Η Ευρωζώνη έχει δύο βασικές επιλογές: την τρέχουσα στρατηγική βελτίωσης της Συνθήκης του Μάαστριχτ, που σχεδιάστηκε για να διασφαλίσει τη δημοσιονομική πειθαρχία που απαιτείται από πολλά κράτη που μοιράζονται ένα κοινό νόμισμα ή μια πιο φιλόδοξη κίνηση προς τον φεντεραλισμό, η οποία θα απαιτούσε μεγαλύτερο καταμερισμό των κινδύνων μεταξύ των κρατών μελών. Κανένα από τα δύο δεν είναι συμβατό με την επιθυμία για περισσότερη κυριαρχία. Αυτή είναι η καρδιά του προβλήματος.

Η προσέγγιση του Μάαστριχτ επικεντρώνεται στη συγκράτηση του δημόσιου χρέους και των ελλειμμάτων. Για το σκοπό αυτό, έχουν συσταθεί ανεξάρτητα δημοσιονομικά συμβούλια στα κράτη μέλη. Αυτά μπορεί να είναι χρήσιμα για τον εντοπισμό προβλημάτων όπως οι συστηματικά αισιόδοξες προβλέψεις ανάπτυξης, οι οποίες καθιστούν μικρότερα τα προβλεπόμενα ελλείμματα. Ωστόσο, για να είναι αποτελεσματικά, τα συμβούλια πρέπει να έχουν την εξουσία να απαιτούν άμεσες διορθωτικές ενέργειες και να στελεχώνονται από Ευρωπαίους και όχι από πολίτες των ενδιαφερόμενων χωρών. Όλα αυτά λειτουργούν ενάντια στην τρέχουσα τάση προς την εθνική κυριαρχία.

Η επιλογή της ομοσπονδίας πηγαίνει ένα βήμα παρακάτω. Ξεκινώντας από τις ΗΠΑ στο τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα, πολλές χώρες αντέδρασαν στις δυσκολίες των πολιτειών μελών τους ενισχύοντας την ικανότητα των ομοσπονδιακών αρχών να αναλαμβάνουν χρέος και να εφαρμόζουν συστηματικά δημοσιονομικές μεταβιβάσεις μεταξύ των μελών τους. Αυτό θα ισοδυναμούσε σε μεγαλύτερο καταμερισμό κινδύνου από αυτόν που επιτρέπουν σήμερα οι χώρες της ζώνης του ευρώ. Θα συνεπαγόταν την έκδοση ομολόγων που θα φέρουν κοινές εγγυήσεις, έναν ομοσπονδιακό προϋπολογισμό καθώς και κοινά σχέδια ασφάλισης για τις καταθέσεις και την ανεργία -όλα αυτά θα λειτουργούσαν ως αυτόματοι σταθεροποιητές, προσφέροντας στήριξη στις χώρες που αντιμετωπίζουν προσωρινές δυσκολίες.

Η πρακτική σημασία αυτού του καταμερισμού των κινδύνων είναι υπό συζήτηση: Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η χρηματοοικονομική διαφοροποίηση μπορεί να είναι ένας πιο σημαντικός σταθεροποιητής. Ωστόσο, ο διαμοιρασμός του κινδύνου - μειώνοντας τις δικαιολογίες για κακή απόδοση - μπορεί να βοήθησε την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να αρνηθεί τη διάσωση των πολιτειών, μια πολιτική που έχει διατηρήσει από τη δεκαετία του 1840.

Το ομοσπονδιακό όραμα απαιτεί οι χώρες να πληρούν δύο προκαταρκτικές προϋποθέσεις. Πρώτον, κάθε "ασφαλιστήριο συμβόλαιο" πρέπει να υπογράφεται στη βάση της ηθικής χωρίς κοινωνικές διακρίσεις. Δεν θα μου πουλούσατε ασφάλιση αν υποψιαζόσαστε ότι η στέγη μου είναι αρκετά πιθανό να καταρρεύσει αύριο – γι’ αυτό οι χώρες της βόρειας Ευρώπης διστάζουν να συνάψουν τέτοιες συμφωνίες με τις χώρες του νότου. Αυτή η ασυμμετρία μπορεί να διορθωθεί εντοπίζοντας και απομονώνοντας τα προβλήματα που κληρονομήθηκαν από το παρελθόν και αντιμετωπίζοντάς τα επαρκώς. Για παράδειγμα, με την εισαγωγή ενός ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης καταθέσεων, η διαχείριση των προβληματικών παγίων των τραπεζών θα μπορούσε να γίνεται με τη μεταφορά τους σε "bad banks", οι οποίες θα παρέμεναν στην ευθύνη κάθε κράτους μέλους.

Μια δεύτερη και πολύ πιο θεμελιώδης προϋπόθεση είναι ένα σύνολο κοινών κανόνων για τον περιορισμό του ηθικού κινδύνου. Αυτοί οι κανόνες πρέπει να αφορούν εκείνους τους τομείς ενδεχόμενης κακής διαχείρισης που μπορεί να αναγκάσει μια χώρα να ζητήσει βοήθεια. Παρατηρήσαμε, για παράδειγμα, ότι η εποπτεία των τραπεζών δεν πρέπει να πραγματοποιείται σε επίπεδο χώρας, επειδή ο τραπεζικός τομέας και οι πολιτικοί έχουν σε αυτή την περίπτωση πολύ μεγάλη επιρροή στη διαδικασία.

