Δευτέρα, 00:01 - 15/02/2021

  Tweet

---------------------

Το κινεζικό μοντέλο πολιτικού καπιταλισμού έχει προκαλέσει εντυπωσιακή ανάπτυξη και ήρε εκατομμύρια από την φτώχεια -αλλά όχι χωρίς να διευρύνει το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών της χώρας. Η ανισότητα έχει γίνει η Αχίλλειος πτέρνα του κινεζικού συστήματος, διαψεύδοντας τα κατ’ όνομα σοσιαλιστικά δόγματα της κυβέρνησης και υπονομεύοντας την σιωπηρή σύμβαση μεταξύ των κυβερνώντων και των κυβερνωμένων. Η ανισότητα διαβρώνει την εμπιστοσύνη που ο Κομφούκιος θεωρούσε ακόμη πιο ουσιώδη για την καλή διακυβέρνηση από όσο το φαγητό (ή, με σημερινούς όρους, την υλική ευημερία).

Ένας αγρότης στην Xiantao, στην Κίνα, τον Ιούνιο του 2006. Ge Gong / China

---------------------------------------------------

Η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος απαιτεί κατανόηση των πηγών του και της έκτασής του. Στην Κίνα, αυτό το έργο δεν είναι πάντα απλό. Η ανισότητα της Κίνας μοιάζει με την πρώτη ματιά σαν το προβλέψιμο προϊόν της ταχείας ανάπτυξης και της αστικοποίησης. Ωστόσο, οι πτυχές της κατανομής πλούτου και εισοδήματος της χώρας είναι πιο συγκεκριμένες. Αναδύονται από το πλέγμα της οικονομικής και πολιτικής ισχύος στο κινεζικό σύστημα, και προτείνουν ότι η ηγεσία της χώρας αντιμετωπίζει μια δύσκολη επιλογή ως προς το πώς, και εάν, θα συγκρατήσει την αυξανόμενη δύναμη μιας νέας ελίτ.

ΔΟΜΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

Πίσω στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, ο Αμερικανός οικονομολόγος Simon Kuznets υποστήριξε ότι οι οικονομίες που μετατοπίζονται από την γεωργία στη μεταποίηση ή από αγροτικές σε αστικές, τείνουν να αντιμετωπίζουν αυξανόμενη ανισότητα. Ο λόγος είναι ότι από την αρχή της αστικής μετάβασης, οι κάτοικοι της πόλης κερδίζουν υψηλότερα εισοδήματα και επιλέγουν από μια μεγαλύτερη ποικιλία διαφορετικών αμειβόμενων θέσεων εργασίας από εκείνους που εργάζονται στην γεωργία. Όταν οι αγροτικοί εργάτες μεταναστεύουν σε πόλεις, προσφέρουν φθηνή εργασία που ωφελεί περαιτέρω τους αστικούς εργοδότες και αυξάνει την ανισότητα. Αλλά αυτές οι συνθήκες διαρκούν μόνο εφόσον υπάρχει σχεδόν απεριόριστη προσφορά αγροτικής εργασίας που μπορεί να προσελκυστεί από τις πόλεις με λίγο-πολύ σταθερό ρυθμό. Μόλις εξαντληθεί αυτή η προσφορά, οι ανειδίκευτοι μισθοί αρχίζουν να αυξάνονται (σε σχέση με τους εξειδικευμένους μισθούς), και η ανισότητα μειώνεται.

Ως εκ τούτου, το ότι η Κίνα θα έπρεπε να δει μια αύξηση των ανισοτήτων όταν αυτό συνέβη, δεν αποτελεί έκπληξη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο Κινέζος ηγέτης Deng Xiaoping θεσμοθέτησε οικονομικές μεταρρυθμίσεις που οδήγησαν σε αύξηση την ανισότητα και το πραγματικό εισόδημα από κοινού. Το έπραξαν μέχρι την πρώτη δεκαετία της δεκαετίας του 2000, όταν η ανισότητα σταμάτησε και ίσως ακόμη και να αντιστράφηκε. Το επίπεδο εισοδηματικής ανισότητας στην Κίνα σήμερα είναι πολύ υψηλό. Σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα (τα οποία δεν παρέχουν μικρο-πληροφορίες που να μπορούν να επαληθευτούν ανεξάρτητα), ο συντελεστής Gini της Κίνας (ένα μέτρο ανισότητας που κυμαίνεται από 0 έως 1) είναι περίπου στο 0,47. Συγκριτικά, εκείνος των Ηνωμένων Πολιτειών είναι περίπου στο 0,41. Οι Κινέζοι ηγέτες έχουν επιμείνει αρκετές φορές ότι η ανισότητα πάνω από 0,40 είναι δυνητικά αποσταθεροποιητική.

