"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 04/03/20

Αρνητική εξέλιξη

Πάμε να ξεκινήσουμε με τα της οικονομίας και τις επιπτώσεις από τον Covid – 19, παρατηρώντας πως δεν ξέρουμε πως γίνεται κάθε φορά. Σε αντίθετη με το στόχο για το πρωτογενές πλεόνασμα. Να μην μπορούμε να πιάσουμε το στόχο για την ανάπτυξη. Και αυτό θα συμβεί και αυτήν την φορά, στη σκιά των τελευταίων εξελίξεων με τον Covid-19.

Είναι χαρακτηριστικό πως για απομάκρυνση του στόχου για ανάπτυξη 2,8% το 2020 κάνει λόγο το Δημοσιονομικό Συμβούλιο με έκθεση του για τις επιπτώσεις στο ελληνικό ΑΕΠ μετά από πιθανή επιβράδυνση στο ΑΕΠ της ευρωζώνης.

Όπως τονίζει η εκτίμηση είναι ότι για κάθε ποσοστιαία μονάδα μείωσης της πρόβλεψης για το ΑΕΠ της ευρωζώνης, το ελληνικό ΑΕΠ επιβραδύνεται κατά περίπου 0,8%. Με βάση τα τρία σενάρια του Ελληνικού Δημοσιονομικού Συμβουλίου:

Βασικό σενάριο : η ανάπτυξη από 2,4% το 2019 θα διαμορφωθεί στο 2,54% το 2020

Δυσμενές α΄σενάριο : η ανάπτυξη από 2,4% το 2019 θα υποχωρήσει στο 2,21% το 2020

Δυσμενές β΄σενάριο : η ανάπτυξη από 2,4% το 2019 θα υποχωρήσει κάτω από το 2% στο 1,88% εφέτος.

Σύμφωνα με το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, στην περίπτωση που η επιδημία του Covid-19 πάρει διαστάσεις θα προκληθεί «δομική αλλαγή» στο υπόδειγμα η οποία προς το παρόν είναι δύσκολο να προβλεφθεί. Επίσης τονίζεται ότι η «κρίση» μπορεί να πλήξει, επιπλέον, ενδογενώς την ελληνική οικονομία βάσει τουλάχιστον δύο διαύλων: α) επιδείνωσης του ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών λόγω μείωσης των τουριστικών εισπράξεων, μείωσης των εισπράξεων από θαλάσσιες και χερσαίες μεταφορές κλπ και β) λόγω αρνητικής επίπτωσης στην ιδιωτική κατανάλωση (κλάδος εστίασης, διασκέδαση και ψυχαγωγία, οικοδομή κλπ).

«Με βάση αυτές τις αρνητικές εκτιμήσεις φαίνεται ότι απομακρυνόμαστε, πιθανώς σημαντικά, από τον στόχο για αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,8% το 2020, γεγονός που θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στα δημοσιονομικά αποτελέσματα. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να αναζητηθούν «μαξιλάρια» για τον προϋπολογισμό για τυχόν έκτακτες δαπάνες (πχ στο τομέα της υγείας), όπως πιθανώς αξιοποίηση μέρους των ταμειακών αποθεμάτων ασφαλείας (cash buffers), αλλά και έγκαιρη συνεννόηση με τους θεσμούς για συμφωνία ρήτρας διαφυγής (escape clause), ώστε μία ελεγχόμενη απόκλιση από το στόχο για πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ να μην οδηγήσει σε περιοριστικά δημοσιονομικά μέτρα τα οποία θα επιδεινώσουν περαιτέρω την μακροοικονομική κατάσταση στην Ελλάδα και θα ανακόψουν τη θετική δυναμική των τελευταίων ετών» αναφέρει. 

Δύο απόψεις

Και υπάρχει και μια άλλη πτυχή της κρίσης με τον Covid – 19. Υπάρχουνε δύο στρατόπεδα, με αυτούς που πιστεύουνε πως οι τελευταίες εξελίξεις θα κάνουνε πιο ελαστικούς τους ευρωπαίους στις συζητήσεις για το πρωτογενές πλεόνασμα. Και άλλους που πιστεύουνε ότι οι συζητήσεις δε θα αποκλίνουνε από τα γνωστά ζητήματα και ότι δεν έχει καμία σχέση ο Covid - 19. Η ιστορία θα δείξει ποιός έχει δίκαιο, με την αλήθεια να βρίσκεται κάπου στη μέση.  