Ο καθορισμός κανόνων για την κοινή ασφάλιση κατά της ανεργίας είναι πιο περίπλοκος. Το ποσοστό ανεργίας στις χώρες της Ευρωζώνης καθορίζεται μόνο εν μέρει από τον οικονομικό κύκλο, ο οποίος από μόνος του θα δικαιολογούσε έναν μηχανισμό ασφάλισης μεταξύ των χωρών. Εξαρτάται επίσης από το πώς οι κυβερνήσεις προσεγγίζουν θέματα όπως η προστασία των θέσεων εργασίας, οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, η επαγγελματική κατάρτιση, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η προστασία των επαγγελμάτων. Οι χώρες των οποίων οι επιλογές δημιουργούν ποσοστό ανεργίας 5% δεν επιθυμούν να μοιράζονται ένα σύστημα ασφάλισης με εκείνες των οποίων οι επιλογές δημιουργούν ανεργία 20%. Το ίδιο ισχύει για τα συνταξιοδοτικά και τα νομικά συστήματα. Οι πολιτικές εναρμόνισης θα απαιτήσουν την παραχώρηση κάποιας κυριαρχίας, μια ιδέα στην οποία αντιτάσσονται ακόμη και κάποιοι από εκείνους που υποστηρίζουν ανοιχτά την ομοσπονδιοποίηση.

Η χορήγηση εκτεταμένων εξουσιών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν θα καταστήσει πιο αποδεκτή την ομοσπονδιακή προσέγγιση. Πρώτον, πρέπει να υπάρξει συμφωνία για μία βάση κοινών νόμων και κανονισμών, όπως συνέβαινε - με πιο μετριοπαθή τρόπο - κατά την αρχική φάση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Γενικότερα, κάθε κράτος μέλος θα φοβηθεί ότι η βαθιά συμβατική ατέλεια μιας "πολιτικής Ευρώπης" από την κορυφή προς τα κάτω θα αποδώσει ένα αποτέλεσμα ακόμη πιο απομακρυσμένο από τις προσδοκίες από αυτό που έχουμε σήμερα. Οι συνέπειες του φεντεραλισμού θα πρέπει να γίνουν κατανοητές από όλους πριν πάρουμε αυτό το δρόμο.

Ο φεντεραλισμός είναι μερικές φορές κάτι παραπάνω από μια ασφαλιστική πολιτική μεταξύ των περιφερειών μιας ενιαίας ομοσπονδίας. Με άλλα λόγια, οι μεταφορές μεταξύ περιφερειών μπορεί να είναι περισσότερο διαρθρωτικές και να υπόκεινται λιγότερο σε όρους. Στις ΗΠΑ, πλούσιες πολιτείες όπως η Καλιφόρνια και η Νέα Υόρκη συστηματικά και ουσιαστικά επιδοτούν φτωχές χώρες όπως η Αλαμπάμα και η Λουιζιάνα. Το Πουέρτο Ρίκο λαμβάνει σήμερα το 30% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος του από την υπόλοιπη Αμερική. Η Γερμανία πραγματοποιεί μεγάλες, τακτικές μεταφορές μεταξύ των ομόσπονδων κρατιδίων, τα οποία λαμβάνουν το ίδιο περίπου ποσό ανά κάτοικο. Η Ιταλία μεταφέρει πόρους από το βορρά προς το νότο, το Ηνωμένο Βασίλειο από τα νότια προς τα βόρεια και η Καταλονία προς την υπόλοιπη Ισπανία. Στο Βέλγιο, η Φλάνδρα μεταφέρει κεφάλαια στη Βαλλονία, ενώ οι χρηματοοικονομικές ροές μεταφέρονται από τη Βαλλονία στη Φλάνδρα.

Τελικά, όλα εξαρτώνται από την προθυμία των πλούσιων περιοχών να χρηματοδοτούν τις φτωχές περιφέρειες. Εξακολουθούμε να έχουμε μια ατελή αντίληψη για το τι θα καθορίσει αυτή την προθυμία. Σαφώς μια κοινή γλώσσα και εθνικιστική αίσθηση συμβάλλουν στη δημιουργία των μονοκατευθυντικών μεταφορών στην Ιταλία. Μπορεί επίσης να υποστηριχθεί ότι τα ισχυρά αποσχιστικά κινήματα σε περιοχές όπως η Καταλονία στην Ισπανία και η Φλάνδρα στο Βέλγιο συνδέονται με την αίσθηση πολιτιστικής και γλωσσικής απόστασης. Γενικότερα, το κράτος πρόνοιας είναι συνήθως πιο αναπτυγμένο σε ομοιογενείς κοινότητες. Για καλύτερα ή χειρότερα, οι ομάδες είναι πιο δεκτικές στην ανακατανομή όταν οι δικαιούχοι είναι κοντά τους πολιτισμικά, γλωσσικά, θρησκευτικά και φυλετικά.

Είναι δύσκολο να πούμε ποια πορεία θα πάρει η Ευρώπη. Αλλά αν εμείς οι Ευρωπαίοι θέλουμε να ζήσουμε μαζί, πρέπει να αποδεχθούμε την ιδέα να χάσουμε λίγο περισσότερη από την κυριαρχία μας. Για να το επιτύχουμε αυτό σε μια εποχή αυξημένου εθνικιστικού ζήλου, πρέπει να αποκαταστήσουμε το ευρωπαϊκό ιδεώδες και να παραμείνουμε ενωμένοι γύρω του. Αυτό δεν είναι εύκολο έργο.

Jean Tirole – Bloomberg – Πρώτη μετάφραση Bloomberg

Greek Finance Forum

Σχόλια Χρηστών