαν [6] μετά την πτώση του Μπουτεφλίκα, παρά τις προσπάθειες [7] του στρατού να απαγορεύσουν τις διαδηλώσεις και να πατάξουν τους ακτιβιστές. Αυτές οι διαδηλώσεις ανέδειξαν ορισμένα συγκεκριμένα αιτήματα, συμπεριλαμβανομένης της αναβολής των προεδρικών εκλογών, που έχουν προγραμματιστεί για τις αρχές Ιουλίου, καθώς και μιας πιο ολοκληρωμένης κάθαρσης των πρωτοπαλίκαρων και των συμμάχων του Bouteflika από την κυβέρνηση. Το αν θα ικανοποιηθούν αυτές οι συγκεκριμένες απαιτήσεις και γενικότερα αν οι στρατηγοί και στις δύο χώρες θα αναγκαστούν να παραδώσουν μια ουσιαστική πολιτική εξουσία σε πολιτικούς ηγέτες, μπορεί να εξαρτάται από το πόσο αποτελεσματικά αυτά τα κινήματα μπορούν να συνεχίσουν να κινητοποιούν τους πολίτες.

ΚΡΑΤΗΘΕΙΤΕ ΜΑΖΙ

Ένα άλλο μάθημα από την Αίγυπτο είναι ότι είναι σημαντικό οι επαναστατικές δυνάμεις να παραμένουν ενωμένες. Ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο ο στρατός της Αιγύπτου ήταν σε θέση να ξαναγυρίσει στην εξουσία με την λαϊκή υποστήριξη [8] ήταν ότι στα τέλη του 2012 η κοσμική πτέρυγα της επαναστατικής συμμαχίας της Αιγύπτου διαφώνησε με την ισλαμική πτέρυγα που ήταν ευθυγραμμισμένη με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και την κυβέρνηση του προέδρου Μοχάμεντ Morsi. Αμφότερες οι ομάδες, τελικά, παρέμειναν πιο αφοσιωμένες στα δικά τους πολιτικά οράματα και συμφέροντα από όσο στην προστασία των δημοκρατικών θεσμών που η επανάσταση τους επέτρεψε να καθιερώσουν. Οι συμμαχίες που κατέβηκαν στους δρόμους της Αλγερίας και του Σουδάν είναι εξίσου ετερογενείς με εκείνες της Αιγύπτου και παρομοίως δεν έχουν μια ισχυρή οργανωτική ραχοκοκαλιά. Θα πρέπει να ενεργούν προληπτικά για να διατηρήσουν την συνοχή τους και να παραμείνουν επικεντρωμένες στους κοινούς στόχους τους: Καθιέρωση πολιτικού καθεστώτος, οικοδόμηση δημοκρατικών θεσμών, και να καταστήσουν υπόλογους τους αξιωματούχους του παλαιού καθεστώτος. Το να παραμείνουν κινητοποιημένες γύρω από αυτές τις κοινές αρχές θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην πορεία, όταν ξεκινήσουν τα δυνητικά μπερδεμένα και διχαστικά καθήκοντα συγγραφής νέων συνταγμάτων και διεξαγωγής ανταγωνιστικών εκλογών.

Οι επαναστάτες του Σουδάν [9] έχουν μέχρι στιγμής επιδείξει μια εντυπωσιακή ικανότητα να μιλούν με μια φωνή. Έχουν σχηματίσει μια οργάνωση-ομπρέλα, την Συμμαχία για την Ελευθερία και την Αλλαγή (Coalition for Freedom and Change) [10], η οποία έχει προωθήσει ένα σαφές σύνολο απαιτήσεων και ένα πρόγραμμα για μεταρρυθμίσεις. Ο πρωταρχικός συντονιστικός ρόλος της συμμαχίας έχει ανατεθεί στην Σουδανική Επαγγελματική Ένωση [11], μια πρόσφατα σχηματισμένη συμμαχία ιατρών, μηχανικών, δικηγόρων και δασκάλων, καθώς και κινημάτων νεολαίας όπως το Girifna [12]. Στις διαπραγματεύσεις με το μεταβατικό στρατιωτικό συμβούλιο, η συμμαχία παρουσίασε ένα ενιαίο μέτωπο [13], επιμένοντας ότι οποιαδήποτε μεταβατική κυβέρνηση θα αποτελείται από πιο πολλούς πολίτες από όσο στρατηγούς.