Την άποψη μας την ξέρετε !!!

Την άποψη μας ότι το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας είναι ίσως το μεγαλύτερο που αντιμετωπίζει η χώρα, την έχουμε γράψει εδώ και πάρα – πάρα πολύ καιρό. Και διευκρινίζοντας πως είναι λάθος να πιστεύει κανείς πως είναι ένα πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η χώρα μελλοντικά, αφού οι συνέπειες του φαίνονται ήδη.

Με ενδιαφέρον διαβάσαμε τα παρακάτω στο iatronet.

Ειδικότερα: 

"Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του Harvard, η οποία έλαβε υπόψη της σύνθετα μακροοικονομικά μοντέλα, η επίπτωση της γήρανσης με κακή υγεία σημαίνει πως κατά την περίοδο 2015-2030 ο καθένας μας χάνει και θα συνεχίσει να χάνει ετησίως πάνω από 488 ευρώ και συνολικά η Ελληνική οικονομία θα χάσει μέχρι το 2030 (θα δαπανήσει δηλαδή και δεν θα καταφέρει να αποταμιεύσει) πάνω από 65 δισεκατομμύρια.

Σύμφωνα με το iatronet.gr, ως αποτέλεσμα αυτού η Ελληνική οικονομία θα συνεχίσει να συρρικνώνεται ετησίως μέχρι το 2030 κατά 4.3 δισεκατομμύρια ευρώ εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού μας με κακή υγεία!

Η μακροημέρευση με κακή υγεία επηρεάζει διττά την εθνική οικονομία:

-Εκτίναξη των δαπανών για το σύστημα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας,
-Περαιτέρω μείωση του εργατικού δυναμικού.

Αυτά αναφέρει σε ανάλυσή της η κα. Μαρία Καραγιαννίδου ερευνήτρια στο Care Policy and Evaluation Centre - Τμήμα Πολιτικής Υγείας του London School of Economics and Political Science (LSE) στην ανάλυσή της στο Αφιέρωμα-Ανάλυση "Ο θησαυρός των 60+" που πραγματοποίησε ο ανεξάρτητος οργανισμός πολιτικής και έρευνας, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα " Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη" .

Όπως η ίδια μας επεσήμανε: Τα διαθέσιμα στοιχεία από τις εκθέσεις των διεθνών οργανισμών και της ΕΕ για τις επιπτώσεις της μακροβιότητας στην Ελλάδα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο επανάπαυσης ή μονομερούς προσέγγισης του θέματος. Η Ελλάδα, σε κάθε δείκτη που μετρά τις επιπτώσεις της αύξησης του πληθυσμού άνω των 60 ετών, καταγράφει αρνητικές πρωτιές και κατατάξεις (σε Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο).

Η πρόσφατη έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για τη γήρανση (2019) έκρυβε πολλές αρνητικές εκπλήξεις για την Ελλάδα. Το 2019 η χώρα βρισκόταν στην έκτη θέση στη λίστα των δέκα χωρών στον κόσμο με τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του πληθυσμού σε παραγωγική ηλικία, ενώ το 2050 η Ελλάδα θα βρίσκεται στην τέταρτη (4η) θέση στον κόσμο-πίσω από την Ιαπωνία, τη Δημοκρατία της Κορέας και την Ισπανία.

Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (2018), η Ελλάδα θα υποστεί τη μεγαλύτερη μείωση του συνολικού δείκτη παραγωγικότητάς της (στο σύνολο των χωρών της ΕΕ), λόγω των επιπτώσεων της γήρανσης του πληθυσμού της.

