|
Εξετάστε, για παράδειγμα, τους μισθούς και την
απασχόληση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε
πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οι μέσες αμοιβές έχουν
παραμείνει σταθερές, παρά ότι οι περισσότερες
οικονομίες έχουν ανακάμψει από την οικονομική
κρίση του 2008 όσον αφορά το ΑΕΠ και την αύξηση
της απασχόλησης.
Επιπλέον, η αύξηση της απασχόλησης δεν οδήγησε
σε επιβράδυνση ή αντιστροφή της μείωσης του
μισθολογικού μεριδίου του συνολικού εθνικού
εισοδήματος. Αντίθετα, το μεγαλύτερο μέρος του
πλούτου που δημιουργήθηκε από την κρίση του 2008
έχει πάει στους πλούσιους. Αυτό μπορεί να εξηγεί
τα χαμηλά επίπεδα κατανάλωσης που χαρακτηρίζουν
τις πιο προηγμένες οικονομίες και την αποτυχία
της εξαιρετικά χαλαρής νομισματικής πολιτικής να
προκαλέσει αύξηση του πληθωρισμού.
Επίσης, η απασχόληση φαίνεται να παρουσιάζει
ανωμαλίες. Η δημιουργία θέσεων εργασίας, όπου
συνέβη, ακολούθησε μια διαφορετική πορεία από
ότι δείχνει η ιστορία. Για παράδειγμα, η
μεγαλύτερη αύξηση της απασχόλησης υπήρξε σε
επαγγέλματα υψηλής ειδίκευσης ή χαμηλής
ειδίκευσης, με αποτέλεσμα να εξαφανίζεται η μέση. Πολλοί
από τους ανθρώπους που κάποτε αποτελούσαν τη
δυτική μεσαία τάξη είναι τώρα μέρος των μεσαίων
κατώτερων και κατώτερων τάξεων και ζουν
οικονομικά πιο επισφαλείς από ποτέ άλλοτε.
Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας έχει επίσης γίνει
πολωμένη. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, κατά την
τελευταία δεκαετία, η παραγωγικότητα σε «μεθοριακές
επιχειρήσεις» - που ορίστηκε ως το 5% των
επιχειρήσεων κατά την αύξηση της παραγωγικότητας
- αυξήθηκε κατά περισσότερο από το ένα τρίτο ,
ενώ ο υπόλοιπος ιδιωτικός τομέας δεν παρουσίασε
σχεδόν καμία αύξηση της παραγωγικότητας καθόλου. Με
άλλα λόγια, ένας μικρότερος αριθμός εταιρειών
αύξησε την αποτελεσματικότητά τους, αλλά δεν
υπήρξε σχετική διάχυση αυτών των οφελών στην
ευρύτερη οικονομία.
Δεν είναι σαφές γιατί συμβαίνουν αυτές οι τάσεις,
αν και ο αντίκτυπος των νέων τεχνολογιών και των
σχετικών επιπτώσεων του δικτύου είναι ασφαλώς
μια σημαντική δικαιολογία.
Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η συνολική
παραγωγικότητα των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά περισσότερο
από 250% από τις αρχές της δεκαετίας του 1970,
ενώ οι ωριαίοι μισθοί παρέμειναν στάσιμοι. Αυτό
σημαίνει ότι η αύξηση της παραγωγικότητας δεν
συγκεντρώθηκε μόνο σε ένα στενό σύνολο
επιχειρήσεων, αλλά επίσης ότι η παραγωγικότητα
και το εισόδημα από την αγορά εργασίας
αποσυνδέθηκαν. Η θεμελιώδης συνέπεια αυτού είναι
ότι οι μισθοί δεν παίζουν πλέον τον κεντρικό
αναδιανεμητικό ρόλο που έχουν διαδραματίσει εδώ
και δεκαετίες. Με απλά λόγια, τα κέρδη στην
παραγωγικότητα κεφαλαίου δεν μεταφράζονται σε
υψηλότερα εισοδήματα, παραβιάζοντας
το κοινωνικό συμβόλαιο στο οποίο
στηρίζονται οι φιλελεύθερες οικονομίες.
Προς το παρόν θα πρέπει να είναι εμφανές ότι
πολλές από τις οικονομίες του κόσμου υφίστανται
κάποια μορφή διαρθρωτικής αλλαγής και, ως
επακόλουθο αυτής της αλλαγής, το τρίγωνο
διανομής "θέσεις
εργασίας-παραγωγικότητας-εισοδήματος" έχει
ξεπεραστεί. Αυτή η μετατόπιση των παραδειγμάτων
έχει οδηγήσει στη διάβρωση της δυτικής μεσαίας
τάξης και στην άνοδο του «precariat»,
μιας νέας κοινωνικοοικονομικής τάξης που
περιλαμβάνει όχι μόνο εκείνους που δεν μπορούν
να βρουν δουλειά, αλλά και όσους εργάζονται με
ελαστικές μορφές εργασίας,
part timers
και σίγουρα ζουν μέσα σε μια διαρκή ανασφάλεια.
