---------------------------------
WASHINGTON, DC - Μετά από ένα θλιβερό έτος, η
πολιτική φαίνεται να σταθεροποιείται σε ολόκληρη
την Ευρώπη. Αν και η ακροδεξιά Alternative
für Deutschland (AfD) κέρδισε σχεδόν
το 13% των ψήφων στις πρόσφατες ομοσπονδιακές
εκλογές της Γερμανίας, δεν αποτελεί σοβαρή
απειλή για την ηγεσία της καγκελαρίου Άνγκελα
Μέρκελ. Στη Γαλλία - ο άλλος πυλώνας του
ευρωπαϊκού σχεδίου - ο Πρόεδρος Emmanuel Macron
μπορεί να βασιστεί σε μια σταθερή
κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Και, παρά την
αβεβαιότητα που περιβάλλει τις λεπτομέρειες της
Brexit, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, ανεξάρτητα
από τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα το
πράξει χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο ως μέλος.
Τώρα λοιπόν το ερώτημα είναι πώς θα προχωρήσει η
ΕΕ και ιδιαίτερα η ευρωζώνη. Υπάρχουν τρεις
δυνατότητες.
Η πρώτη επιλογή είναι μια "πιο ενωμένη ένωση",
όπως περιγράφεται από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερστην ομιλία του για
την ένωση τον περασμένο μήνα. Το όραμα του
Juncker απορρίπτει μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων,
υπέρ ομοιόμορφων μέτρων από όλα τα μέλη της ΕΕ. Αυτό
θα σήμαινε, για αρχάριους, τη διεύρυνση του
χώρου Σένγκεν χωρίς ταξίδια χωρίς σύνορα για τη
Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Ο κ. Juncker ζήτησε
επίσης την πρόοδο προς μια Ευρωπαϊκή Ένωση
Κοινωνικών Προτύπων που θα ενσωματώνει μια κοινή
αντίληψη για το δικαίωμα πρόνοιας στην ενιαία
αγορά.
Όσον αφορά το ευρώ, ο κ. Juncker τόνισε ότι
πρόκειται για το νόμισμα ολόκληρης της ΕΕ, όχι
μόνο για τις επιλεγμένες χώρες. Με αυτό το
πνεύμα, η ΕΕ πρέπει να επιδιώξει τη δημιουργία
μιας πλήρους τραπεζικής ένωσης, στην οποία οι
τραπεζικοί κανόνες και η εποπτεία θα είναι
συνεπείς σε όλα τα κράτη μέλη. Ο Επίτροπος
Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων θα
πρέπει να γίνει ευρωπαίος υπουργός Οικονομικών
και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθεροποίησης θα
πρέπει να γίνει Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο.
Πριν από ένα χρόνο, ένας τέτοιος "σκληρός"
ενσωματωτισμός θα είχε έλλειψη αξιοπιστίας. τελικά,
το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα το στήριζε ποτέ. Αλλά,
με την Brexit προφανώς σίγουρο, το όραμα του
Juncker έχει κερδίσει κάποια αξιοπιστία.
Παρόλα αυτά, η προσέγγιση του "Jungecker" για
την ολοκλήρωση του Juncker παραμένει εξαιρετικά
αμφιλεγόμενη. Έτσι, η Macron έχει θέσει το δικό
της φιλόδοξο όραμα για την Ευρώπη, το οποίο
επαναλαμβάνει πολλές από τις προτάσεις του
Juncker, αλλά φαίνεται να επιτρέπει μεγαλύτερη
διαφοροποίηση εντός της ΕΕ, τουλάχιστον
μεσοπρόθεσμα.
