Δευτέρα, 00:01 - 03/02/2020

  Tweet

------------------

Τη νύχτα της 31ης Ιανουαρίου, με λίγη φανφάρα, χωρίς ούτε καν έναν χτύπο του Big Ben, το Ηνωμένο Βασίλειο εγκατέλειψε επισήμως την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μετά από σχεδόν 50 χρόνια ένταξης στην ΕΕ και τρία χρόνια πικρού διχασμού σχετικά με το δημοψήφισμα για την έξοδο, η στιγμή της επίσημης αναχώρησης είναι ένα ιστορικό ορόσημο. Αλλά το να πούμε ότι οι Βρετανοί τελικά «πραγματοποιούν το Brexit», όπως ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον έχει ισχυριστεί ad nauseam, είναι απελπιστικά αισιόδοξο. Η Παρασκευή σηματοδοτεί την αρχή μιας νέας και αβέβαιης φάσης του Brexit, όχι το τέλος του.

Έξω από το Κοινοβούλιο, στο Λονδίνο, τον Αύγουστο του 2014. Luke MacGregor / Reuters
 

--------------------------------------------------------------------

Η βρετανική κυβέρνηση έχει ακόμα να διαπραγματευτεί τους όρους των μελλοντικών της σχέσεων με την ΕΕ, ένα έργο τόσο περίπλοκο που πολλοί αμφιβάλλουν ότι μπορεί να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους, οπότε και θα επίκειται ακόμα μια απειλητική προθεσμία. Εν τω μεταξύ, η χώρα θα κολλήσει στο καθαρτήριο της ΕΕ, δεσμευόμενη από τους νόμους και τους κανονισμούς του μπλοκ, αλλά ανίκανη να τους διαμορφώσει. Οι εμπορικές συναλλαγές με άλλες χώρες παραμένουν προς σφυρηλάτηση. Και εγχωρίως, οι τοξικές επιπτώσεις του διχασμού [λόγω] του Brexit θα παραμείνουν -και δυνητικά θα αναμορφώσουν την πολιτική της Βρετανίας στα επόμενα χρόνια.

Ο ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Το Γουέστμινστερ συμφώνησε να καταβάλει στις Βρυξέλλες έναν βαρύ λογαριασμό για το διαζύγιο, αλλά πέρα από αυτό, το μεγαλύτερο μέρος των μελλοντικών σχέσεών του με την ΕΕ παραμένει άγνωστο. Οι προβλέψεις σχετικά με τους όρους μιας ενδεχόμενης διαπραγμάτευσης είναι συνήθως ριζωμένες περισσότερο στις ελπίδες και τους φόβους του ομιλητή παρά σε οποιαδήποτε πραγματική απόδειξη. Οι απαισιόδοξοι, όπως ο William Keegan, ένας αρθρογράφος της [εφημερίδας] The Guardian, προβλέπουν οικονομική καταστροφή για την παραγωγή και την γεωργία. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι προσφέρουν ηχητικά αποσπάσματα από τον Τσώρτσιλ για τα «ηλιόλουστα ορεινά» που βρίσκονται μπροστά, αλλά ήταν λιγότερο προετοιμασμένοι με λεπτομερή σχέδια για το πώς να διαχειριστούν την κυκλοφορία εμπορευμάτων, ανθρώπων και υπηρεσιών.

Τα δικαιώματα και η πρόσβαση σε κοινωνικές παροχές των 2,7 εκατομμυρίων πολιτών της ΕΕ που έχουν υποβάλει αίτηση διαμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο παραμένουν ασαφή. (Υπάρχει μια συζήτηση για την υιοθέτηση συστήματος βαθμών [point system] για τους μετανάστες σύμφωνα με το αυστραλιανό και το καναδικό μοντέλο, αλλά δεν υπάρχει δημοσιευμένο σχέδιο). Η Downing Street εξέφρασε την αποφασιστικότητά της να εγκαταλείψει την τελωνειακή ένωση και την ενιαία αγορά της ΕΕ και να χρησιμοποιήσει αυτή την ελευθερία για να επιτύχει νέες εμπορικές συμφωνίες, μεταξύ άλλων με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση ελπίζει να διατηρήσει την εύκολη πρόσβαση στις αγορές από το κανάλι [της Μάγχης] μέσω μιας συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών «μηδενικών δασμών και μηδενικών ποσοστώσεων» με την ΕΕ, σύμφωνα με τον υπουργό του Brexit, Stephen Barclay. Βέβαια, οι Βρυξέλλες δεν ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν μια Σιγκαπούρη του Τάμεση στο κατώφλι τους -έναν υπερ-απορυθμισμένο ανταγωνιστή που θα υπονόμευε τις τιμές και τα πρότυπα της ΕΕ σε θέματα όπως τα δικαιώματα των εργαζομένων, η προστασία του περιβάλλοντος και η ασφάλεια των τροφίμων. Οι εμπορικές διαπραγματεύσεις θα είναι μακρές και αμφιλεγόμενες.