Ωστόσο, υπάρχουν επίσης σημάδια ρωγμών [14]. Το Σουδάν έχει σημαντική εθνική και θρησκευτική ποικιλομορφία -η εξέγερση εναντίον του Μπασίρ περιλάμβανε ανταρτικές ομάδες από περιοχές όπως το Νταρφούρ και το Νότιο Κορντοφάν, οι οποίες είναι πιο δύσπιστες απέναντι στον στρατό και έχουν υιοθετήσει πιο σκληρή γραμμή στις διαπραγματεύσεις, απαιτώντας δικαιοσύνη για φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν κατά την διάρκεια στρατιωτικών επιχειρήσεων στις περιοχές τους. Από την άλλη πλευρά, το σχετικά συντηρητικό Εθνικό Κόμμα Umma, το οποίο κυβέρνησε το Σουδάν κατά την διάρκεια του τελευταίου δημοκρατικού διαλείμματος από το 1985 έως το 1989 και ενέκρινε τις διαδηλώσεις κατά του Μπασίρ τον Ιανουάριο, ήταν απρόθυμο να πιέσει τους στρατηγούς πάρα πολύ. Πρόσφατα, ο ηγέτης του, Sadiq al-Mahdi, τάχθηκε εναντίον [15] της έκκλησης της Σουδανικής Επαγγελματικής Ένωσης για γενική απεργία ώστε να αυξηθεί η πίεση στο στρατιωτικό συμβούλιο.

Η αστυνομία διαλύει μια διαδήλωση στο Χαρτούμ, τον Μάιο του 2019. REUTERS

----------------------------------------------------------------------

Η ενότητα ήταν πιο άπιαστη στην Αλγερία. Τα περισσότερα από τα κυριότερα κόμματα της αντιπολίτευσης της χώρας έχουν λίγη αξιοπιστία λόγω των χρόνων συνεπιλογής και συνεργασίας με το καθεστώς Bouteflika. Αντ’ αυτού, οι κύριοι συμμετέχοντες στις αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες ήταν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα νεολαιίστικα κινήματα – κανείς από τους οποίους δεν έχει αναλάβει σημαντικό ηγετικό ρόλο. Κάποιοι πρότειναν ότι ο ευρέως σεβαστός δικηγόρος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Mustapha Bouchachi, θα μπορούσε να είναι κατάλληλος ηγέτης για μια μεταβατική κυβέρνηση, αλλά ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι δεν έχει κανένα ενδιαφέρον [16] για έναν τέτοιο ρόλο, επιμένοντας ότι οι «νεαροί της Αλγερίας πρέπει να αυτο-οργανωθούν». Και παρότι όλα τα τμήματα της αντιπολίτευσης φαίνεται να συμφωνούν ότι μια δίκαιη διαδικασία μετάβασης θα πρέπει να περιλαμβάνει την δημιουργία μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας χωρίς αποκλεισμούς, η οποία θα επιβλέψει τις εκλογές για μια Βουλή που στην συνέχεια θα γράψει ένα νέο σύνταγμα, έχουν ήδη αναδυθεί εντάσεις [17] μεταξύ ομάδων ακτιβιστών για τον ρόλο που θα πρέπει να διαδραματίζουν τα ισλαμιστικά κόμματα σε μια τέτοια προσωρινή κυβέρνηση. Τελικά, εάν αυτοί οι ποικίλοι επαναστατικοί συνασπισμοί πρόκειται να έχουν κάποια ελπίδα να παραμείνουν ενωμένοι, θα πρέπει να παραμείνουν επικεντρωμένοι στην επίτευξη των στόχων που τους ένωσαν εξ’ αρχής: Η εγκαθίδρυση μόνιμων δημοκρατικών θεσμών και η διακυβέρνηση υπό πολιτική ηγεσία. Μόλις εδραιωθούν, μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα νέα θεσμικά κανάλια για να αμφισβητήσουν ο ένας τα οράματα του άλλου για το πολιτικό μέλλον της χώρας τους.

ΦΙΛΟΙ ΣΕ ΥΨΗΛΕΣ ΘΕΣΕΙΣ

Τα κινήματα της Αλγερίας και του Σουδάν θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσουν την σημασία της καλλιέργειας εξωτερικής υποστήριξης. Μετά το 2011, οι Αιγύπτιοι γρήγορα έμαθαν ότι η επανάστασή τους δεν επρόκειτο ποτέ να αφεθεί εξ ολοκλήρου στα χέρια τους. Ο σημαντικότερος σύμμαχος της Αιγύπτου, οι Ηνωμένες Πολιτείες, αρχικά δίστασε [18] να υποστηρίξει την εξέγερση, αλλά τελικά επέστρεψε και υποστήριξε προσεκτικά μια μετάβαση στην δημοκρατική κυριαρχία. Αλλά ούτε η κοσμική ούτε η ισλαμική πτέρυγα του επαναστατικού κινήματος ήταν σε θέση να κερδίσει τον σεβασμό των Αμερικανών διπλωματών, και η αμφιθυμία της Ουάσινγκτον [19] ως προς την κυβέρνηση Morsi πιθανόν να διευκόλυνε το πραξικόπημα του Σίσι. Ταυτόχρονα, περιφερειακές δυνάμεις όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που αντιτάχθηκαν έντονα στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, εργάστηκαν ενεργά για να εμποδίσουν το να ριζώσει η δημοκρατία, παρέχοντας πόρους και διπλωματική υποστήριξη σε αντεπαναστατικές ομάδες και κινήματα μέσα στην Αίγυπτο.

