Μπορεί η πανδημία του Covid-19 και λογικά να μονοπωλεί το
ενδιαφέρον. Ωστόσο δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως οι
προηγούμενες εβδομάδες έκρυβαν μια ιστορική εξέλιξη. Αυτή
της οριστικοποίησης της συμφωνίας για το BREXIT. Όπως λοιπόν
χαρακτηριστικά έγραψε o
Max Hastings στο Bloomberg, πριν
από τρεις ημέρες, η Βρετανία ολοκλήρωσε τη διαδικασία
αποχώρησής της από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια σημαντική πράξη
εξωτερικής πολιτικής την οποία το μεγαλύτερο τμήμα του
πλανήτη θεωρεί ακατανόητη και λαθεμένη.
Σύμφωνα με την άποψη του Hastings, η κατάσταση μού έφερε στο
νου τα σχόλια του τότε προέδρου της Mercedes-Benz σε ένα
αγγλο-γερμανικό συνέδριο, πριν από περίπου 15 χρόνια: "Θέλω
να πω στους Βρετανούς φίλους μας πόσο ελπίζουμε ότι θα
παραμείνουν εταίροι στην ΕΕ. Εάν αποφασίσουν να φύγουν,
ωστόσο, ελπίζω ότι δεν θα θεωρήσετε αγενή την άποψή μου πως,
σε μια εποχή τεράστιων εμπορικών συνασπισμών, μπορεί να σας
φανεί αφόρητο το κρύο της μοναξιάς εκεί έξω".
Γιατί λοιπόν η Βρετανία έκανε αυτό το άλμα στο άγνωστο; Αυτό
που ακολουθεί είναι ένας προβληματισμός επάνω στον βρετανικό
εθνικό χαρακτήρα και όχι στην κυβέρνησή μας.
Σύμφωνα πάντα με την άποψη του Hastings,
παρ' όλα αυτά, θα ξεκινήσουμε με μια παρατήρηση του
περασμένου μήνα από τον Γκάβιν Ουίλιαμσον, υπουργό Παιδείας
του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος θεωρείται το λιγότερο "προβεβλημένο"
μέλος του υπουργικού συμβουλίου του πρωθυπουργού Μπόρις
Τζόνσον. Ερωτηθείς γιατί η Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα η
οποία ενέκρινε εμβόλιο κατά της Covid-19, συνέκρινε την
ποιότητα των Αμερικανών και Ευρωπαίων επιστημόνων και των
αντίστοιχων ρυθμιστικών αρχών και στη συνέχεια ανέφερε: "Είμαστε
μια πολύ καλύτερη χώρα από κάθε μία από αυτές, έτσι δεν
είναι;".
Υπόστρωμα σε σχεδόν όλα όσα έχει κάνει η Βρετανία από το
1945 είναι η πεποίθηση μεταξύ των περισσότερων κατοίκων της ότι
είμαστε ειδικοί, διαφορετικοί, σημαντικοί. Πολλές χώρες
μεσαίου μεγέθους φέρουν την ίδια προκατάληψη σε κάποιο βαθμό
- ας σκεφτούμε τη Γαλλία - ωστόσο λίγες επιτρέπουν αυτή να
επηρεάσει τις πολιτικές τους πορείες τόσο έντονα όσο το
επιτρέπουν οι πολιτικοί απόγονοι του Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος εξακολουθεί να κυριαρχεί στην εικόνα
των Βρετανών και της Βρετανίας για τον εαυτό τους. Ως
ιστορικός της συγκεκριμένης πολεμικής σύγκρουσης, μερικές
φορές οδηγούμαι στην απόγνωση από την αποφασιστικότητα των
συμπατριωτών μου να διατηρούν ακέραιους τους εθνικιστικούς
μύθους σχετικά με αυτήν, παρά να αναγνωρίσουν τις σκληρές
πραγματικότητες.
Η φράση "Grand Alliance", που επινοήθηκε από τον Τσόρτσιλ,
ταιριάζει με τον λαμπρό, σε μεγάλο βαθμό φανταστικό και
πομπώδη μύθο του οποίου ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός έγινε ο
πιο σημαντικός λογοτεχνικός εκφραστής, μέσω της ιστορίας έξι
τόμων την οποία συνέγραψε για εκείνη τη σύγκρουση.