Για παράδειγμα, αν η Πολωνία δεν θέλει να
υιοθετήσει το ευρώ, δεν θα πρέπει να αναγκαστεί
να το πράξει και αυτή η απόφαση δεν πρέπει να
εμποδίσει άλλες χώρες της ευρωζώνης να
προχωρήσουν στην ολοκλήρωση. Αυτός είναι ο λόγος
για τον οποίο η Macron θέλει ένα ξεχωριστό
κοινοβούλιο της ευρωζώνης, το οποίο θα
αποφασίζει για θέματα που δεν αφορούν όλα τα
μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι διαφορές
στο επίπεδο των χωρών ένταξης που επιδιώκονται
σήμερα δεν θα εμπόδιζαν κανέναν - ή όλους - να
ενταχθούν τελικά στον βαθιά ολοκληρωμένο «πυρήνα»
της ΕΕ.
Η τρίτη - και φαίνεται, πολύ πιθανή - πορεία
προς την ευρωζώνη είναι η συνηθισμένη. Η
οικονομική κρίση, η οποία οδήγησε σε
μακροχρόνιες προσκλήσεις για περισσότερη
ολοκλήρωση - και, σε ορισμένες περιπτώσεις, για
μεγαλύτερο κατακερματισμό - έχει υποχωρήσει, με
την αύξηση του ΑΕΠ της ευρωζώνης πλέον να
ξεπερνά το 2% και η ανεργία να έχει μειωθεί
σημαντικά. Ακόμα και η Ελλάδα - η χώρα που
παραμένει, σε κάποιο βαθμό, σε κατάσταση κρίσης
- συνεχίζει να ξετυλίγεται.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη
πολιτικής μπορούν να αποφασίσουν, όπως έκαναν
τόσα χρόνια πριν, να θέσουν φιλόδοξες
μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη στον καυστήρα,
αποφασίζοντας ότι οι μεταρρυθμίσεις που
επιδιώκονται κατά τη διάρκεια της κρίσης είναι
επαρκείς. Τούτο θα τους αφήσει περισσότερο χώρο
ώστε να επικεντρωθούν σε άλλους τομείς - όπως η
ενέργεια, η ψηφιακή ρύθμιση και η μετανάστευση -
που στο σημερινό πλαίσιο μπορεί να φαίνεται ότι
απαιτούν πιο επείγουσα προσοχή.
Αν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ακολουθήσουν
αυτή τη διαδρομή, υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι. Ναι,
η ευρωζώνη λειτουργεί τώρα και οι σημαντικές
μεταρρυθμίσεις σε άλλους τομείς είναι σημαντικές. Ωστόσο,
η νομισματική ένωση διατηρεί ένα θεμελιώδες
ελάττωμα: την έλλειψη μηχανισμών ικανών να
παρεμποδίσουν τις αποκλίσεις κόστους μεταξύ των
χωρών που έχουν χάσει την ικανότητά τους να
προβαίνουν σε προσαρμογές στις συναλλαγματικές
ισοτιμίες.
Ένας τέτοιος μηχανισμός θα ήταν η αύξηση της
κινητικότητας των εργαζομένων στις υπηρεσίες. Αλλά
ακόμη και αν οι χώρες της ευρωζώνης συμφώνησαν
να συνεχίσουν την ελευθέρωση της αγοράς εργασίας,
οι εργαζόμενοι θα αντιμετωπίσουν υψηλά
πολιτιστικά και γλωσσικά εμπόδια. Σε κάθε
περίπτωση, χωρίς κανένα τέτοιο μηχανισμό, οι
τάσεις που κορυφώθηκαν στην τελευταία οικονομική
κρίση θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια άλλη.
Μετά την εμπειρία της κρίσης, αν εμφανιστούν
ενδείξεις αυξανόμενων αποκλίσεων κόστους στο
μέλλον, οι διαφορές επιτοκίων μεταξύ των χωρών
της ευρωζώνης θα αυξηθούν πολύ πιο γρήγορα από
ό, τι πριν από την τελευταία κρίση, παρέχοντας
ένα προγενέστερο προειδοποιητικό σήμα. Ωστόσο,
δεδομένου ότι μεγάλο μέρος του χρέους παραμένει
και πολλά από τα πυρομαχικά διάσωσης έχουν
δαπανηθεί, ένα άλλο σοκ θα μπορούσε να είναι
καταστροφικό.