Τα δεδομένα για τον συντελεστή Gini στην περίοδο 1985-2002 προέρχονται από τους Lu και Perloff. Τα δεδομένα για τον συντελεστή Gini στην περίοδο 2002-2019 προέρχονται από το Εθνικό Στατιστικό Γραφείο της Κίνας. Τα δεδομένα για το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε διεθνή δολάρια προέρχονται από την βάση δεδομένων των Παγκόσμιων Δεικτών Ανάπτυξης της Παγκόσμιας Τράπεζας.

--------------------------------------------

Εάν η αστικοποίηση εξηγεί την πορεία της Κίνας, η χώρα μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει περάσει την καμπύλη Kuznets όταν η ανισότητά της μειώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Και σε αυτήν την περίπτωση, η ιστορία της Κίνας έχει ιδιαίτερη σημασία μόνο υπό την έννοια ότι οι παλαιότερες μαοϊκές πολιτικές είχαν δημιουργήσει εξαιρετικά χαμηλές ανισότητες εξ αρχής. Η επακόλουθη ανάπτυξη της χώρας ήταν εξαιρετικά γρήγορη, οδηγώντας την Κίνα να διασχίσει την καμπύλη Kuznets σε δύο γενιές παρά σε έναν αιώνα ή και περισσότερο που χρειάστηκαν άλλες χώρες.

Αλλά αυτό το μοντέλο δεν μπορεί να καλύψει όλη την ιστορία της Κίνας. Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του πολιτικού και οικονομικού συστήματος της χώρας επηρέασαν περαιτέρω το επίπεδο ανισότητας - συμπεριλαμβανομένων σημαντικών ανισοτήτων μεταξύ επαρχιών, και μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών. Για παράδειγμα, το 2019, ο λόγος εισοδήματος μεταξύ των τριών πλουσιότερων και των τριών φτωχότερων επαρχιών ήταν 4 προς 1. Οι πόλεις του Πεκίνου και της Σαγκάης νομικά λογίζονται ως επαρχίες -αλλά ακόμη και με την απάλειψή τους από αυτόν τον υπολογισμό, ο λόγος παραμένει 3,5 προς 1. Ο αντίστοιχος λόγος μεταξύ πλούσιων και φτωχών πολιτειών στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μικρότερος από 2 προς 1.

Επιπλέον, το χάσμα μεταξύ αστικών και αγροτικών εισοδημάτων είναι πολύ μεγάλο στην Κίνα -αρκετά ώστε οι αστικές και οι αγροτικές κατανομές εισοδήματος να φαίνεται σαν να ανήκουν σε δύο διαφορετικές χώρες. Ένα σύστημα εγγραφής εργαζομένων που ονομάζεται hokou περιορίζει την κινητικότητα μεταξύ χωριών και πόλεων και εξηγεί εν μέρει αυτήν την ανισότητα. Ένα άτομο με το μέσο αστικό εισόδημα στην Κίνα βρίσκεται στο 70ο παγκόσμιο εκατοστημόριο (που σημαίνει ότι είναι πλουσιότερο από το 70% της ανθρωπότητας), ενώ ένα άτομο με το μέσο αγροτικό εισόδημα βρίσκεται στο 52ο παγκόσμιο εκατοστημόριο. Με άλλα λόγια, ο μέσος αστός στην Κίνα είναι τόσο πλούσιος όσο ο μέσος αντίστοιχος στην Ουγγαρία, ενώ ο μέσος αγρότης στην Κίνα είναι τόσο φτωχός όσο ο μέσος αντίστοιχος στο Βιετνάμ. Μια μελέτη που συγκρίνει την κινεζική και την αμερικανική ανισότητα [1] έδειξε ότι το 22% της κινεζικής ανισότητας οφείλεται σε αυτά τα δύο «διαρθρωτικά» χαρακτηριστικά -ανισότητα μεταξύ επαρχιών, και μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών- των οποίων η σημασία στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μόνο 2%. Αυτοί οι διαρθρωτικοί ή γεωγραφικοί παράγοντες προσθέτουν ένα ακόμα επίπεδο, πάνω από την ιστορία του Kuznets, στην ανισότητα της Κίνας.

Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΜΜΑ

Η ανισότητα της Κίνας, όπως και πολλών χωρών, δεν είναι μόνο διαρθρωτική, αλλά και πολιτική. Η διαφθορά, η οποία είναι πιο επικερδής για όσους βρίσκονται ήδη κοντά σε μεγάλα χρηματικά ποσά για υπεξαίρεση, και η συμμετοχή στο κινεζικό κομμουνιστικό κόμμα, κάτι που μπορεί να εξασφαλίσει πολύ υψηλά εισοδήματα, την προωθούν [την ανισότητα] επίσης. Τέτοιοι παράγοντες δεν έχουν μελετηθεί τόσο εκτεταμένα όσο οι γεωγραφικοί. Ωστόσο, τα δεδομένα υπάρχουν: το 2012, ο Xi Jinping ξεκίνησε μια εκστρατεία κατά της διαφθοράς, διασφαλίζοντας ότι οι λεπτομέρειες συγκεκριμένων περιπτώσεων διαφθοράς -συμπεριλαμβανομένων των χρηματικών ποσών, της διάρκειας των παράνομων δραστηριοτήτων, και του αριθμού των εμπλεκόμενων ατόμων- θα συλλέγονταν και θα δημοσιεύονταν τακτικά. Από αυτές τις πληροφορίες είναι δυνατόν να υπολογιστεί το ποσό των χρημάτων που έχει υπεξαιρεθεί σε διαφορετικά διοικητικά επίπεδα της κυβέρνησης. Τα στοιχεία επίσης κάνουν την διάκριση μεταξύ των υπαλλήλων που εργάζονται στην κυβέρνηση και στις επιχειρήσεις, και εκείνους που εργάζονται εντός του μηχανισμού του ΚΚΚ.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι όσο υψηλότερο είναι το διοικητικό επίπεδο των δραστών, τόσο μεγαλύτερο είναι το παράνομο κέρδος τους (όπως θα μπορούσαμε να περιμένουμε): η διαφθορά τείνει να είναι λιγότερο επικερδής σε επίπεδο νομού και πιο επικερδής σε επίπεδο περιφέρειας. Επιπλέον, σε όλα τα επίπεδα, οι αξιωματούχοι του ΚΚΚ καταχρώνται περισσότερα παράνομα κεφάλαια από όσα εκείνοι που εργάζονται σε κυβερνητικές υπηρεσίες ή σε επιχειρήσεις. Το μέσο ποσό που κλέβεται από αξιωματούχους του κόμματος σε επίπεδο νομού είναι σχεδόν τριπλάσιο από αυτό που κλέβεται από «απλούς» κυβερνητικούς αξιωματούχους.

Αυτή η διπλή κανονικότητα -ότι η διαφθορά συνεπάγεται περισσότερα χρήματα σε υψηλότερα διοικητικά επίπεδα, και ότι οι αξιωματούχοι του ΚΚΚ υπεξαιρούν τα περισσότερο σε όλα τα επίπεδα- ισχύει για όλες τις μορφές διαφθοράς. Και δείχνει ότι το εισόδημα από την διαφθορά, εάν συμπεριλαμβανόταν στα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία κατανομής εισοδήματος (κάτι που, εξ ορισμού, δεν γίνεται, δεδομένου ότι οι δράστες δεν ομολογούν τα παράνομα κέρδη τους στην στατιστική υπηρεσία), θα έκανε την πραγματική εισοδηματική ανισότητα ακόμη μεγαλύτερη από αυτήν που αναφέρεται. Η πολιτική επιστήμων Yuen Yuen Ang υποστήριξε [2] ότι ορισμένες μορφές διαφθοράς στην Κίνα ευνοούν την ανάπτυξη, επειδή επιταχύνουν την λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο (ας πούμε, για μεγάλα έργα υποδομής) και δίνουν στους αξιωματούχους κίνητρο για να διευκολύνουν τις επιχειρήσεις. Αλλά στον βαθμό που αυτή η άποψη είναι αληθινή, η διαφθορά μπορεί επίσης να υπονομεύσει το πολιτικό σύστημα με το να επιδεινώνει αυτό που μπορεί να ονομάζεται άδικη ανισότητα, καθώς οι απλοί άνθρωποι βλέπουν εκείνους που είναι πολιτικά καλά συνδεδεμένοι να γίνονται ξαφνικά πλούσιοι.

