Δευτέρα, 00:01 - 02/12/2019

  Tweet

-------------------

Στις 14 Οκτωβρίου, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας καταδίκασε αρκετούς ηγέτες του αποσχιστικού κινήματος της Καταλονίας σε μακρά φυλάκιση για τον ρόλο τους στην διοργάνωση ενός αμφισβητούμενου δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας πριν από δύο χρόνια. Αυτό που ακολούθησε φάνηκε, κατά κάποιους τρόπους, σαν μια τραγική επανάληψη της αποτυχημένης προσπάθειας απόσχισης του 2017: Διαδηλώσεις ξέσπασαν στην Βαρκελώνη, μερικές διολισθαίνοντας σε βανδαλισμούς˙ τα «ΜΑΤ» κακομεταχειρίστηκαν ειρηνικούς διαδηλωτές˙ και η Καταλονία έμεινε χωρίς σαφή πορεία για την επίλυση των διαφορών της με την κεντρική κυβέρνηση.

Υποστηρικτές της καταλανικής ανεξαρτησίας, στην Βαρκελώνη, τον Σεπτέμβριο του 2015. Albert Gea / Reuters
 

--------------------------------------------------------

Με άλλα λόγια, λίγα άλλαξαν στα δύο χρόνια από τότε που η Μαδρίτη κήρυξε το δημοψήφισμα παράνομο και διέλυσε προσωρινά την περιφερειακή κυβέρνηση της Καταλονίας. Μέχρι πρόσφατα, ο πρωθυπουργός, Pedro Sánchez, και το κεντροαριστερό ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (PSOE) απέκλειαν κάθε διάλογο με τους υπέρ της ανεξαρτησίας Καταλανούς ηγέτες. Μετά από τις εκλογές στις αρχές Νοεμβρίου, ο Sánchez έκανε κάπως πιο μετριοπαθή την στάση του -μια παραχώρηση στο ακροαριστερό κόμμα Podemos και στα υπέρ της ανεξαρτησίας μέλη του ισπανικού κοινοβουλίου των οποίων χρειάζεται την στήριξη για να σχηματίσει μια λειτουργική αριστερή κυβέρνηση. Ως αποτέλεσμα, ο διάλογος με τα υπέρ της ανεξαρτησίας πολιτικά κόμματα καθίσταται κάτι παραπάνω από πιθανός. Ωστόσο, για λόγους τόσο ιστορικούς όσο και στρατηγικούς, η Μαδρίτη θα δυσκολευτεί να συμφωνήσει σε οποιονδήποτε συμβιβασμό που να έχει νόημα, και η κρίση είναι πιθανό να συνεχιστεί.

ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΕΝΟΣ ΡΗΓΜΑΤΟΣ

Οι ρίζες της άκαμπτης θέσης της Μαδρίτης φτάνουν πίσω αρκετούς αιώνες. Σε σύγκριση με γειτονικά κράτη όπως η Γαλλία, το ισπανικό σχέδιο οικοδόμησης έθνους ήταν ασυνήθιστα αδύναμο, εν μέρει επειδή το κράτος ξόδεψε τους πόρους του λιγότερο στα δομικά στοιχεία μιας κοινής εθνικής ταυτότητας, όπως η μαζική εκπαίδευση, και περισσότερο στην διατήρηση μιας οικονομικά καταστρεπτικής αυτοκρατορίας στο εξωτερικό. Αυτή η ιστορική αδυναμία διαμορφώνει την ισπανική εθνική συνείδηση μέχρι σήμερα. Είναι εμφανής στην βαθιά δυσπιστία της χώρας [1] στην υποεθνική ποικιλομορφία και στην ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι οι διαφορετικές εθνικές ταυτότητες απειλούν, παρά συμπληρώνουν, το ισπανικό κράτος. Οι ελίτ στη Μαδρίτη βλέπουν κάθε σοβαρή πρόκληση για την εθνική ενότητα -ακόμη και αιτήματα για αυτοδιάθεση σε ένα δημοκρατικό δημοψήφισμα- ως τίποτα λιγότερο από προδοσία. Στα μάτια τους, οι αποσχιστικές αξιώσεις είναι εξ ορισμού παράνομες και οι υπέρ της ανεξαρτησίας ηγέτες δεν μπορούν ποτέ να είναι έγκυροι συνομιλητές.