Σύμφωνα πάντα με την άποψη του Hastings,
στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Σοβιετική
Ένωση διεξήγαγαν πόλεμο με πολύ διαφορετικούς στόχους και
βγήκαν από αυτόν σε πολύ διαφορετικές συνθήκες.
Οι ΗΠΑ ήταν ένας αδιαμφισβήτητος νικητής και ο μόνος που
βγήκε από τον πόλεμο σε μια εξαιρετικά ενισχυμένη οικονομική
κατάσταση. Η Ρωσία υπέστη ανείπωτες ανθρώπινες απώλειες - 27
εκατομμύρια νεκροί, έναντι λιγότερων από μισό εκατομμύριο
για τον καθένα εκ των ΗΠΑ και Βρετανίας - ωστόσο η κατάληψη
του Βερολίνου επέτρεψε στην κομμουνιστική ηγεσία να
διεκδικήσει τη μοναδική της αδιαμφισβήτητη εθνική επιτυχία μεταξύ
του 1917 και της κατάρρευσης του 1991 (με μόνη πιθανή
εξαίρεση την εκτόξευση του δορυφόρου Sputnik το 1957).
Αυτό δίνει μια πολύ καλή εξήγηση στο γιατί η Ρωσία
εξακολουθεί να κάνει περισσότερα για τους εορτασμούς των
επετείων του "Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου" σε σχέση με
οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο.
Η Βρετανία, εν τω μεταξύ, καταστράφηκε οικονομικά από τον
πόλεμο, ο οποίος επίσης οδήγησε στο χείλος της καταστροφής την
αυτοκρατορία της. Ωστόσο, κανένα μεταπολεμικό γεγονός ή
επιτυχία, συμπεριλαμβανομένης της επίτευξης ενός σύγχρονου
υψηλού βιοτικού επιπέδου που θα φαινόταν "συβαριτικό" για
τους πατέρες και τους παππούδες μας, δεν μπορεί να "παραβγεί"
στη μαγεία που διατρέχει την βρετανική εθνική λαογραφία
σχετικά με τη "μοναχική" μας αντίθεσης στους ναζί το
1940-41.
Οι σύγχρονοι Brexiteers αγκαλιάζουν ένθερμα την εξαιρετικά ανόητη
παρατήρηση του βασιλιά Γεωργίου Στ’ στη μητέρα του, μετά την
παράδοση της Γαλλίας, ότι ήταν ευτυχισμένος για το γεγονός
ότι "δεν έχουμε πια συμμάχους για να είμαστε ευγενικοί μαζί
τους και να τους περιποιούμαστε".
Έχω γράψει βιβλία στα οποία επισημαίνω ότι ο ίδιος ο
Τσόρτσιλ δεν έβλεπε τίποτε ένδοξο στην απομόνωση της
Βρετανίας. Προτού οι Γάλλοι αναγνωρίσουν την ήττα τους,
έκανε την απελπισμένη χειρονομία να προσφέρει στον
πρωθυπουργό τους, Πολ Ρεϊνό, μια "αδιάσπαστη πολιτική ένωση"
μεταξύ των δύο χωρών, με μόνη προϋπόθεση η Γαλλία να
συνεχίσει να πολεμά.
Οι περισσότεροι από τους Βρετανούς των ανώτερων τάξεων
περιφρονούσαν τους Αμερικανούς σχεδόν όσο και τους κατοίκους
της ηπειρωτικής Ευρώπης. Ο πρωθυπουργός τους ήταν από τους
λίγους οι οποίοι σέβονταν ειλικρινά τις ΗΠΑ. Αναγνώριζε δε
ότι η νίκη επί του Χίτλερ θα ήταν ανέφικτη χωρίς την εμπλοκή
των Αμερικανών.