Στο σύνολό τους, οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης προσπαθούν να αμβλύνουν τις επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού με ισοδύναμες και ισομερώς κατανεμημένες πολιτικές σε όλο το φάσμα της δημογραφικής πυραμίδας: λαμβάνουν μέτρα ενίσχυσης της απασχόλησης των νέων, θεσμοθετούν κίνητρα οικιοθελούς παραμονής στην εργασία για όσους πλησιάζουν το συνταξιοδοτικό όριο, προάγουν πολιτικές που βοηθούν στη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ οικογένειας (οικογενειακού χρόνου) και εργασίας, δίνουν έμφαση στην πρωτοβάθμια πρόληψη (πριν την ανάπτυξη του νοσήματος) καθώς και στη δευτεροβάθμια (μετά τη διάγνωση/θεραπεία) και μετασχηματίζουν τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας (με έμφαση στη μακροχρόνια φροντίδα).

Στην Ελλάδα, όμως υποστηρίζει η κα. Μ. Καραγιαννίδου, η παρούσα Κυβέρνηση, η προηγούμενη αλλά και το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων της χώρας δεν συζητούν, δεν σχεδιάζουν ούτε λαμβάνουν κανένα απολύτως μέτρο για την αποτελεσματική διαχείριση της αύξησης του Ελληνικού πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες. Όλες οι πολιτικές, όλα τα μέτρα (αλλά και το σύνολο του δημόσιου διαλόγου αναφορικά με το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας) στρέφονται και περιορίζονται στην υπογεννητικότητα. Αναμφίβολα, επισημαίνει η αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας είναι σαφώς απαραίτητη, όμως ακόμη και αν σήμερα δεν είχαμε πρόβλημα υπογεννητικότητας στην Ελλάδα, η πολύ σημαντική άνοδος του πληθυσμού με μεγαλύτερη ηλικία θα έπρεπε να αποτελεί ήδη μείζον εθνικό θέμα, καθώς σε 10 χρόνια από σήμερα το 32% του πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών.

Ωστόσο, αναφέρει ότι ενώ οι Έλληνες είναι περήφανοι για το υψηλό προσδόκιμο επιβίωσής τους, προσπερνούν μια σημαντική παράμετρο . Οι Έλληνες άνω των 70 ετών είναι κατά πολύ λιγότερο υγιείς από ό,τι οι συνομήλικοί τους στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Μετά την ηλικία των 65 ετών τα δύο τρίτα των Ελλήνων (66%), που θα ζήσουν μέχρι τα 81,1 έτη, θα διανύσουν 10.6 χρόνια με κάποια μορφή αναπηρίας, που συνδέεται με νοσήματα όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης, τα εγκεφαλικά, η υπέρταση, οι καρδιοπάθειες, η άνοια (εκθέσεις ΕΕ, ΟΟΣΑ).

Παρόλα αυτά, υποστηρίζει η ερευνήτρια, οι αρνητικές επιπτώσεις της αύξησης του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες μπορούν να περιοριστούν σημαντικά:

-Εάν αναγνωρίσουμε πλήρως τη φύση του δημογραφικού προβλήματος στην Ελλάδα (αν καταφέρουμε δηλαδή να απεγκλωβιστούμε από τη μονοδιάστατη οπτική της υπογεννητικότητας), 

-Αν αξιοποιήσουμε την πλούσια εργαλειοθήκη των ευρωπαϊκών και διεθνών θεσμών (υιοθέτηση και προσαρμογή στην Ελληνική πραγματικότητα και όχι αντιγραφή)

-Αν συνειδητοποιήσουμε και ξεκλειδώσουμε τις δυνατότητες των 60+.

Η τελευταία προϋπόθεση θεωρείται θεμελιώδης για την επιτυχή διαχείριση της γήρανσης του Ελληνικού πληθυσμού. Οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας σήμερα στην Ελλάδα "καταπιέζονται" από μια πολιτεία που δεν αναγνωρίζει και δεν έχει καμία ενεργή στρατηγική αξιοποίησης των δυνατοτήτων και της εμπειρίας τους και από μια κοινωνία, που θέτοντας ως μοναδικό κριτήριο την ηλικία, "βαφτίζει" ηλικιωμένους τους 60άρηδες τοποθετώντας τους αυτομάτως στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας.