Ωστόσο, η πιο πρόσφατη ιστορία βαραίνει πολύ και στο μυαλό της Μαδρίτης, επίσης -πάνω απ’ όλα ο αγώνας κατά της βασκικής τρομοκρατικής οργάνωσης Euskadi Ta Askatasuna ή αλλιώς ETA. Από την ίδρυσή της το 1959 έως την κατάπαυση του πυρός το 2011, η ETA αγωνίστηκε για την δημιουργία ενός ανεξάρτητου βασκικού κράτους, πραγματοποιώντας εκατοντάδες επιθέσεις και σκοτώνοντας πάνω από 800 άτομα. Η στρατηγική είχε κάποια δημόσια υποστήριξη μεταξύ των Βάσκων, ενώ η Ισπανία βρισκόταν ακόμα υπό την κυριαρχία του δικτάτορα Francisco Franco. Αλλά αυτή η στήριξη σταδιακά ξεθώριασε μετά τη μετάβαση της χώρας στην δημοκρατία στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ειδικά καθώς οι θανατηφόρες επιθέσεις της ETA γίνονταν πιο αδιάκριτες [2]. Η ισπανική κυβέρνηση, εν τω μεταξύ, έκανε αρκετές απόπειρες διαπραγμάτευσης με τους τρομοκράτες και χορήγησε στους Βάσκους εθνικιστές σημαντικές παραχωρήσεις (συμπεριλαμβανομένης της φορολογικής αυτονομίας της περιοχής).

Αλλά το κεντρικό κράτος απάντησε επίσης στην τρομοκρατία της ETA -και στις συχνές ταραχές σε διάφορες πόλεις των Βάσκων- με ένα αναμφισβήτητα βαρύ χέρι. Για παράδειγμα, από το 1983 έως το 1987, αξιωματούχοι σε διαδοχικές κυβερνήσεις του PSOE κατάφεραν να δημιουργήσουν και να χρηματοδοτήσουν ομάδες θανάτου που στόχευαν ύποπτους ως μέλη της ETA. Το 2003, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας απαγόρευσε το βασκικό εθνικιστικό κόμμα Batasuna εξ αιτίας των δεσμών του με την ETA. (Το Batasuna θεωρήθηκε ευρέως ως το πολιτικό σκέλος της τρομοκρατικής οργάνωσης). Επίσης, τα δικαστήρια κήρυξαν παράνομες και άλλες βασκικές εθνικιστικές οργανώσεις για λόγους συνεργασίας με την ETA. Αυτές οι δικαστικές ενέργειες, οι οποίες αδιαμφισβήτητα περιορίζουν τις ελευθερίες έκφρασης και συναθροίσεως των Βάσκων, μαζί με αντιτρομοκρατικές πολιτικές όπως οι αστυνομικές επιδρομές και οι συλλήψεις, πιθανότατα διαδραμάτισαν ρόλο στην αποστράτευση των ριζοσπαστών Βάσκων εθνικιστών και συνέβαλαν στην παύση των εχθροπραξιών από την ETA το 2011. (Η ομάδα επίσημα διαλύθηκε το 2018).

Ο καταλανικός σεπαρατισμός είναι συντριπτικά πιο ειρηνικός, σε έντονη αντίθεση με την βία που εξαπέλυσε η ETA. Ωστόσο, οι ισπανικές πολιτικές και κοινωνικές ελίτ, συμπεριλαμβανομένων των σημαινόντων ηγετών των κομμάτων, τείνουν να θεωρούν αυτά τα δύο ως παρόμοια. (Συγκεκριμένα: Ο Pablo Casado, επικεφαλής του κεντροδεξιού Λαϊκού Κόμματος, δήλωσε νωρίτερα φέτος ότι η ατζέντα των Καταλανών εθνικιστών ήταν «η ατζέντα της ΕΤΑ» [3]). Και επειδή η σταθερή καταστολή τελικά έκανε το «βασκικό πρόβλημα» να εκλείψει, οι ηγέτες στη Μαδρίτη πιστεύουν πιθανώς ότι η ίδια προσέγγιση μπορεί να αναπτυχθεί στην Καταλονία με παρόμοιο αποτέλεσμα.

