|
Ένα πολύ ενδιαφέρον έγραψε προσφάτως το EBR, ο Harold James,
το ερώτημα είναι καίριο: Πότε μπορεί ένα ψέμα να τύχει
νομιμοποίησης; Εν ολίγοις, πότε θα μπορούσε να θεωρηθεί
αρετή;
Στην μακιαβελική παράδοση, αυτό μπορεί να συμβεί ορισμένες
φορές στο πλαίσιο των απαιτήσεων της πολιτικής και της
εξυπηρέτησης καλών σκοπών της τελευταίας. Καλοί σκοποί, οι
οποίοι συνήθως εδράζονται στην αντίληψη ότι το κράτος είναι
η «ενσάρκωση» του δημοσίου καλού και άρα αντιπροσωπεύει ένα
ανώτερο επίπεδο ηθικής.
Όπως έγραψε στο άρθρο του ο Harold James (καθηγητής ιστορίας
της Οικονομίας):
Σήμερα, η αντίληψη αυτή βρίσκεται στο προσκήνιο, καθώς για
μιαν ακόμη φορά, τίθεται το πρόβλημα της ηθικής τόσο σε
κρατικό όσο και σε ιδιωτικό επίπεδο. Ιδιαίτερα δε στη σφαίρα
της ιδιωτικής οικονομίας, η ηθική για πολλές επιχειρήσεις
και οργανισμούς αποτελεί μόνιμο «λάιτ μοτίβ» τους. Έτσι,
ερωτήματα και διαμάχες πληθαίνουν.
Για να γίνουμε πιο πρακτικοί: Ο σκοπός πρέπει να αγιάζει τα
μέσα;
Η οικονομική εκδοχή του Μακιαβελισμού, είναι τόσο ισχυρή όσο
η πολιτική αναλήθεια είναι ενάρετη. Το να ψεύδεσαι ή να
κρύβεις την αλήθεια μπορεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως
έχει φανεί, να είναι καλύτερο για τους ανθρώπους. Η
εξαπάτηση μπορεί να είναι πηγή ανακούφισης. Μπορεί να
νιώθουμε ασφαλείς και ικανοποιημένοι σε ένα «κουκούλι»
αναλήθειας.
Ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα, που επικαλούνται οι
υπέρμαχοι του Μακιαβελισμού σχετίζεται με την εποχή της
Μεγάλης Ύφεσης –μία εποχή στην οποία συχνά αναφέρονταν οι
πολιτικοί στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν την κατάσταση
στην μετά το 2007 χρηματοπιστωτική κρίση.
Πολλές χώρες στις αρχές της δεκαετίας του 1930 αντιμετώπισαν
το πρόβλημα των μαζικών αναλήψεων από τις τράπεζες, που είχε
τεράστιο και άμεσο αντίκτυπο στην απασχόληση, καθώς
κατέστρεψε επιχειρήσεις που ήσαν στην ουσία αξιόχρεες.
Υπήρξε μία εξαίρεση, στο γενικευμένο φαινόμενο των μαζικών
αναλήψεων από τις τράπεζες την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης: η
Ιταλία, μία χώρα όπου η φασιστική κυβέρνηση του Μουσολίνι
έλεγχε τον Τύπο, συμπεριλαμβανομένου του οικονομικού Τύπου.
Αν και οι μεγάλες ιταλικές τράπεζες, είχαν δομηθεί με βάση
το ίδιο μοντέλο στο οποίο βασίσθηκαν οι γερμανικές και
αυστριακές τράπεζες, των οποίων η κατάρρευση πυροδότησε την
παγκόσμια κρίση, και παρόλο που οι ιταλικές τράπεζες ήταν το
ίδιο αφερέγγυες, ο Τύπος στην Ιταλία ουδέποτε παρουσίασε τα
προβλήματά τους.