Ο γενικός όρος "γήρανση" καλύπτει μια περίοδο τεσσάρων δεκαετιών (60-70, 70-80, 80-90, 90-100) και περιλαμβάνει πολύ διαφορετικές δυνατότητες, εμπειρίες, καταστάσεις. Όμως, μέχρι πριν περίπου μια δεκαετία (διεθνώς και σε χώρες της ΕΕ) υπήρχε μια τάση ομογενοποίησης των παραπάνω ηλικιακών ομάδων σε μια ομάδα με κοινές ανάγκες και δυνατότητες. Αυτή η απλοϊκή προσέγγιση στο σύνθετο θέμα της μακροβιότητας οδήγησε σε μια διαστρεβλωμένη και μάλλον αρνητική εικόνα για τη γήρανση και δη την μακροβιότητα, όπου οι 60 και 65+ παρουσιάζονται ως άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα, συνήθως εξαρτώμενοι από άλλους και σε κάθε περίπτωση ευάλωτοι. Αυτή η ομογενοποίηση τεσσάρων δεκαετιών σε μια ταυτόσημη περίοδο έθεσε εξ ορισμού τους 60+ στο περιθώριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής και οδήγησε σταδιακά στην εδραίωση και όξυνση του προβλήματος της γήρανσης.

Την τελευταία όμως δεκαετία, οι διεθνείς οργανισμοί και η ΕΕ, η πλειοψηφία των χωρών της Δυτικής Ευρώπης, η Αμερική, ο Καναδάς, η Αυστραλία αντιμετωπίζουν ως ξεχωριστή ηλικιακή ομάδα την κάθε δεκαετία μετά τα 60, με αποτέλεσμα να σχεδιάζουν και να λαμβάνουν στοχοθετημένα και απολύτως εξειδικευμένα μέτρα.

Δεν ισχύει όμως το ίδιο για την Ελλάδα, όπου οι 60+ εξακολουθούν να θεωρούνται ηλικιωμένοι. "Οι Έλληνες σήμερα (και ορθά) αναφέρει η κα. Μ. Καραγιαννίδου προβληματίζονται για το brain-drain στις νέες γενιές, αλλά παραβλέπουν το εσωτερικό, ιδιότυπο brain-drain που συμβαίνει σήμερα και στη γενιά των 60άρηδων που "μεταναστεύουν" υποχρεωτικά στο περιθώριο μιας κοινωνίας, η οποία, ενώ τους χρειάζεται όσο ποτέ, αμήχανα τους οδηγεί στην πρόωρη "αποστράτευση" σχεδόν από κάθε πτυχή της κοινωνικοοικονομικής ζωής.

Οι πολιτικές για την υγιή γήρανση και τη συμμετοχή των 60+ στην οικονομία επηρεάστηκαν πολύ την τελευταία δεκαετία από την "προσέγγιση των δυνατοτήτων" του οικονομολόγου νομπελίστα Αμάρτια Σεν.

Η "προσέγγιση των δυνατοτήτων" του Σεν είναι ένα θεωρητικό πλαίσιο που στηρίζεται σε δύο βασικές αρχές:

Είναι ηθική υποχρέωση να δίδεται σε κάθε άνθρωπο η δυνατότητα, η ελευθερία να κατακτήσει την προσωπική του ευημερία, Ελευθερία για την κατάκτηση της προσωπικής ευημερίας σημαίνει πως το περιβάλλον (κοινωνία-πολιτεία) μέσα στο οποίο ζει ένας άνθρωπος του επιτρέπει, του παρέχει απλόχερα τις προϋποθέσεις να αναπτύξει στο έπακρο τις δυνατότητες του, την προσωπικότητά του.