Όπως αναφέρει ο Martin Wolf, ο οικονομολόγος
Adam Lerrick προτείνει ένα πρόγραμμα με το οποίο
οι δικαιούχοι από ξαφνικές μεταβολές των
διαφορών επιτοκίων θα μεταφέρουν το ήμισυ των
κερδών τους σε "λογαριασμό σταθεροποίησης του
κόστους χρηματοδότησης", ο οποίος θα επιστραφεί
όταν υποχωρήσει ο επιτοκιακός κλονισμός. Αλλά,
όπως και άλλες μεταρρυθμίσεις της ευρωζώνης, ένα
τέτοιο σύστημα θα πρέπει να συμφωνηθεί μεταξύ
των μελών της ευρωζώνης.
Καθώς η Μέρκελ εξακολουθεί να διαμορφώνει τη νέα
κυβέρνηση συνασπισμού της, είναι αδύνατο να
πούμε με βεβαιότητα ποια προσέγγιση της
ολοκλήρωσης θα ακολουθήσει η Ευρώπη τα επόμενα
χρόνια. Ωστόσο, δεδομένης της πιθανότητας ότι ο
συνασπισμός της θα συμπεριλάβει τους
Ευρωσκεπτικιστές Ελεύθερους Δημοκράτες και τους
Πράσινους υπέρ της ένταξης, με τους ίδιους τους
χριστιανοδημοκράτες στο μεταξύ, η ταχεία
επιδίωξη φιλόδοξων στόχων ενσωμάτωσης για
ολόκληρη την ΕΕ φαίνεται απίθανο.
Μια πιο ρεαλιστική επιλογή είναι μια προσπάθεια
πολλαπλών ταχυτήτων με την οποία οι χώρες της
ευρωζώνης μπορούν να προχωρήσουν, ενώ άλλες
μπορούν να περιμένουν. Το αποτέλεσμα δεν θα ήταν
τέλειο, αλλά θα ήταν καλύτερο - πολύ καλύτερα -
από το status
quo .
KEMAL DERVIŞ
Ο Kemal Derviş, πρώην Υπουργός Οικονομικών της
Τουρκίας και
πρώην Διαχειριστής του Προγράμματος Ανάπτυξης
των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), είναι αντιπρόεδρος
του Ινστιτούτου Brookings.
Project Syndicate.Org
---------------------------------
WASHINGTON, DC - Μετά από ένα θλιβερό έτος, η πολιτική φαίνεται να σταθεροποιείται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αν και η ακροδεξιά Alternative für Deutschland (AfD) κέρδισε σχεδόν το 13% των ψήφων στις πρόσφατες ομοσπονδιακές εκλογές της Γερμανίας, δεν αποτελεί σοβαρή απειλή για την ηγεσία της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ. Στη Γαλλία - ο άλλος πυλώνας του ευρωπαϊκού σχεδίου - ο Πρόεδρος Emmanuel Macron μπορεί να βασιστεί σε μια σταθερή κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Και, παρά την αβεβαιότητα που περιβάλλει τις λεπτομέρειες της Brexit, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, ανεξάρτητα από τα σχέδια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα το πράξει χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο ως μέλος.
Τώρα λοιπόν το ερώτημα είναι πώς θα προχωρήσει η ΕΕ και ιδιαίτερα η ευρωζώνη. Υπάρχουν τρεις δυνατότητες.
Η πρώτη επιλογή είναι μια "πιο ενωμένη ένωση", όπως περιγράφεται από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερστην ομιλία του για την ένωση τον περασμένο μήνα. Το όραμα του Juncker απορρίπτει μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, υπέρ ομοιόμορφων μέτρων από όλα τα μέλη της ΕΕ. Αυτό θα σήμαινε, για αρχάριους, τη διεύρυνση του χώρου Σένγκεν χωρίς ταξίδια χωρίς σύνορα για τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Ο κ. Juncker ζήτησε επίσης την πρόοδο προς μια Ευρωπαϊκή Ένωση Κοινωνικών Προτύπων που θα ενσωματώνει μια κοινή αντίληψη για το δικαίωμα πρόνοιας στην ενιαία αγορά.