Μία Λονδρέζα της μεσαίας τάξης ονόματι Vere Hodgson έγραψε
στο ημερολόγιό της για την περίοδο του πολέμου,
αναγνωρίζοντας τη σημασία της εν μέρει αμερικανικής
καταγωγής του πρωθυπουργού: "Εάν ήταν καθαρός Άγγλος
αριστοκράτης, δεν θα μπορούσε να είχε ηγηθεί με τον τρόπο
που το έπραξε". Αναγνώρισε έτσι ότι πολλοί από τους
συναδέλφους του Τσώρτσιλ εντός της άρχουσας τάξης τον
θεωρούσαν "ελαφρώς αγροίκο", ωστόσο παρατηρούσε με σύνεση: "Χρειαζόμαστε
κάτι περισσότερο από καλό γούστο για να σώσουμε τη Βρετανία
τη συγκεκριμένη στιγμή".
Ο ίδιος ο Τσώρτσιλ έγραψε για τη νύχτα που ακολούθησε το
Περλ Χάρμπορ, όταν ήξερε ότι η Αμερική είχε πια εισέλθει
στον πόλεμο: "Πήγα για ύπνο και κοιμήθηκα τον ύπνο του
διασωθέντος και του ευγνώμονα".
Ωστόσο, οι έρευνες στην κοινή γνώμη την περίοδο του πολέμου
έδειχναν ότι οι Βρετανοί ήταν λιγότερο ενθουσιώδεις για τους
υπερατλαντικούς συμμάχους τους σε σχέση με τον πρωθυπουργό
και εξακολουθούσαν να να είναι ερωτευμένοι με την εικόνα της
θαρραλέας μικρής Βρετανίας, οι οποίοι αψηφούσε τους πάντες,
υπερήφανη, με την πολεμική κραυγή της να αντηχεί στους
Λευκούς Βράχους του Ντόβερ.
Ο Richard Weight, συγγραφέας μελέτης του 2002 για τη
σύγχρονη βρετανική αναζήτηση ταυτότητας, γράφει για την
εποχή του πολέμου ότι πολλοί πολιτικοί, ποιητές, ιστορικοί
και εφημερίδες έκαναν σαφείς παραλληλισμούς με τις εποχές
της Ελισάβετ και του Ναπολέοντα: "Απεικόνιζαν τον Χίτλερ ως
τον τελευταίο σε μια μακρά σειρά δικτατόρων της ηπειρωτικής
Ευρώπης και τόνιζαν την αμετάβλητη και αδιάσπαστη συνέχεια
της "ιστορίας του νησιού".
Αυτό που είναι αξιοσημείωτο δεν είναι ότι αυτή η θέση έφερε
τέτοια ισχύ στο πλαίσιο των βρετανικών φαντασιώσεων το 1940,
αλλά ότι συνεχίζει να το κάνει 80 χρόνια αργότερα. Πριν από
ένα ή δύο χρόνια, επεσήμαινα με λύπη στον παλιό μου φίλο,
τον ιστορικό Michael Howard, έναν εξαιρετικά σοφό άνθρωπο
που έχει ξεπεράσει τα 90 του χρόνια, την ξενοφοβία η οποία
βρίσκεται στην καρδιά του κινήματος του Brexit. Είναι
εξαιρετικά παράξενο, έλεγα, οι Βρετανοί να αντιμετωπίζουν
τους ξένους με τέτοια περιφρόνηση. Εκείνος προχώρησε σε έναν
θεατρικού τύπου αναστεναγμό και είπε: "Αγαπητό μου παιδί,
πάντα το έκαναν".
Σε μια σημαντική μελέτη για τη σχέση της Βρετανίας με την ΕΕ
που δημοσιεύθηκε το 1998, ο δημοσιογράφος Hugo Young, ο
ίδιος ένας παθιασμένος ευρωπαϊστής, έγραφε για τις
παλινωδίες του Συντηρητικού Κόμματος: "Ο κόσμος που
υπερασπίζονταν φαινόταν… νοσταλγικός και υπερβολικά "στενός".
Γεμάτος δαίμονες, βυθισμένος στην υπαρξιακή σύγχυση. Ήταν
ανίκανοι να ενσωματώσουν στη θεώρησή τους την πιθανότητα η
Ευρώπη, ενισχύοντας κατά πολύ τις μεταπολεμικές κατά τόπους
οικονομίες, να μπορούσε να αποτελεί τον πραγματικό πυρήνα
οικοδόμησης της μορφής του έθνους-κράτους στον σύγχρονο
κόσμο".