Για το Λονδίνο, μια παρατεταμένη διαδικασία σημαίνει προβλήματα. Αν ο Johnson αποτύχει να διαπραγματευθεί μια αμοιβαία ικανοποιητική συμφωνία με την ΕΕ μέχρι το τέλος του έτους, το Ηνωμένο Βασίλειο θα εξέλθει από το οικονομικό πλαίσιο της ΕΕ, με όλους τους κινδύνους ενός «σκληρού Brexit»: Δασμοί που θα πλήττουν τα βρετανικά αγαθά και τις υπηρεσίες, διαταραχθείσες αλυσίδες εφοδιασμού, και βουνά τελωνειακών εγγράφων, ενώ οι φράουλες του Kent και τα ολλανδικά λουλούδια θα σαπίζουν σε φορτηγά. Ακόμα και αν το χειρότερο σενάριο αποφευχθεί, το Brexit θα προκαλέσει δαπανηρή αναστάτωση στην βρετανική οικονομία. Όντως, το έχει ήδη κάνει˙ σύμφωνα με το Bloomberg Economics, το κόστος είναι σήμερα περίπου 170 δισεκατομμύρια δολάρια και θα φτάσει στα 260 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι τα τέλη του 2020 -περισσότερο από τις συνολικές πληρωμές του Ηνωμένου Βασιλείου στον προϋπολογισμό της ΕΕ για τα 47 χρόνια συμμετοχής της. Σε μια ειρωνική συστροφή της μοίρας, οι περιφέρειες που αναμένεται να πληγούν χειρότερα από την απώλεια των περιφερειακών ενισχύσεων της ΕΕ και από τους πιθανούς δασμούς στην πορεία, είναι τα υπέρ της εξόδου [από την ΕΕ] οχυρά στα Midlands και στην βόρεια Αγγλία. Βεβαίως, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει υπογράψει εμπορικές συμφωνίες με μια χούφτα χώρες, όπως ο Λίβανος, η Τυνησία και το Λιχτενστάιν -αλλά είναι απίθανο να αντισταθμίσουν την απώλεια της απεριόριστης πρόσβασης σε αγορές 450 εκατομμυρίων ανθρώπων πέρα από τη Μάγχη.

ΜΕΤΑΣΕΙΣΜΟΙ

Οι ρυθμίσεις με τις Βρυξέλλες μπορεί να είναι λιγότερο βεβαρυμμένες, τελικά, από τις ρυθμίσεις που η Βρετανία πρέπει να κάνει με τον εαυτό της μετά από όλη την ακαταστασία και την διαμάχη των ετών του Brexit. Η βρετανική πολιτική έχει την δυναμική να μεταμορφωθεί.

Ήδη, τον Δεκέμβριο, οι βουλευτικές εκλογές στην Βρετανία κατέδειξαν τις μνημειώδεις πολιτικές αλλαγές που επέφερε το Brexit. Ο Τζόνσον διεξήγαγε [προεκλογική] εκστρατεία έναντι ενός καθόλου υποσχόμενου σκηνικού: Σχεδόν δέκα χρόνια περικοπών λιτότητας υπό διαδοχικές κυβερνήσεις των Τόρι, αμφιβολίες για τον φανταχτερό χαρακτήρα του, και αδελφοκτόνες διαιρέσεις στο κόμμα του σχετικά με το Brexit. Ωστόσο, οι Τόρι κέρδισαν τη μεγαλύτερη κοινοβουλευτική πλειοψηφία τους από το 1987 και το υψηλότερο ποσοστό ψήφων τους από το 1979. Υπό τον Τζέρεμι Κόρμπιν, το Εργατικό Κόμμα, αντίθετα, κέρδισε τον μικρότερο αριθμό εδρών από το 1935 και υπέστη την τέταρτη διαδοχική ήττα του. Το κόμμα που ανέμιζε την σημαία του «εντός» με τον πιο παθιασμένο τρόπο, οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, έχασε την έδρα του ηγέτη του και επέστρεψε με μόλις λίγους βουλευτές που χωράνε σε δύο ταξί του Λονδίνου.