Όσον αφορά το ευρώ, ο κ. Juncker τόνισε ότι πρόκειται για το νόμισμα ολόκληρης της ΕΕ, όχι μόνο για τις επιλεγμένες χώρες. Με αυτό το πνεύμα, η ΕΕ πρέπει να επιδιώξει τη δημιουργία μιας πλήρους τραπεζικής ένωσης, στην οποία οι τραπεζικοί κανόνες και η εποπτεία θα είναι συνεπείς σε όλα τα κράτη μέλη. Ο Επίτροπος Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων θα πρέπει να γίνει ευρωπαίος υπουργός Οικονομικών και ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθεροποίησης θα πρέπει να γίνει Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο.
Πριν από ένα χρόνο, ένας τέτοιος "σκληρός" ενσωματωτισμός θα είχε έλλειψη αξιοπιστίας. τελικά, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα το στήριζε ποτέ. Αλλά, με την Brexit προφανώς σίγουρο, το όραμα του Juncker έχει κερδίσει κάποια αξιοπιστία.
Παρόλα αυτά, η προσέγγιση του "Jungecker" για την ολοκλήρωση του Juncker παραμένει εξαιρετικά αμφιλεγόμενη. Έτσι, η Macron έχει θέσει το δικό της φιλόδοξο όραμα για την Ευρώπη, το οποίο επαναλαμβάνει πολλές από τις προτάσεις του Juncker, αλλά φαίνεται να επιτρέπει μεγαλύτερη διαφοροποίηση εντός της ΕΕ, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα.
Για παράδειγμα, αν η Πολωνία δεν θέλει να υιοθετήσει το ευρώ, δεν θα πρέπει να αναγκαστεί να το πράξει και αυτή η απόφαση δεν πρέπει να εμποδίσει άλλες χώρες της ευρωζώνης να προχωρήσουν στην ολοκλήρωση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Macron θέλει ένα ξεχωριστό κοινοβούλιο της ευρωζώνης, το οποίο θα αποφασίζει για θέματα που δεν αφορούν όλα τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι διαφορές στο επίπεδο των χωρών ένταξης που επιδιώκονται σήμερα δεν θα εμπόδιζαν κανέναν - ή όλους - να ενταχθούν τελικά στον βαθιά ολοκληρωμένο «πυρήνα» της ΕΕ.
Η τρίτη - και φαίνεται, πολύ πιθανή - πορεία προς την ευρωζώνη είναι η συνηθισμένη. Η οικονομική κρίση, η οποία οδήγησε σε μακροχρόνιες προσκλήσεις για περισσότερη ολοκλήρωση - και, σε ορισμένες περιπτώσεις, για μεγαλύτερο κατακερματισμό - έχει υποχωρήσει, με την αύξηση του ΑΕΠ της ευρωζώνης πλέον να ξεπερνά το 2% και η ανεργία να έχει μειωθεί σημαντικά. Ακόμα και η Ελλάδα - η χώρα που παραμένει, σε κάποιο βαθμό, σε κατάσταση κρίσης - συνεχίζει να ξετυλίγεται.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής μπορούν να αποφασίσουν, όπως έκαναν τόσα χρόνια πριν, να θέσουν φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη στον καυστήρα, αποφασίζοντας ότι οι μεταρρυθμίσεις που επιδιώκονται κατά τη διάρκεια της κρίσης είναι επαρκείς. Τούτο θα τους αφήσει περισσότερο χώρο ώστε να επικεντρωθούν σε άλλους τομείς - όπως η ενέργεια, η ψηφιακή ρύθμιση και η μετανάστευση - που στο σημερινό πλαίσιο μπορεί να φαίνεται ότι απαιτούν πιο επείγουσα προσοχή.