Το ίδιο το ΚΚΚ παρέχει μια χρήσιμη απεικόνιση. Μαζί με τους συναδέλφους Li Yang και Filip Novokmet, πραγματοποίησα μια μελέτη [3] για το κορυφαίο 5% του κινεζικού πληθυσμού (για απλότητα, το ονομάζουμε «η ελίτ») κατά την περίοδο από το 1988 έως το 2013. Καταγράψαμε μια εξαιρετική κοινωνική αλλαγή: σε 25 χρόνια, η κινεζική ελίτ μετατράπηκε από το να εργάζεται κατά τα τρία τέταρτα στην κυβέρνηση στο να είναι κατά 50% καπιταλιστές και επαγγελματίες. Ωστόσο, κάτω από αυτήν την αξιοσημείωτη αλλαγή, ο ρόλος της συμμετοχής στο ΚΚΚ δεν άλλαξε πολύ: το 2013, το 31% των ελίτ ήταν μέλη του ΚΚΚ, ένα σχεδόν αμετάβλητο ποσοστό από το 1988, όταν ήταν 35%. Ωστόσο, ενώ στο παρελθόν, τα μέλη του ΚΚΚ ήταν συνήθως βιομηχανικοί εργάτες και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, τώρα τα μέλη του κόμματος έχουν εξαπλωθεί σε άλλες κοινωνικές ομάδες, ιδίως εκείνες της νέας ελίτ. Μέσα σε ολόκληρο το ΚΚΚ, διαπιστώσαμε ότι επτά στα δέκα μέλη ανήκαν στις ίδιες, έντονα εξαρτώμενες από το κράτος ομάδες, που κυριαρχούσαν στις [κομματικές] συμμετοχές και στο παρελθόν: εργάτες, υπαλληλικό προσωπικό, και κυβερνητικοί αξιωματούχοι, για παράδειγμα. Αλλά όταν κοιτάξαμε μόνο τα πλούσια μέλη του κόμματος -εκείνα της ελίτ- περίπου τα μισά ανήκαν σε τάξεις προσανατολισμένες στον ιδιωτικό τομέα.

Με άλλα λόγια, το ΚΚΚ εξακολουθεί να αντλεί την πλειοψηφία των μελών του από τις «παλαιές» κοινωνικές ομάδες, αλλά τα πλουσιότερα μέλη του προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τις «νέες» κοινωνικές τάξεις. Και αυτές απομακρύνονται όλο και περισσότερο από το υπόλοιπο κόμμα. Και για αυτά τα ελίτ [κομματικά] μέλη, η συμμετοχή στο ΚΚΚ φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επικερδής: αφού ελέγξαμε όλες τις σχετικές μεταβλητές, διαπιστώσαμε ότι η συμμετοχή στο κόμμα σχετίζεται με μια στατιστικά σημαντική αύξηση εισοδήματος μόνο για όσους έχουν μεγάλη εμπλοκή με τον ιδιωτικό τομέα. Είτε τα μέλη του ΚΚΚ που είναι πολιτικά ισχυρά αποφασίζουν να μεταβούν στον ιδιωτικό τομέα, είτε, πιο πιθανό, εκείνοι που έχουν γίνει πλούσιοι με ανεξάρτητο τρόπο το βρίσκουν χρήσιμο να ενισχύσουν την οικονομική τους δύναμη μέσω της συμμετοχής τους στο κόμμα. Έτσι, η οικονομική και πολιτική εξουσία συμπίπτουν για να σχηματίσουν μια ελίτ που κρατά τους μοχλούς και των δύο βασιλείων.

ΣΥΓΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ

Έχω υποστηρίξει αλλού [4] ότι η διαφθορά είναι έμφυτη στα συστήματα του πολιτικού καπιταλισμού. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η διαφθορά απειλεί τη νομιμοποίηση αυτών των συστημάτων, διότι βασίζουν την ελκυστικότητά τους στην επίτευξη ευημερίας με αρκετά δίκαια αποτελέσματα για όλους. Για τον λόγο αυτό, όλες αυτές οι χώρες μπορεί να αναμένεται ότι θα αγκαλιάσουν, κατά καιρούς, κίνητρα κατά της διαφθοράς -εάν οι ηγέτες τους έχουν το πολιτικό περιθώριο να το πράξουν.