Ο Johnson πιθανώς οφείλει τη νίκη του στο επικεντρωμένο μήνυμά του. Επανέλαβε, με μεγάλη πειθαρχία, το υπερβολικά αόριστο σύνθημα «Να κάνουμε το Brexit να συμβεί» ("Get Brexit done") του Συντηρητικού Κόμματος. Ο Corbyn, εν τω μεταξύ, με επιμονή απέφευγε να πάρει θέση για το Brexit, θυμώνοντας τόσο τους υπέρ του «εκτός» όσο και τους υπέρ του «εντός». (Οι Εργατικοί προσέφεραν επίσης μια πλειάδα από πολιτικές υποσχέσεις και ήταν διχασμένοι σχετικά με ισχυρισμούς περί αντισημιτισμού μέσα στις τάξεις τους). Ο Johnson αντιλαμβανόταν περαιτέρω την ελκυστικότητα του «ενός έθνους συντηρητισμού» (one-nation conservatism), συνδυάζοντας τον παραδοσιακό εθνικισμό του ανεμίσματος της Union Jack [στμ: της σημαίας του Ηνωμένου Βασιλείου] με μια δέσμευση για κοινωνική υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Οι Tories στόχευαν επιθετικά τις περιοχές βαριάς βιομηχανίας της βόρειας Αγγλίας που ψήφισαν «εκτός», την παραδοσιακή καρδιά του Εργατικού Κόμματος, με υποσχέσεις να τερματίσουν την λιτότητα και να μοιράσουν χρήματα. Επικράτησαν σε πολλές από αυτές τις περιοχές.

Προς το παρόν, με μια σημαντική πλειοψηφία, με υπογεγραμμένη μια συμφωνία αποχώρησης με τις Βρυξέλλες, και με τα κόμματα της αντιπολίτευσης απογοητευμένα και περισπασμένα από εσωτερικούς ανταγωνισμούς ηγεσίας, η κυβέρνηση των Συντηρητικών απολαμβάνει σε μεγάλο βαθμό απεριόριστη εξουσία στο Westminster. Η επιτυχία αυτή μπορεί να ξεθωριάσει μόλις οι Εργατικοί και οι Φιλελεύθεροι Δημοκρατικοί ξεπεράσουν το σοκ των εκλογικών πληγμάτων τους και τακτοποιηθούν με νέους ηγέτες -αλλά μπορεί επίσης να προμηνύσει μια διαρκή πολιτική επανευθυγράμμιση γύρω από βαθιές πολιτισμικές διαιρέσεις μεταξύ των νέων και των ηλικιωμένων, και του βορρά και του νότου της χώρας.

Μετά την σαρωτική [νίκη] των Tory, ο Johnson αναγνώρισε ότι πολλοί ψηφοφόροι των Εργατικών υπέρ του «εκτός» είχαν «δανείσει» την ψήφο τους με βάση την δέσμευσή του να «κάνει το Brexit να συμβεί», με ορισμένες εκλογικές περιφέρειες να αλλάζουν πλευρά για πρώτη φορά σε μια γενιά. Το αν μπορεί [ο Johnson] να τις μετατρέψει σε οχυρά εξαρτάται, εν μέρει, από την επιτυχία ή την αποτυχία του στοιχήματος του ενός-έθνους συντηρητισμού (one-nation Toryism). Η κυβέρνηση έχει υποσχεθεί περισσότερες δημόσιες δαπάνες στην βόρεια Αγγλία, ειδικά στα νοσοκομεία, την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τους σιδηροδρόμους. Αλλά αυτές οι επενδύσεις θα χρειαστούν πολλά χρόνια, ακόμα και δεκαετίες, για να φέρουν ορατά αποτελέσματα, και εν τω μεταξύ πολλές πόλεις στον βορρά αντιμετωπίζουν κενά δαπανών.