Πριν από σχεδόν μισό αιώνα, το 1973, ο βρετανικός λαός
δέχτηκε απρόθυμα να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Οικονομική
Κοινότητα μόνο και μόνο επειδή είχε εξαντλήσει όλες τις
άλλες δυνατότητες επέκτασης της επιρροής του στο εξωτερικό.
Ενώ οι κυβερνήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου απολάμβαναν στενές
σχέσεις με την Ουάσινγκτον, κανένας δεν αμφέβαλε ότι ήμασταν
απόλυτα υποταγμένοι στις ΗΠΑ.
Όταν η αυτοκρατορία της Βρετανίας χάθηκε, το Η.Β. επιδίωξε
αντ' αυτού να διατηρήσει την παγκόσμια εμβέλεια μέσω του
ηγεμονικού του ρόλου στο πλαίσιο της Κοινοπολιτείας, στην
οποία ανήκαν οι περισσότερες από τις πρώην αποικίες του. Ο
συγκεκριμένος θεσμός έχει αποδειχθεί ότι έχει τελετουργική
σημασία, η οποία βεβαίως ευχαριστεί τη βασίλισσα ως επίσημο
επικεφαλής της, ωστόσο απέδωσε πρακτικά περιθωριακά
οικονομικά και εντελώς αμελητέα πολιτικά οφέλη.
Πολλοί εντός του βρετανικού κυβερνητικού κατεστημένου
αποδέχθηκαν διστακτικά την ιδέα της ένταξης στην Ευρώπη
επειδή παραπλανούσαν τον εαυτό τους ότι μπορούσαν να
κυριαρχήσουν εντός της ΕΟΚ. Δεν κατάφεραν να αναγνωρίσουν
ότι η σχετικά αδύναμη βρετανική οικονομική θέση εν σχέσει με
την ανάδυση της Γερμανίας και την ανάκαμψη της Γαλλίας, θα
καθιστούσε κάτι τέτοιο αδύνατο.
Πούλησαν παράλληλα την ιδιότητα του μέλους στο βρετανικό λαό
με "ψεύτικο" ενημερωτικό δελτίο, υποστηρίζοντας ότι η ΕΟΚ
ήταν αποκλειστικά εμπορική εταιρική σχέση, η οποία δεν θα
απαιτούσε ποτέ καμία θυσία εθνικής κυριαρχίας. Αυτό ήταν
ψέμα, γνωστό ως τέτοιο σε όλους τους στοχαστικούς πολιτικούς.
Η προδοσία αυτή - για να χρησιμοποιήσουμε μια λέξη που
προτιμούσαν έκτοτε οι Brexiteers - έθεσε τα θεμέλια για την
απόλυτη εχθρότητα προς την Ευρώπη που πρόσφατα αντικατέστησε
την απλή γενική αδιαφορία.
Σύμφωνα πάντα με την άποψη του Hastings, στον 21ο αιώνα, η
αντιευρωπαϊκή "φατρία" μετατράπηκε σε μαζικό κίνημα λόγω της
μετανάστευσης, στην οποία αντιτίθεται η πλειοψηφία του
βρετανικού λαού, επειδή βλέπει το πυκνοκατοικημένο νησί μας
ως ασφυκτικά γεμάτο. Το 2000, η Βρετανία είχε πληθυσμό 59
εκατομμυρίων. Σήμερα, ο αριθμός αυτός έχει φθάσει τα 68
εκατομμύρια.
Ωστόσο, μια τραγική ειρωνεία, ακόμη ελάχιστα κατανοητή από
το μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης στο Η.Β., είναι ότι η
έξοδος από την Ευρώπη δεν προσφέρει τίποτε στον περιορισμό
της μετανάστευσης από άλλα σημεία του πλανήτη προς τη
Βρετανία, η οποία συνεχίζει να αυξάνεται. Η καθαρή
μετανάστευση από χώρες της ΕΕ στη Βρετανία μειώθηκε
δραματικά, στις 58.000 πέρυσι, και πιθανώς θα μειωθεί
περαιτέρω, καθώς οι πολίτες της ΕΕ χάνουν το δικαίωμά τους
να ζουν και να εργάζονται ελεύθερα εδώ. Εν τω μεταξύ, μεταξύ
Μαρτίου 2019 και Μαρτίου 2020, 316.000 μετανάστες από χώρες
εκτός ΕΕ έφτασαν στη Βρετανία και απολύτως τίποτε σχετικό με
το Brexit δεν θα δώσει τη δυνατότητα στη Βρετανία να μειώσει
αυτούς τους αριθμούς.