Η αντίθεση μεταξύ Κίνας και Ρωσίας είναι διδακτική από αυτή την άποψη. Μια απολιτική εκστρατεία κατά της διαφθοράς έφερε στο προσκήνιο τον Alexei Navalny ως τον πιο σοβαρό αντίπαλο που έχει αντιμετωπίσει ως τώρα ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν. Σαφώς ένα κίνημα κατά της διαφθοράς θα ήταν δημοφιλές στην Ρωσία -αλλά ο Πούτιν, σε αντίθεση με τον Xi, δεν μπορεί να ξεκινήσει ένα τέτοιο, επειδή φοβάται ότι θα αναστατώσει την επισφαλή ισορροπία μεταξύ των ολιγαρχών. Ο Xi βρίσκεται σε μια πιο πλεονεκτική θέση, χάρη στον έλεγχο που ασκεί στο ΚΚΚ, το οποίο ιστορικά διευθύνει την χώρα. Η πολιτική σκοπιμότητα μπορεί να παρακινεί ορισμένες από τις ενέργειες του Xi, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μεγαλύτερη εκστρατεία κατά της διαφθοράς ήταν πραγματική, επειδή η εκρίζωση της διαφθοράς τον ωφελεί τελικά με το να διαβεβαιώνει το κοινό για τη νομιμότητα του συστήματος και τις οικονομικές διευθετήσεις που συνεπάγεται.

Ωστόσο, οι μελλοντικές εκστρατείες κατά της διαφθοράς ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ένα πιο τρομερό εμπόδιο. Η πολιτική και οικονομική ισχύς συγχωνεύονται για να δημιουργήσουν μια υβριδική πολιτικοοικονομική ελίτ που θα είναι δύσκολο να εκτοπιστεί αφότου εδραιωθεί. Αυτή η ελίτ θα έχει ελάχιστο ενδιαφέρον για τον περιορισμό της διαφθοράς, πόσω μάλλον για την υποστήριξη εκστρατειών κατά της διαφθοράς. Εκεί βρίσκεται η αντίφαση στις προσπάθειες για τον περιορισμό της διαφθοράς σε ένα μονοκομματικό σύστημα. Η ισχυρή ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, όπως στην Κίνα, δημιουργεί νέες κοινωνικές τάξεις. Για να τις δεχθεί ως μέλη, η κυβέρνηση κάνει έκκληση για την πολιτική συμμετοχή τους μέσω της συμμετοχής τους στο κόμμα. Έπειτα όμως γίνονται μια ανώτερη τάξη με πολιτική και οικονομική δύναμη, χωρισμένη από την υπόλοιπη κοινωνία και επίσης από το μεγαλύτερο τμήμα των ενταγμένων στο ΚΚΚ. Πώς μπορεί να ελεγχθεί η δύναμη μιας τέτοιας ελίτ; Εν τη απουσία εκλογών, μόνο με ένα ανεξάρτητο κέντρο πάνω από αυτήν. Η υπόθεση έτσι γίνεται για μια απόλυτη εξουσία, που θα βρίσκεται σε έναν στενό κύκλο κορυφαίων κεντρικών κομματικών και κυβερνητικών αξιωματούχων που είναι πιστοί στο υπόβαθρό τους. Αυτή η αυταρχική δύναμη μπορεί να χαλιναγωγήσει την άμετρη επιδίωξη της ελίτ για οικονομικό κέρδος και, ίσως, ακόμη και την [ηθική] κατάπτωσή της. Η Κίνα έχει απομείνει με μια επιλογή ανάμεσα σε δύο οράματα: την ολιγαρχία ή τον αυταρχισμό.

Ο BRANKO MILANOVIC είναι ανώτερος μελετητής στο Κέντρο Stone για την Κοινωνικοοικονομική Ανισότητα στο Μεταπτυχιακό Κέντρο του CUNY και διακεκριμένος καθηγητής στο London School of Economics.

Foreign Affairs

http://www.foreignaffairs.gr/articles/73098/branko-milanovic/i-anisotita-tis-kinas-tha-tin-odigisei-se-mia-ksekathari-epilogi?page=show

https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2021-02-11/chinas-inequality-will-lead-it-stark-choice