Οι κομματικές πολιτικές έχουν επιδεινώσει το πρόβλημα. Η επιείκεια προς την Καταλονία δεν αποδίδει εκλογικά, ενώ οι σκληροπυρηνικές προσεγγίσεις το κάνουν: Η καταλανική κρίση ήταν αέρας στα πανιά για τους αφοσιωμένους Ισπανούς εθνικιστές στο νεόκοπο ακροδεξιό κόμμα Vox. Αντίθετα, οι υποστηρικτές των μετριοπαθών λύσεων και της αποκλιμάκωσης, όπως το ακροαριστερό κόμμα Podemos, χάνουν σε υποστήριξη. Άλλα κόμματα το έλαβαν υπόψη τους και έσπευσαν να υπερθεματίσουν το ένα έναντι του άλλου στην εχθρότητά τους ως προς την αιτία της καταλανικής αυτοδιάθεσης. Το γεγονός ότι οι πολιτικοί βρίσκονται σε φάση μόνιμης [προεκλογικής] εκστρατείας -το αποτέλεσμα του χρόνιου πολιτικού αδιεξόδου στη Μαδρίτη, το οποίο οδήγησε την χώρα να πραγματοποιήσει τέσσερις εκλογές σε ισάριθμα χρόνια- μόνο έχει χειροτερέψει τα πράγματα. Παρόμοια δυναμική πλειοδοσίας καθοδήγησε την πόλωση στην Καταλονία, όπου οποιαδήποτε προσπάθεια διαπραγμάτευσης συναντάται με έντονη αντιπαράθεση από εθνικιστές σκληροπυρηνικούς, οι οποίοι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει τίποτα για συζήτηση με τη Μαδρίτη.

ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΟΔΟΣ;

Ωστόσο, μέχρι στιγμής υπάρχουν λίγα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η μαξιμαλιστική στρατηγική της Μαδρίτης λειτουργεί. Οι ηγέτες στη Μαδρίτη φαίνεται να αναμένουν ότι το αυτονομιστικό κίνημα θα ξεφουσκώσει, αλλά ένας σημαντικός αριθμός Καταλανών -το 41,9%, σύμφωνα με μια δημοσκόπηση του Οκτωβρίου [4] που πραγματοποιήθηκε πριν από την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου- παραμένουν αποφασισμένοι στο αίτημά τους για ανεξαρτησία.

Κάποιος θα μπορούσε να φανταστεί μια ισπανική κυβέρνηση που θα ακολουθούσε ένα ριζικά διαφορετικό μονοπάτι -ένα [μονοπάτι] που θα αναζητούσε μια διέξοδο από το σημερινό αδιέξοδο μέσω διαπραγματεύσεων και συμβιβασμού. Σύμφωνα με μια άλλη δημοσκόπηση [5], το 45,7% των Καταλανών θα ήταν ευχαριστημένο με μια συμφωνία μετάβασης που θα χορηγούσε στην περιοχή μεγαλύτερες εξουσίες αυτοδιοίκησης. Η ικανοποίηση μιας τόσο μεγάλης μερίδας Καταλανών πιθανώς θα συρρίκνωνε την στήριξη υπέρ της απόσχισης με σημαντική διαφορά. Αλλά ακόμη και αν οι ηγέτες στη Μαδρίτη είχαν την πολιτική βούληση να επιδιώξουν αυτό το αποτέλεσμα -κάτι που δεν έχουν- το να πουλήσουν την συμφωνία σε ένα δύσπιστο καταλανικό κοινό θα ήταν υπερβολική απαίτηση: Υπό την τρέχουσα συνταγματική αρχιτεκτονική της Ισπανίας, η κεντρική κυβέρνηση μπορεί να επαναδιεκδικήσει σε οποιαδήποτε στιγμή τις αποκεντρωμένες εξουσίες αφήνοντας τους Καταλανούς χωρίς καμία εγγύηση ότι η Μαδρίτη θα τηρήσει τις υποσχέσεις της στην πορεία. Οποιαδήποτε συμφωνία αποκέντρωσης θα απαιτούσε επίσης από τους Καταλανούς εθνικιστές να δεσμευτούν ότι δεν θα χρησιμοποιήσουν την αυξημένη αυτονομία της περιοχής για να επιτύχουν τον στόχο της ανεξαρτησίας -ένα δύσκολο χάπι για να το καταπιούν οι αυτονομιστές.

