Δευτέρα, 00:01 - 16/11/2020

  Tweet

Ας υποθέσουμε ότι το σχολείο αποφασίσει να επιβάλει πρόστιμο στους γονείς που δεν είναι έξω από την πόρτα του στις 3:30 μ.μ. Δικαιολογημένα. Το ωράριο του σχολείου είναι συγκεκριμένο και οι δάσκαλοι δεν είναι υποχρεωμένοι να περιμένουν τους γονείς για να προλάβουν τα παιδιά τους. Θα έχεο επιπτώσεις αυτό στην καθημερινότητά μου; Πιο σημαντικό ακόμη, το πρόστιμο θα με πείσει να γίνομαι περισσότερο τυπικός και να βρίσκομαι στο σχολείο στην ώρα μου; Στο κάτω κάτω «ο Έλληνας μόνο με πρόστιμα μαθαίνει!». Όποιος γονιός απάντησε «ναι» μπορεί από τώρα να βάλει το χέρι στο πορτοφόλι του. Η πιθανότητα είναι ότι, αν το σχολείο επιβάλει ένα πρόστιμο, θα αρχίσω να αργώ πιο συχνά. Επίσης, η πιθανότητα είναι ότι περισσότεροι γονείς που βρίσκονται στην ίδια θέση με τη δική μου θα κάνουν το ίδιο. Γιατί συμβαίνει αυτό όμως; Μήπως εγώ αλλά και οι υπόλοιποι γονείς εκ προθέσεως αποφασίζουμε να αργούμε περισσότερο καθημερινά; Η απάντηση είναι και εδώ «όχι». Η πιθανότητα είναι ότι ασυνείδητα η επιβολή προστίμου σημαίνει ότι η καθημερινή μας «συναλλαγή» με τους δασκάλους του παιδικού σταθμού δεν ακολουθεί πια έναν κοινωνικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο οι γονείς έχουν επιβάλει στους εαυτούς τους να μην αργούν και κατά συνέπεια να νιώθουν ενοχές όταν γίνεται αυτό. Η επιβολή του προστίμου εγκαθιδρύει τους κανόνες της αγοράς και σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς οι γονείς μπορούν να αποφασίσουν αν θα αργήσουν ή όχι χωρίς να νιώθουν ενοχές ότι παραβιάζουν έναν ακόμη πιο ισχυρό, αλλά αυτήν τη φορά κοινωνικό κανόνα.

Η πανδημία πρέπει, όπως και έγινε στη διάρκεια της καραντίνας, να αντιμετωπιστεί καταρχήν, αλλά όχι αποκλειστικά, με την «επιβολή» κοινωνικών κανόνων που θα είναι όσο το δυνατόν ανεξάρτητοι από τους κανόνες της αγοράς. Στα συμπεριφορικά οικονομικά έχει δεχθεί ότι ο συνδυασμός κοινωνικών κανόνων με κανόνες αγοράς οδηγεί στην επικράτηση των κανόνων της αγοράς. Επίσης, αν ένας κοινωνικός κανόνας «σπάσει» με την επιβολή ενός κανόνα της αγοράς, η επαναφορά ενός κοινωνικού κανόνα είναι μια αργή διαδικασία. Ένα μεγάλο πρόστιμο οδηγεί σε μη εφαρμογή του και στην πόλωση. Από την άλλη, ένα μικρό πρόστιμο χωρίς την απαραίτητη έμφαση σε έναν κοινωνικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο θα επιβάλουμε στους εαυτούς μας τον αυτοπεριορισμό, δεν θα έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Θα μπορούσαμε ίσως να πληρώσουμε ένα μέρος του πληθυσμού να αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές, επιβάλλοντας έτσι έναν κανόνα της αγοράς στην αντιμετώπιση του συγχρωτισμού; Δυστυχώς αυτή η πρόταση έχει δύο μεγάλα λάθη: το πρώτο είναι ότι παραλληλίζει τις κοινωνικές συναναστροφές με μια παραβατική συμπεριφορά. Το δεύτερο είναι ότι, επιβάλλοντας τον κανόνα της αγοράς, οι άνθρωποι γίνονται πιο ατομικιστές με ιδιοτελή χαρακτηριστικά. Από την αρχή της πανδημίας έχουμε διαβάσει αρκετά για τη θεωρία της ανοσίας της αγέλης. Στα συμπεριφορικά οικονομικά η ανοσία της αγέλης έχει να κάνει κυρίως με τη συμπεριφορά των ανθρώπων που, υποσυνείδητα ή όχι, επιλέγουν να μιμηθούν τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, ότι ο παράγοντας που προβλέπει με τη μεγαλύτερη ακρίβεια αν ένα παιδί θα καπνίσει ή όχι είναι ο κοινωνικός περίγυρός του. Η πανδημία πρέπει πάλι να «κοινωνικοποιηθεί» με την έννοια ότι πρέπει να επιστρέψουμε στην προηγούμενη κατάσταση, στην οποία το συνολικό συμφέρον δημιουργούσε κανόνες προσωπικού καθήκοντος. Έχουμε το πρόσωπο που πρέπει να ηγηθεί (πάλι) αυτής της προσπάθειας; Το έχουμε και το όνομά του, είναι ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας.

*αναπληρωτής καθηγητής στα Χρηματοοικονομικά με ειδίκευση στη Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική στο University of Essex

Πρώτη δημοσίευση στα Νέα