Τώρα έχουμε άφθονα στοιχεία που συνδέουν την
οικονομική ανασφάλεια στη Δύση με το αντιλαϊκό
συναίσθημα, την πολιτική ριζοσπαστικοποίηση και
τις επιθέσεις εναντίον των μειονοτήτων. Είναι
αδύνατο να εξηγήσουμε την πρόσφατη άνοδο της
λαϊκιστικής πολιτικής χωρίς να εξετάσουμε τις
επιπτώσεις αυτών των οικονομικών παθολογιών
στους μέσους εργαζόμενους στις ΗΠΑ και στην
Ευρώπη.
Για να καταλάβουμε γιατί συνέβησαν οι αποκλίσεις
από τις αναμενόμενες οικονομικές τροχιές, δεν
πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από τον αντίκτυπο
της τεχνολογίας στις θέσεις εργασίας. Οι
προηγμένες τεχνολογίες, ιδιαίτερα οι προηγμένες
υπολογιστές και η ρομποτική, επέτρεψαν να
σημειωθεί αύξηση της παραγωγικότητας χωρίς
αντίστοιχη αύξηση των μισθών. Ο μεγαλύτερος
πλούτος που παράγεται από την υψηλότερη
παραγωγικότητα πηγαίνει στους ιδιοκτήτες αυτών
των τεχνολογιών.
Η αυτοματοποίηση αρκετά εξειδικευμένων εργασιών
ρουτίνας οδηγεί στην «πόλωση» της αγοράς
εργασίας. Αυτό που παραμένει είναι είτε οι
αυτοματοποιημένες εργασίες που απαιτούν
ελάχιστες ή καθόλου ικανότητες, είτε είναι
δύσκολο να αυτοματοποιηθούν οι εργασίες που
απαιτούν πολύ υψηλές δεξιότητες. Οι τελευταίες
θέσεις εργασίας είναι πολύ μικρότερες από τις
πρώτες και συμβαίνουν σε ελάχιστες επιχειρήσεις
που αξιοποιούν τις επιπτώσεις της τεχνολογίας
για να ξεπεράσουν τους άμεσους ανταγωνιστές και
να επεκταθούν σε νέες αγορές.
Αυτό μας φέρνει στο κεντρικό ερώτημα της εποχής
μας: Πώς μπορούν οι ηγέτες να αντιμετωπίσουν τις
εξωτερικές επιπτώσεις που προκαλούνται από τις
ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και να
εξασφαλίσουν έτσι οικονομική και πολιτική
βιωσιμότητα; Με άλλο τρόπο, πώς μπορούμε να
οικοδομήσουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για
την ψηφιακή εποχή;
Τα διορθωτικά μέτρα είναι πιο δύσκολα από τα
διαγνωστικά. Δεν είναι σαφές, για παράδειγμα,
εάν η εφαρμογή παλαιών οικονομικών μεθόδων θα
αντιστρέψει τις τρέχουσες τάσεις. Η ώθηση των «διαρθρωτικών
μεταρρυθμίσεων» και ο σχεδιασμός στενών
μακροοικονομικών πολιτικών που αποσκοπούν
αποκλειστικά στην αύξηση της παραγωγικότητας θα
μπορούσαν να αναγκάσουν τους δυτικούς
εργαζόμενους να ανταγωνιστούν με την τεχνολογία
σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, επιδεινώνοντας την
επισφάλεια. Ίσως οι σημερινές μας οικονομικές
ρυθμίσεις να επιφέρουν ανάπτυξη μόνο στο
συνολικό επίπεδο, μειώνοντας ταυτόχρονα το
βιοτικό επίπεδο των περισσότερων ανθρώπων.
Η συζήτηση για τις λύσεις μόλις ξεκίνησε . Η
μείωση της οικονομικής ανισότητας θα απαιτήσει
μεταρρυθμίσεις της εκπαίδευσης και της
φορολογίας, με τη φορολογική επιβάρυνση να
μετατοπίζεται αποφασιστικά από την εργασία στο
κεφάλαιο. Οι δυτικές χώρες θα πρέπει επίσης να
δημιουργήσουν νέους μηχανισμούς αναδιανομής για
να συμπληρώσουν τον μειούμενο ρόλο των μισθών
στις οικονομίες τους.
Τα στοιχεία αποτελούν μια συντριπτική πηγή για
τέτοιες μεταρρυθμίσεις. Εάν οι δυτικοί ηγέτες
πρέπει να περιορίσουν και τελικά να καταπνίξουν
τους πολιτικούς σπασμούς που αντιμετωπίζουν τώρα
οι χώρες τους, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να
ανταποκριθούν με τη δημιουργία νέων μοντέλων
ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.
MANUEL MUÑIZ
Ο Manuel Muñiz είναι κοσμήτορας της Σχολής
Διεθνών Σχέσεων της IE και ανώτερος συνεργάτης
του Κέντρου Επιστημών και Διεθνών Υποθέσεων του
Πανεπιστημίου Harvard στο Belfer.
Project Syndicate
|