Μια αληθινή επούλωση θα απαιτούσε πιθανώς ένα ακόμη πιο ριζοσπαστικό βήμα: Ένα επίσημα εγκεκριμένο, δεσμευτικό δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία. Οι Καταλανοί είναι διχασμένοι στο ζήτημα της ανεξαρτησίας, αλλά οι δημοσκοπήσεις δείχνουν σταθερά ότι είναι ενωμένοι στην επιθυμία τους για μια δίκαιη ψηφοφορία ώστε να αποφασίσουν για το μέλλον της περιοχής. Το να επιτραπεί ένα δεσμευτικό δημοψήφισμα θα σήμαινε να διακινδυνευθεί μια απόσχιση και όλες οι επιπλοκές που θα συνεπαγόταν κάτι τέτοιο. Αλλά μια διαδικασία ανοιχτής συζήτησης, στην οποία οι πολίτες θα μπορούσαν να εκφράσουν ελεύθερα τις προτιμήσεις τους, θα έδινε στους Καταλανούς μια αίσθηση πολιτικής ενίσχυσης, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Εκτός από μια ψηφοφορία, η διαρκής ειρήνη θα απαιτούσε κάποιου είδους αμνηστία για τους πολιτικούς και τους ακτιβιστές που φυλακίστηκαν για την διοργάνωση του δημοψηφίσματος του 2017, καθώς και εκείνους που διώχθηκαν [ποινικά], αλλά ζουν στην εξορία. Αυτοί οι φυλακισμένοι έχουν αναπόφευκτα γίνει πολιτικοί μάρτυρες του καταλανικού εθνικιστικού κινήματος, και η συνεχιζόμενη φυλάκισή τους τροφοδοτεί περαιτέρω τις κινητοποιήσεις και την ριζοσπαστικοποίηση. Το ότι η Μαδρίτη συνέχισε να συλλαμβάνει και να διώκει διαδηλωτές [6] και ακτιβιστές μόνο έχει προσθέσει λάδι στην φωτιά.

Ωστόσο, εφ' όσον κανένα σημαντικό ισπανικό πολιτικό κόμμα δεν έχει κίνητρο να επιδιώξει συμβιβασμό, η Μαδρίτη είναι απίθανο να αλλάξει πορεία. Ένας θαρραλέος ηγέτης θα μπορούσε να αποφασίσει ότι η αναζήτηση μιας οδού πέρα από το αδιέξοδο αξίζει να τιμωρηθεί από τους ψηφοφόρους στην συνέχεια. Αλλά αυτό το είδος ηγεσίας δεν έχει ακόμη αναδυθεί και, εν τη απουσία του, η αποκλιμάκωση στην Καταλονία παραμένει ένα μακρινό όνειρο.

Η LAIA BALCELLS είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Georgetown και η συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Rivalry and Revenge: The Politics of Violence during Civil War (Cambridge University Press, 2017).

Foreign Affairs

http://www.foreignaffairs.gr/articles/72550/laia-balcells/mia-dieksodos-apo-tin-katalaniki-krisi-stin-ispania?page=show

https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2019-11-27/way-out-spains-catalan-crisis