Αν μας ρωτήσετε προσωπικά που οδεύει ο πλανήτης. Θα σας
απαντήσουμε, με λίγη δόση ίσως υπερβολής, στην
αυτοκαταστροφή. Και με ακόμη περισσότερη υπερβολή, θα λέγαμε
ότι δε θα μας εξέπληττε αν μέσα στα επόμενα 40 – 50 χρόνια
τα ρομπότ έχουν πάρει τον έλεγχο του πλανήτη από τους
ανθρώπους. Υπερβολικοί ε! Μπορεί. Αλλά αφήσουμε τι
πιστεύουμε εμείς και να αναφερθούμε στην ασύλληπτη περίπτωση
του
D.
Trump,
ο οποίος θα περίμενε πως θα εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, το
2017!!! Για ακόμη μια φορά, ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο είχε
γράψει πριν από λίγο καιρό ο
P.
Krugman
στην προσωπική του στήλη στους
New York Times.
Όπως έγραψε ο βραβευμένος οικονομολόγος,
τη
βραδιά των αμερικανικών προεδρικών εκλογών του 2016 είχα
ενδώσει προσωρινά σε έναν πειρασμό, τον οποίον συμβουλεύω
τους άλλους να αποφεύγουν: Είχα επιτρέψει στα πολιτικά μου
αισθήματα να διαστρεβλώσουν την οικονομική μου κρίση. Ενας
πολύ κακός άνθρωπος είχε μόλις κερδίσει τις ψήφους του
Κολεγίου των Εκλεκτόρων και η πρώτη μου σκέψη ήταν πως αυτό
θα μετατρεπόταν πολύ γρήγορα σε κακή οικονομία. Ανακάλεσα
πολύ γρήγορα και παραδέχθηκα το λάθος μου. Παρά την
απελπισία μου, έπρεπε να είχα μείνει πιστός στην ευρέως
γνωστή υπόθεση ότι σε κανονικούς καιρούς ο πρόεδρος μπορεί
να επηρεάσει ελάχιστα τις μακροοικονομικές εξελίξεις, πολύ
λιγότερο από τον πρόεδρο της αμερικανικής Ομοσπονδιακής
Τράπεζας. Αυτό δεν ισχύει μόνον όταν η οικονομία βρίσκεται
σε τόσο μεγάλη ύφεση, ώστε να μην είναι αποτελεσματική η
νομισματική πολιτική, όπως είχε γίνει την περίοδο 2009-2010.
Τότε είχε πολύ μεγάλη σημασία ότι ο Ομπάμα ήταν πρόθυμος να
πάρει δημοσιονομικά μέτρα για να ενισχύσει την οικονομία,
όπως είχε, δυστυχώς, σημασία ότι η αντίθεση των
Ρεπουμπλικανών και η επιφυλακτικότητα του Ομπάμα οδήγησαν
στη λήψη λιγότερων μέτρων απ’ αυτά που ήταν αναγκαία.
Σύμφωνα με τον
Krugman,
έως το 2016, οι μετασεισμοί της κρίσης είχαν εξασθενίσει σε
τέτοιο βαθμό, ώστε να ισχύουν και πάλι οι συνηθισμένοι
κανόνες. Οι οικονομικές εξελίξεις στις ΗΠΑ ήταν στη διάρκεια
του πρώτου χρόνου θητείας του Τραμπ αξιοσημείωτα παρόμοιες
με τις εξελίξεις σε άλλες αναπτυγμένες οικονομίες. Οπότε
ζούμε σε μια εποχή πολιτικής αναταραχής και οικονομικής
ηρεμίας. Θα διαρκέσει; Η απάντησή μου είναι ότι πιθανότατα
όχι, διότι η επιστροφή στην κανονικότητα είναι εξαιρετικά
δύσκολη. Αργά ή γρήγορα κάτι θα πάει στραβά και είμαστε σε
πολύ άσχημη θέση ώστε να μπορέσουμε να αντιστρέψουμε την
κατάσταση. Δεν μπορώ να σας πω τι θα πάει στραβά ή πότε θα
συμβεί. Το βασικό επιχείρημα είναι πως οι μεγάλες
αναπτυγμένες οικονομίες έχουν, προς το παρόν, καλή πορεία,
χάρη στα πολύ χαμηλά επιτόκια δανεισμού. Αυτό δεν αποτελεί
κριτική προς τους κεντρικούς τραπεζίτες. Ολες οι ενδείξεις
οδηγούν στο συμπέρασμα πως για οποιονδήποτε λόγο –πιθανότατα
εξαιτίας του χαμηλού ρυθμού αύξησης του πληθυσμού και της
παραγωγικότητας– οι οικονομίες μας έχουν ανάγκη αυτά τα
χαμηλά επιτόκια δανεισμού ώστε να επιτυγχάνουν πλήρη
απασχόληση. Με τη σειρά του αυτό σημαίνει πως θα ήταν
τρομερό λάθος –ικανό να προκαλέσει οικονομική ύφεση– να
επαναφέρουν οι κεντρικοί τραπεζίτες τα επιτόκια δανεισμού
στα ιστορικά τους επίπεδα. Δεδομένου ότι τα επιτόκια
δανεισμού βρίσκονται ήδη σε τόσο χαμηλά επίπεδα, θα είναι
δύσκολο οι κεντρικοί τραπεζίτες να αντιμετωπίσουν επιτυχώς
την επόμενη δυσκολία όταν συμβεί αυτή. Τι θα γίνει αν κάτι
πάει στραβά στην Κίνα ή αν μια δεύτερη ιρανική επανάσταση
προκαλέσει αναταράξεις στη γραμμή εφοδιασμού με πετρέλαιο, ή
αν αποδειχθεί ότι οι μετοχές των τεχνολογικών εταιρειών
είναι στην πραγματικότητα μια φούσκα όπως αυτή του 1999; Ή
τι θα γίνει αν αρχίσει να αποκτά συστημική σημασία το
bitcoin προτού ο κόσμος συνειδητοποιήσει πως πρόκειται για
φούσκα; Δεν προβλέπω τίποτε από αυτά, και όταν έρθει το
επόμενο μεγάλο οικονομικό σοκ πιθανότατα θα προέλθει από μια
κατεύθυνση που δεν έχω καν σκεφτεί. Οταν όμως έρθει το
επόμενο σοκ, πρέπει να υπάρξει αποτελεσματική και συνεκτική
απάντηση από τις κυβερνήσεις και όχι μόνο από τους
κεντρικούς τραπεζίτες. Οπότε φανταστείτε να συμβαίνει ένα
τέτοιο γεγονός σύντομα. Πόση εμπιστοσύνη θα είχατε στην
ομάδα των Τραμπ και Μνούτσιν; Σε ποιο βαθμό θα μπορούσε μια
εξασθενημένη Αγκελα Μέρκελ να ηγηθεί μιας διαιρεμένης
Ευρώπης; Ισως να σκεφτόσαστε πως ανάλογες ανησυχίες θα
έριχναν ήδη τη σκιά τους στις αγορές. Ομως οι επενδυτές,
προς το παρόν, δεν ανησυχούν ούτε κατ’ ελάχιστον. Ας
ελπίσουμε ότι έχουν δίκιο – ότι μέχρι να σημειωθεί η επόμενη
κρίση δεν θα έχουμε, πλέον, σε καίρια πόστα αμφιλεγόμενους
ανθρώπους. |