Από ορισμένες απόψεις, η Αλγερία και το Σουδάν ενδέχεται να τα βρουν ευκολότερα από την Αίγυπτο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σχετικά λίγα μακροπρόθεσμα συμφέροντα στις χώρες αυτές και λιγότερα να χάσουν από τη μετάβασή τους στην δημοκρατία. Στην Αλγερία, η Ουάσινγκτον παραχώρησε την διπλωματική ηγεσία στην Γαλλία, η οποία υιοθετεί μια αρκετά μη παρεμβατική προσέγγιση για τη μετάβαση, ανησυχώντας ότι οι όποιες παρεμβάσεις θα μπορούσαν να απεικονιστούν ως νεοαποικιακές επεμβάσεις. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ένας μακροπρόθεσμος αντίπαλος του καθεστώτος του Μπασίρ στο Σουδάν. Αν και η Ουάσιγκτον μετρίασε αυτή την στάση [20] τα τελευταία χρόνια, δεν θα λυπηθεί να δει τον Μπασίρ να φεύγει. Αμφότερες οι χώρες πρέπει να φοβούνται περισσότερο τις περιφερειακές δυνάμεις, οι οποίες έχουν ήδη βουτήξει [στο ζήτημα] και άφησαν ελάχιστα ερωτηματικά για τις προθέσεις τους. Η Αίγυπτος προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την θέση της ως επικεφαλής της Αφρικανικής Ένωσης [21] για να αποφύγει να αποκληθεί η απομάκρυνση του Μπασίρ ως «πραξικόπημα» -ένας ορισμός που θα απαιτούσε από το στρατιωτικό συμβούλιο να παραδώσει την εξουσία στους πολίτες ή να ρισκάρει να ανασταλεί η συμμετοχή του Σουδάν στην Αφρικανική Ένωση. Και μόλις λίγες μέρες μετά την αποχώρηση του Μπασίρ, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δεσμεύτηκαν να χορηγήσουν βοήθεια ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη μεταβατική στρατιωτική κυβέρνηση του Σουδάν.

Οι ακτιβιστές του Σουδάν και της Αλγερίας μπορούν να ακολουθήσουν δύο κατευθύνσεις έναντι των ξένων δυνάμεων. Η πρώτη είναι να αντισταθούν στις επιδρομές περιφερειακών κρατών όπως η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, [κράτη] τα οποία έχουν ξεκάθαρα συμφέροντα για να αποτρέψουν την εγκαθίδρυση πραγματικών δημοκρατιών στη Μέση Ανατολή. Οι διαδηλωτές στο Σουδάν, για παράδειγμα, πρόσφατα κατέβηκαν στους δρόμους [22] εναντίον των πακέτων βοήθειας της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων και καταγγέλλοντας την ξένη παρέμβαση στη μετάβαση. Δεύτερον, οι ακτιβιστές μπορούν και πρέπει να καλλιεργήσουν σχέσεις με δυνητικά συμπαθητικές ξένες δυνάμεις. Αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την Αφρικανική Ένωση, η οποία υπήρξε υποστηρικτής του εκδημοκρατισμού σε άλλα μέρη της ηπείρου από την δεκαετία του 1990• την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία υποστήριξε την επιτυχή μετάβαση της Τυνησίας μετά το 2011• και ακόμη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Καθώς οι επαναστάσεις στην Αλγερία και το Σουδάν μαίνονταν, πολλοί Αιγύπτιοι ακτιβιστές, οι οποίοι έπαιξαν κεντρικό ρόλο στο κίνημα κατά του Μουμπάρακ, παρενέβησαν, με ένα μείγμα αισιοδοξίας [23] και απογοήτευσης [24], για να μοιραστούν τις συμβουλές τους. Οι σημερινοί επαναστάτες ίσως πρέπει να τους λάβουν σοβαρά υπόψη. Οι χώρες τους βρίσκονται ήδη στην αρχή όσων μπορεί να είναι μακρές και επίπονες διαδικασίες οικοδόμησης νέων δημοκρατικών καθεστώτων. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να πει κανείς αν θα πετύχουν, αλλά το να μάθουν τα διδάγματα από το τι πήγε στραβά στην Αίγυπτο μπορεί να τους βοηθήσει να κατευθύνουν τις χώρες τους μακριά από μια παρόμοια μοίρα.

Ο KILLIAN CLARKE είναι υποψήφιος διδάκτωρ πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Princeton.

Foreign Affairs

http://www.foreignaffairs.gr/articles/72335/killian-clarke/ti-mporoyn-na-mathoyn-i-algeria-kai-to-soydan-apo-tin-aigypto?page=show

https://www.foreignaffairs.com/articles/sudan/2019-06-10/what-algeria-and-sudan-can-learn-egypt