Δευτέρα, 00:01 - 06/09/2021

  Tweet

Η συζήτηση για την εισαγωγή του κεφαλαιοποιητικού συστήματος στις επικουρικές και οι ρυθμίσεις στις οποίες τελικά κατέληξε η κυβέρνηση ήδη έχουν οδηγήσει σε έναν δημόσιο διάλογο στον οποίο πολλά γράφηκαν και ακούστηκαν. Στα όσα ακολουθούν θα αναφερθώ σε ορισμένα σημεία που έχουν παραμείνει στη σκιά της συζήτησης:

1Με τις σημερινές συνθήκες, ο πιο σημαντικός λόγος για τη θέσπιση κεφαλαιοποιητικού συστήματος στις επικουρικές είναι η διαγενεακή δικαιοσύνη και η εισαγωγή θεσμικών ρυθμίσεων, οι οποίες θα διασφαλίσουν την εμπιστοσύνη στους μελλοντικούς συνταξιούχους ότι θα έχουν επικουρική σύνταξη και θα είναι δίκαιη. Βέβαια, δεδομένου ότι και τα δύο αυτά στοιχεία δεν χαρακτηρίζουν το κυρίως συνταξιοδοτικό σύστημα, θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει γιατί πρέπει να συντρέχουν στις επικουρικές. Αυτό όμως είναι άλλο θέμα. Η ουσία είναι ότι σήμερα, και ακόμα περισσότερο στις επόμενες δεκαετίες, λόγω των δημογραφικών εξελίξεων, οι νεότερες ομάδες ασφαλισμένων θα είναι συνεχώς αριθμητικά μικρότερες από τις προγενέστερες, με σοβαρές επιπτώσεις στο ασφαλιστικό σύστημα.

2Το σημερινό σύστημα των επικουρικών συντάξεων στηρίζεται στο ότι το ποσό που κάθε χρόνο αντιπροσωπεύουν οι συνολικές εισφορές είναι ίδιο με το ποσό που κάθε χρόνο καταβάλλεται στις επικουρικές αναγκαστικά. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε νέα ομάδα συνταξιούχων το ποσό της επικουρικής του ως ποσοστό αναπλήρωσης του μισθού του εργαζομένου θα βαίνει μειούμενο. Μάλιστα, ενδέχεται να βαίνει μειούμενο και ως απόλυτο ποσό σε σχέση με τις εισφορές που είχαν καταβάλει. Η διατήρηση αυτής της σχέσης σημαίνει ένα εξαιρετικά πιθανό ρίσκο για μια εγγενή, αλλά αφανή και εντεινόμενη αδικία, την οποία το κεφαλαιοποιητικό θα απαλείψει. Ταυτόχρονα θα διασφαλίζει στους ασφαλισμένους του ότι το πραγματικό συνολικό ποσό της σύνταξής τους δεν θα είναι μικρότερο από τις συνολικές εισφορές τους. Αντίθετα, λογικά, θα είναι και μεγαλύτερο. Θεωρώ ότι όταν μιλάμε για δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, δεν μπορεί στην πράξη να έχουμε ένα σύστημα που θα μεταχειρίζεται ασύμμετρα και άδικα τους ασφαλισμένους.

3Σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα υπάρχει πράγματι το πρόβλημα της αστάθειας των παγκόσμιων αγορών. Ενα στέρεο σύστημα, όμως, δεν θα επηρεαστεί ιδιαίτερα από τις διεθνείς διακυμάνσεις, όπως φαίνεται από όλα τα συγκροτημένα συστήματα. Ανεξάρτητα όμως από το σύστημα, θα ήταν αφελές να υποστηριχθεί ότι μια σοβαρή διεθνής κρίση δεν θα επηρεάσει σοβαρά και τις συντάξεις, όπως και όλα τα εισοδήματα, όποιο σύστημα και αν ισχύει. Ποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι θα κλονίζονται οικονομίες ή μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου συστήματος και ταυτόχρονα θα μένουν στο απυρόβλητο κάποιες εισοδηματικές ροές, που θα πληρώνονται μάλιστα από όσους πλήττονται από τέτοιου είδους ανατροπές; Ας συγκρίνουμε πόσο επηρεάστηκαν οι συντάξεις στην Ελλάδα με την κρίση και πόσο τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα αλλού. Τελικώς, οι επιπτώσεις δεν είναι συνάρτηση μόνο τυχόν διεθνών αναταραχών αλλά και του πόσο στέρεο είναι το εθνικό συνταξιοδοτικό σύστημα και η οικονομία συνολικά. Κάθε χώρα σήμερα λειτουργεί σε συνθήκες έντονων διασυνδέσεων με το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα και οι επιπτώσεις των διεθνών εξελίξεων σε μεγάλο βαθμό καθορίζονται από το πόσο υπεύθυνα λειτουργεί το πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο της χώρας.