Αν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ακολουθήσουν αυτή τη διαδρομή, υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι. Ναι, η ευρωζώνη λειτουργεί τώρα και οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε άλλους τομείς είναι σημαντικές. Ωστόσο, η νομισματική ένωση διατηρεί ένα θεμελιώδες ελάττωμα: την έλλειψη μηχανισμών ικανών να παρεμποδίσουν τις αποκλίσεις κόστους μεταξύ των χωρών που έχουν χάσει την ικανότητά τους να προβαίνουν σε προσαρμογές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες.
Ένας τέτοιος μηχανισμός θα ήταν η αύξηση της κινητικότητας των εργαζομένων στις υπηρεσίες. Αλλά ακόμη και αν οι χώρες της ευρωζώνης συμφώνησαν να συνεχίσουν την ελευθέρωση της αγοράς εργασίας, οι εργαζόμενοι θα αντιμετωπίσουν υψηλά πολιτιστικά και γλωσσικά εμπόδια. Σε κάθε περίπτωση, χωρίς κανένα τέτοιο μηχανισμό, οι τάσεις που κορυφώθηκαν στην τελευταία οικονομική κρίση θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια άλλη.
Μετά την εμπειρία της κρίσης, αν εμφανιστούν ενδείξεις αυξανόμενων αποκλίσεων κόστους στο μέλλον, οι διαφορές επιτοκίων μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης θα αυξηθούν πολύ πιο γρήγορα από ό, τι πριν από την τελευταία κρίση, παρέχοντας ένα προγενέστερο προειδοποιητικό σήμα. Ωστόσο, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος του χρέους παραμένει και πολλά από τα πυρομαχικά διάσωσης έχουν δαπανηθεί, ένα άλλο σοκ θα μπορούσε να είναι καταστροφικό.
Όπως αναφέρει ο Martin Wolf, ο οικονομολόγος Adam Lerrick προτείνει ένα πρόγραμμα με το οποίο οι δικαιούχοι από ξαφνικές μεταβολές των διαφορών επιτοκίων θα μεταφέρουν το ήμισυ των κερδών τους σε "λογαριασμό σταθεροποίησης του κόστους χρηματοδότησης", ο οποίος θα επιστραφεί όταν υποχωρήσει ο επιτοκιακός κλονισμός. Αλλά, όπως και άλλες μεταρρυθμίσεις της ευρωζώνης, ένα τέτοιο σύστημα θα πρέπει να συμφωνηθεί μεταξύ των μελών της ευρωζώνης.
Καθώς η Μέρκελ εξακολουθεί να διαμορφώνει τη νέα κυβέρνηση συνασπισμού της, είναι αδύνατο να πούμε με βεβαιότητα ποια προσέγγιση της ολοκλήρωσης θα ακολουθήσει η Ευρώπη τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, δεδομένης της πιθανότητας ότι ο συνασπισμός της θα συμπεριλάβει τους Ευρωσκεπτικιστές Ελεύθερους Δημοκράτες και τους Πράσινους υπέρ της ένταξης, με τους ίδιους τους χριστιανοδημοκράτες στο μεταξύ, η ταχεία επιδίωξη φιλόδοξων στόχων ενσωμάτωσης για ολόκληρη την ΕΕ φαίνεται απίθανο.
Μια πιο ρεαλιστική επιλογή είναι μια προσπάθεια πολλαπλών ταχυτήτων με την οποία οι χώρες της ευρωζώνης μπορούν να προχωρήσουν, ενώ άλλες μπορούν να περιμένουν. Το αποτέλεσμα δεν θα ήταν τέλειο, αλλά θα ήταν καλύτερο - πολύ καλύτερα - από το status quo .
KEMAL DERVIŞ
Ο Kemal Derviş, πρώην Υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας και πρώην Διαχειριστής του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), είναι αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Brookings.
Project Syndicate.Org