Ακόμη και αν οι δημόσιες επενδύσεις βελτιώσουν τελικά τις συνθήκες διαβίωσης στις υποβαθμισμένες περιοχές στον βορρά, δεν θα κάνουν τίποτα για να αντιμετωπίσουν τα πολιτιστικά ρήγματα που κατηύθυναν την ψηφοφορία για το Brexit στην περιοχή αυτή όσο και αλλού στην χώρα. Οι βαθιές διαιρέσεις μεταξύ κοσμοπολιτών φιλελευθέρων και κοινωνικών συντηρητικών θα επιμείνουν, με τη μια πλευρά να αγκαλιάζει την παγκοσμιοποίηση, την πολυπολιτισμικότητα και το άνοιγμα προς την κοινωνική αλλαγή, ενώ η άλλη θα υποχωρεί στον εθνικισμό, την ξενοφοβία και την δυσαρέσκεια για την απώλεια των παραδοσιακών αξιών (μια σύγκρουση που είναι εν μέρει γενεαλογική, και [μια σύγκρουση] που έχει εντυπωσιακές ομοιότητες με τις συζητήσεις στην σύγχρονη αμερικανική πολιτική). Αυτοί οι πολιτιστικοί πόλεμοι μπορεί τελικά να ωφελήσουν τον Johnson, αλλά αυτό δεν είναι δεδομένο. Αν οι υποσχέσεις εκείνων που είναι υπέρ του Brexit αποτύχουν να υλοποιηθούν και η ισχύς, η ευημερία και το κύρος του Ηνωμένου Βασιλείου υποφέρουν, οι άνθρωποι μπορεί να απογοητευθούν από την κυβέρνηση. Και αν, με το Brexit να έχει συμβεί, η μανία των τελευταίων ετών υποχωρήσει και η πολιτική ατζέντα μετατοπιστεί στις παραδοσιακές ανησυχίες για το «ψωμί και το βούτυρο», όπως η υγειονομική περίθαλψη και τα σχολεία, τα κόμματα της αντιπολίτευσης, και ιδιαίτερα οι Εργατικοί, ίσως να ξανακερδίσουν υποστήριξη στις βασικές [εκλογικές] περιφέρειές τους. Σε αυτό το σενάριο, οι εκλογές του Δεκεμβρίου μπορεί να αποδειχθεί ότι αποτελούν μια εφ’ άπαξ παρέκκλιση και όχι τον προάγγελο μιας μακροχρόνιας λαϊκιστικής επανευθυγράμμισης.

ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΑΝΑΚΩΧΗ

Η υπογραφή της συμφωνίας αποχώρησης στις 24 Ιανουαρίου ήταν «μια φανταστική στιγμή, η οποία τελικά αποδίδει το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2016 και φέρνει τέλος σε πάρα πολλά χρόνια διαφωνιών και διαιρέσεων», ανέφερε ο Τζόνσον. Ο εμφύλιος πόλεμος του Brexit μάλιστα έχει σταματήσει, τουλάχιστον προς το παρόν. Το αν η εκεχειρία θα κρατήσει είναι άλλο θέμα. Οι περισσότεροι υπέρ του «εντός», κοιτάζοντας στην άβυσσο της εκλογικής ήττας, έχουν προχωρήσει από την άρνηση στην θλίψη. Μπορεί ακόμα να στραφούν στον θυμό, εάν οι πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις της εγκατάλειψης της ΕΕ είναι τόσο καταστροφικές όσο προβλέπουν ορισμένοι.

Είναι ασφαλές να πούμε ότι οι κομπασμοί του Τζόνσον για την «ανάκτηση του ελέγχου» θα δοκιμαστούν σοβαρά. Η έξοδος από την ΕΕ έχει αυξήσει τις πιέσεις για ένα ακόμα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας. Και η επιβολή δασμών για εμπορεύματα που αποτελούν αντικείμενο εμπορίου μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της ηπειρωτικής Βρετανίας είναι πιθανό να επιταχύνει τα αιτήματα για επανένωση της Ιρλανδίας. Αντιμετωπίζοντας τον μειωμένο ρόλο του Λονδίνου στον κόσμο, το Υπουργείο Εξωτερικών θα επιδιώξει να ενισχύσει τους διατλαντικούς δεσμούς, όπως πάντα, αλλά με απρόβλεπτα αποτελέσματα, δεδομένης της αμφισβητήσιμης αφοσίωσης του προέδρου Donald Trump και της αγάπης του για τους δασμούς. Ένα ακριβό και τραυματικό διαζύγιο μπορεί να είναι μόνο η αρχή των προβλημάτων του Ηνωμένου Βασιλείου.

Η PIPPA NORRIS είναι καθηγήτρια στην Συγκριτική Πολιτική, στην έδρα Paul F. Maguire Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και συν-συγγραφέας, με τον Ronald Inglehart, του βιβλίου με τίτλο Cultural Backlash: Trump, Brexit, and Authoritarian Populism.

Foreign Affairs

http://www.foreignaffairs.gr/articles/72611/pippa-norris/to-brexit-einai-mono-i-arxi?page=show

https://www.foreignaffairs.com/articles/united-kingdom/2020-01-31/brexit-just-beginning