4Μέχρι το 2008 είχαμε συνηθίσει να έχουμε κάθε χρόνο ανοδικό ΑΕΠ, μισθούς και συντάξεις, σε μεγάλο βαθμό λόγω μιας διογκούμενης προσφυγής σε διεθνή δάνεια και υπερχρέωση. Πλέον, όμως, είμαστε σε μια φάση όπου για διάφορους λόγους (κλιματική αλλαγή, γήρανση σε πολλές χώρες, υπογεννητικότητα, πανδημίες, ανάδειξη νέων πόλων ανταγωνισμού στο διεθνές σύστημα, γεωστρατηγικές εξελίξεις) οι αρνητικοί ή οριακοί ρυθμοί μεγέθυνσης έχουν αρχίσει ήδη να είναι «κανονικότητα», ενώ ο δανεισμός της χώρας εξακολουθεί να σκαρφαλώνει. Ας σκεφτούμε τι προβλήματα προκύπτουν για ένα διανεμητικό σύστημα ασφάλισης αν για λόγους γήρανσης, κλιματικής αλλαγής ή άλλους η οικονομία φτάσει σε συνθήκες χαμηλής μεγέθυνσης.

5Υπάρχει αναπόφευκτα ένα κόστος μετάβασης. Ευτυχώς δεν είναι υψηλό και οι αριθμοί που παρουσιάζονται απαιτούν πολλές ερμηνείες. Ομως έχουμε σκεφθεί ότι τα ετήσια ελλείμματα του ασφαλιστικού σήμερα είναι 15-16 δισ. ευρώ και ότι σε βάθος 50 ετών είναι 750-800 δισ. ευρώ; Οτι το ποσό αυτό της κρατικής επιδότησης αντιστοιχεί σε περίπου 130%-150% των εσόδων του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων κάθε χρόνο; Εχει νόημα αυτή η συζήτηση; Αν είναι να μιλήσουμε για κόστος του ασφαλιστικού, ας δούμε τη συνολική εικόνα και τι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις προκύπτουν από τους αριθμούς αυτούς.

6Είναι θετικό ότι θα υπάρχει η δυνατότητα επένδυσης των αποταμιεύσεων του Ταμείου και σε τίτλους του εξωτερικού και όχι μόνο κρατικούς τίτλους του εσωτερικού, που στην κρίση του 2009 προκάλεσαν την κατάρρευση των Ταμείων και των τραπεζών. Η εμπειρία έχει δείξει ότι επενδύσεις σε αξιόπιστους διεθνείς τίτλους είναι θετικό στοιχείο και μεσο- και μακροπρόθεσμα ενισχύει τη σιγουριά και το ύψος των αποδόσεων.

7Θεωρώ ότι ένα αυστηρό θεσμικό πλαίσιο, ανεξαρτησία από κρατικές παρεμβάσεις και λογοδοσία των υπευθύνων του νέου Ταμείου είναι η μεγαλύτερη εγγύηση για την επιτυχία του συστήματος και τους ασφαλισμένους. Το κράτος οφείλει να θεσπίσει ένα άψογο θεσμικό σύστημα και να εγγυηθεί την αποτελεσματική λειτουργία του χωρίς το είδος των παρεμβάσεων των τελευταίων εξήντα χρόνων, με τον τρόπο που αυτό γίνεται σε χώρες που αναφέρονται ως κλασικά παραδείγματα επιτυχημένης κεφαλαιοποίησης.

8Ενα ακόμα θετικό σημείο σχετίζεται με την εμπιστοσύνη των ασφαλισμένων ότι ένα τμήμα των συντάξεών τους σχετίζεται πλέον με τι δικές τους αποταμιεύσεις. Αυτό, πέρα από άλλα, θα μπορούσε να περιορίσει την εντεινόμενη τάση για ανασφάλιστη εργασία και παραοικονομία, ιδιαίτερα των νέων, που αμφισβητούν ότι θα δουν συντάξεις στο απώτερο μέλλον, ενώ μακροοικονομικά, αν ακολουθηθούν αποτελεσματικές πολιτικές, θα στηρίξει και τις επενδύσεις και τη μεγέθυνση.

9Προφανώς, το κράτος, όποτε λόγοι κοινωνικής πολιτικής το επιβάλλουν, θα μπορεί να παρεμβαίνει ενισχυτικά στις συντάξεις. Ομως, δεν θα μπορεί, όπως μέχρι σήμερα, να χρησιμοποιεί τις εισφορές των ασφαλισμένων για να μοιράζει με πελατειακά κριτήρια συντάξεις σε ασφαλισμένους που δεν έχουν συνεισφέρει. Για κοινωνικούς λόγους υπάρχουν η κοινωνική πολιτική και το φορολογικό σύστημα.

10Σίγουρα το κεφαλαιοποιητικό σύστημα θα αποτρέψει τις γενεές συνταξιούχων των επόμενων ετών να εκμεταλλεύονται προς όφελός τους τις εισφορές των νεότερων γενεών, αφήνοντάς τες να καταλάβουν τις συνέπειες ύστερα από κάποιες δεκαετίες. Για άλλους αυτό θα είναι θετικό, για άλλους αρνητικό.

Ο κ. Τάσος Γιαννίτσης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υπουργός.

Πρώτη δημοσίευση στο Βήμα