Δεν υπήρξε λοιπόν πανικός στις τράπεζες και η κρίση ήταν
ηπιότερη. Θα πρέπει βεβαίως να τονιστεί ότι στην Ιταλία του
Μουσολίνι, είχε καταργηθεί και η ελευθεροτυπία, η ύπαρξη της
οποίας δίνει και μιαν άλλη διάσταση στην προβληματική της
μακιαβελικής θεώρησης των πραγμάτων. Υποστηρίζεται πάντως,
ότι με δεδομένο το γεγονός ότι η εμπιστοσύνη παίζει ως
γνωστόν πολύ μεγάλο ρόλο στις οικονομικές κρίσεις, το
παράδειγμα του Μουσολίνι παρέμεινε ως σημείο αναφοράς.
Τα κράτη μπορούν φαινομενικά να δημιουργήσουν με μαγικό
τρόπο συνθήκες ασφάλειας και εμπιστοσύνης, μόνο και μόνο
επιβάλλοντάς τις. Ο Αδόλφος Χίτλερ αρεσκόταν να λέει, ότι ο
λόγος της σταθερότητας του Ράιχ ήταν τα στρατόπεδα
συγκέντρωσης.
Πέρα από τις παραπάνω περιπτώσεις, η εξαπάτηση έχει σε
ορισμένες συνθήκες αρκετούς «φίλους» και στον κόσμο των
επιχειρήσεων. Ιδιαίτερα δε, όταν τα αποτελέσματα των
τελευταίων δεν είναι καλά και θα μπορούσαν να δημιουργήσουν
αβεβαιότητες, αρνητικές για την πορεία μιας επιχείρησης.
Στις περιπτώσεις αυτές, δεν θα ήταν επιθυμητό να κρυφτούν οι
ζημιές ώστε να ξεπεραστεί η αβεβαιότητα και να επιστρέψει η
εμπιστοσύνη;
Σε αυτή την περίπτωση, τα νέα κέρδη θα αξιοποιούνται
ταχύτατα για να κλείσουν προηγούμενες «τρύπες» και ουδείς θα
μάθαινε ποτέ για τη φαινομενικά επιτυχημένη εξαπάτηση. Από
την πλευρά της, η επιχείρηση θα προστάτευε τους μετόχους της,
τους προμηθευτές της και ασφαλώς τους εργαζομένους στους
κόλπους της. Παρόλα αυτά, στον κόσμο των καλά οργανωμένων
εταιριών η απόκρυψη της αλήθειας, με μαγειρέματα στοιχείων,
δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Για τις επιχειρήσεις, το «μαγείρεμα» των βιβλίων τους είναι
παράνομο. Οι περισσότεροι άνθρωποι καταλαβαίνουν το γιατί.
Η νόμιμη επιβολή της τήρησης «ειλικρινών» βιβλίων και της
παρουσίασης οικονομικών αποτελεσμάτων, είναι δομικό στοιχείο
μιας οικονομίας της αγοράς που λειτουργεί καλά. Χωρίς κανένα
βαθμό βεβαιότητας ότι τα οικονομικά αποτελέσματα έχουν ουσία,
δεν θα υπήρχε η παραμικρή εμπιστοσύνη. Οι αγορές λειτουργούν
μέσω της διαρκούς ανακάλυψης πληροφοριών. Αποκόβοντας τη ροή
της πληροφόρησης, προκαλείται διαστρέβλωση και δεν
ενισχύεται η εμπιστοσύνη.
Και όπως διαπιστώνουμε τώρα στη Μέση Ανατολή, η ίδια αλήθεια
ισχύει και για τα πολιτικά συστήματα. Παρόλα αυτά, ουδεμία
οικονομική κρίση ή πολιτική εξέγερση είναι πιθανό να
μεταβάλει την εγγενή ροπή των κυβερνήσεων, να θεωρούν πως
εκείνες γνωρίζουν καλύτερα πώς να χειρισθούν τις καταστάσεις.
Για αρκετά δε χρόνια ακόμη, το γεγονός αυτό θα τροφοδοτεί
κρίσεις, χωρίς τις οποίες αναρωτιόμαστε αν θα μπορούσαν να
δικαιολογούν την παρουσία τους οι πολιτικοί και λοιποί «ηγεμόνες». |