Η θεώρηση της μακροβιότητας μέσα από τη θεωρία του Σεν οδήγησε την ΕΕ και τους διεθνείς οργανισμούς σε αναθεώρηση του πλαισίου διαμόρφωσης των πολιτικών για τις ηλικίες 60+, αποσυνδέοντας κυρίως την δεκαετία 60-70 (αλλά και την πενταετία 70-75) από τη λογική της γήρανσης, ως μια συνθήκη με αυξημένες ανάγκες και μειωμένες δυνατότητες προσφοράς. Μάλιστα, το Πανεπιστήμιο του Gothenburg ίδρυσε - σε συνεργασία με τη Σουηδική Κυβέρνηση - το Ινστιτούτο "AgeCap" ("Cap" από την αγγλική λέξη capabilities, δηλαδή δυνατότητες), που σχεδιάζει και προάγει τις πολιτικές που απελευθερώνουν τις δυνατότητες των 60+.

Μερικές από τις πολιτικές αυτές περιλαμβάνουν:

-Μέτρα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και μείωσης της ανεργίας σε όλες τις ηλικίες,
 

-Ισχυρά κίνητρα για οικειοθελή παράταση του εργασιακού βίου, (β) εθνική πολιτική υγιούς γήρανσης,
 

-Πρόληψη σε όλες της ηλικίες,
 

-Δράσεις για την αντιμετώπιση του ηλικιακού ρατσισμού.

Συμπερασματικά, κατά τη Μαρία Καραγιαννίδου, η αύξηση του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες αναμφίβολα συνεπάγεται δεκάδες προκλήσεις. Στη φαρέτρα μας όμως διαθέτουμε και πολλές λύσεις. Η αναγνώριση των δυνατοτήτων των 60+, η δημιουργία συνθηκών αξιοποίησης στο έπακρο αυτών των ικανοτήτων και ευρύτερα η αποπεριθωριοποίησή τους, θα είναι "κλειδί" για τους ίδιους προσωπικά αλλά και για την Ελληνική κοινωνία και την οικονομία.

Ότι να ‘ναι …..

Πάμε τώρα στο μεταναστευτικό και θα ασχοληθούμε με τα του Σύριζα και το θέατρο του παραλόγου. Την ώρα λοιπόν που υπάρχει κίνδυνος παράνομης εισόδου χιλιάδων μεταναστών, η νεολαία του Σύριζα μίλησε για ακροδεξιό παραλήρημα της χώρας. Την ίδια ώρα, ο Σύριζα επί της ουσίας άδειαζε την νεολαία του κόμματος, λέγοντας πως δήθεν ποτέ δε μίλησε για ανοιχτά σύνορα. Και θυμηθήκαμε ότι πολλές φορές κατά τα προηγούμενα χρόνια, ο Σύριζα έβγαζε ανακοίνωση κατά της κυβέρνησης Σύριζα για τα μνημονιακά μέτρα …. Και η τρέλα συνεχίζεται ….

Στα όρια της αστοχίας αυτή η δήλωση ….

Πάμε τώρα σε μια δήλωση του υπουργού οικονομικών κ. Σταικούρα: Μας απασχολεί περισσότερο η επίπτωση του κορονοϊού στην πραγματική οικονομία, παρά στο χρηματιστήριο”. Και προσωπικά θα λέγαμε πως βρήκαμε αυτή τη δήλωση άστοχή, όχι φυσικά ότι έγινε και τίποτα ……

«Ακούσετε, ακούσετε…»

Τα παρακάτω σχολίασε ο «Βηματοδότης» …. Μέσα στον ορυμαγδό των ημερών και τις πολλές απώλειες επιφανών προσώπων, θα ήταν παράλειψη από πλευράς μας να μη μνημονεύσουμε την απώλεια του ξεχωριστού Δημήτρη Χαλικιά, άλλοτε διοικητή της Τράπεζας Ελλάδος, ο οποίος έφυγε την περασμένη Τετάρτη πλήρης ημερών, σε ηλικία 95 χρόνων. Ο Δημήτρης Χαλικιάς ανέλαβε τη διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος το 1984 και διατήρησε τη θέση έως το 1992. Πρωταγωνίστησε στη μεταβατική δεκαετία του ’80 , έπαιξε κρίσιμο ρόλο στον εξευρωπαϊσμό και στη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας και ήταν αυτός βεβαίως που αποκάλυψε στο τελικό του στάδιο το σκάνδαλο Κοσκωτά και ιδιαιτέρως τη δωροληψία του Μένιου Κουτσόγιωργα με 2 εκατομμύρια δολάρια. Υπήρξε επίσης κήρυκας του ευρωπαϊκού δρόμου, υπερασπιστής της σταθεροποίησης, είχε εγκαίρως αναδείξει τους κινδύνους των ελλειμμάτων και της υπερχρέωσης και βεβαίως ανεδείχθη σε άριστο θεματοφύλακα του εθνικού νομίσματος σε καιρούς δύσκολους. Οι παλαιότεροι τον θυμούνται να συμβουλεύει τους πολιτικούς με τη χαρακτηριστική φράση «ακούσετε, ακούσετε…». Είχε με τα χρόνια αποκτήσει και μοναδικές εμπειρίες. Τον θυμόμαστε να λέει ότι «οι νέες κυβερνήσεις στην Ελλάδα ό,τι έχουν να κάνουν οφείλουν να το ολοκληρώνουν στον πρώτο χρόνο της θητείας τους, γιατί μετά εμπλέκονται στις απαιτήσεις του εκλογικού κύκλου και χάνουν την όποια δυναμική τους». Σοφή κουβέντα, έχει αποδειχθεί η ορθότητά της εδώ και δεκαετίες και προφανώς ισχύει και τώρα…

Θυμάμαι με θλίψη τον χειμώνα του 2018, όταν συγκροτούνταν οι συνδυασμοί των παρατάξεων για τις επερχόμενες περιφερειακές εκλογές του 2019, τις έντονες ανησυχίες που εξέφραζαν τοπικοί παράγοντες του Βορείου Αιγαίου για τις πρωτοβουλίες του αποτυχημένου στις εθνικές εκλογές του 2012 υποψηφίου με τη Νέα Δημοκρατία καθηγητή και πρώην πρύτανη του ΕΜΠ κ. Κώστα Μουτζούρη. Πολλοί ήταν τότε εκείνοι που προειδοποιούσαν ότι στο Βόρειο Αιγαίο συγκροτείται ετερόκλητη συμμαχία χωρίς αρχές και κανόνες, σε βάση δήθεν πατριωτική, αλλά επί της ουσίας λαϊκιστική και πατριδοκάπηλη. Ωστόσο στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας παρίσταναν τις μωρές παρθένες. Τώρα είναι απλώς αργά. Λούζονται ήδη και θα λουστούν για πολύ ακόμη τις συνέπειες της αδράνειάς τους και της μειωμένης ευαισθησίας τους σε υποψηφιότητες που φώναζαν από μακριά πού το πάνε…

Στις 13 Μαρτίου ορκίζεται στη Βουλή, σύμφωνα με το Σύνταγμα, και την επομένη, 14 Μαρτίου, αναλαμβάνει επισήμως τα καθήκοντά της. Η εκλεγμένη Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου μετέβη την Παρασκευή το μεσημέρι στο Προεδρικό Μέγαρο για να ενημερωθεί από τον απερχόμενο Πρόεδρο Προκόπη Παυλόπουλο. Το πρώτο της ταξίδι μετά την ανάληψη των καθηκόντων της θα είναι στην Κύπρο.

«Η οικονομική κρίση ως δικανική πρόκληση. Η καμπύλη του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των «μνημονιακών» μέτρων» είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Ευάγγελου Βενιζέλου. Σε αυτό αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι η οικονομική κρίση που επωάστηκε για πολλά χρόνια προτού ξεσπάσει την περίοδο 2010-2019 λειτούργησε και ως μεγάλη δικανική πρόκληση. Ολα τα μεγάλα θέματα, η φύση των προγραμμάτων στήριξης (μνημονίων), τα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής, οι περικοπές μισθών και συντάξεων, η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος, οι φορολογικές επιβαρύνσεις, τα διαρθρωτικά μέτρα όπως η προσπάθεια μείωσης του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων ή οι αλλαγές στη ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, έγιναν αντικείμενο δικαστικών κρίσεων.