Η μεγάλη πολιτική επιτυχία των Brexiteers είναι ότι έπεισαν
μια οριακή πλειοψηφία του βρετανικού λαού ότι τα περισσότερα
από τα δεινά τους, ακόμη και όσον αφορά τον καιρό, έχουν ως
πηγή την Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, ελάχιστα σχετίζονται
με αυτήν, ωστόσο οι ξένοι πάντα αποτελούν έναν βολικό
αποδιοπομπαίο τράγο. Υπάρχουν στενές ομοιότητες μεταξύ της
στάσης που προσιδιάζει σε "φυλή" των υποστηρικτών του
προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και των υποστηρικτών του
Τζόνσον στη Βρετανία. Αμφότεροι βλέπουν τον εαυτό τους, πάνω
απ' όλα, ως πατριώτες.
Και οι δύο έχουν χάσει την πίστη τους στις παραδοσιακές
κυβερνητικές ελίτ των χωρών τους και στις συλλογικές αρχές
στις οποίες έχουν βασίσει την εξωτερική τους πολιτική αυτές
οι τελευταίες. Ο Hugo Young περιέγραψε κάποτε την Ευρώπη ως
"το νεκροταφείο όπου κείται θαμμένη η φήμη μιας μεγάλης
πολιτικής τάξης, της βρετανικής".
Ακριβώς όπως στις ΗΠΑ, όπου πολλοί από τους "έχοντες και
κατέχοντες" υποστηρίζουν τον Ντόναλντ Τραμπ από οικονομικό
συμφέρον, έτσι και στη Βρετανία μια κακομαθημένη, πλούσια
μειοψηφία έχει δημιουργήσει μια απροσδόκητη συμμαχία με πιο
οικονομικά "ταπεινούς" Brexiteers, επειδή τα μέλη της έχουν
αρκετά προνόμια ώστε να είναι προσωπικά αδιαπέραστα από το
εθνικό οικονομικό κόστος του Brexit. Μοιράζονται την
απέχθεια των μη κατεχόντων για την Ευρώπη, εκτός από το
κομμάτι των καλοκαιρινών διακοπών, που δεν θέλουν να χάσουν.
Μερικοί από εμάς πάντα πίστευαν ότι η συνεργασία με την
Ευρώπη, παρά τις ατέλειές της, προσέφερε το μόνο εύλογο
μέλλον για τη χώρα και το έθνος μας, ενώ η απομόνωση
αντιπροσωπεύει μιας μορφής "δουλεία" σε ένα ταριχευμένο
παρελθόν.
Ωστόσο χάσαμε στη συγκεκριμένη συζήτηση - αντιπαράθεση,
διότι το όραμα της νησιωτικής κληρονομιάς εξακολουθεί να
ασκεί εξαιρετική έλξη σε πολλούς Βρετανούς, ειδικά σε
ηλικιωμένους λευκούς. Αν και μπορεί να μην μπορούν να παραθέσουν
τον Σαίξπηρ από μνήμης, το πνεύμα που τους καθοδηγεί είναι
εκείνο τους των παρακάτω στίχων για την Αγγλία - όπως ήταν
τότε - που αποδίδονται στον Ιωάννη της Γάνδης, στο έργο "Ριχάρδος
ο Β’":
This happy breed of men, this little world
This precious stone set in the silver sea,
Which serves it in the office of a wall,
Or as a moat defensive to a house,
Against the envy of less happier lands
Είναι αρκετά αστείο, φυσικά, ένα μεσαίου μεγέθους και
βεληνεκούς υπεράκτιο νησί, με μικρή εντόπια βιομηχανική
δραστηριότητα, να φιλοδοξεί να κοιτάζει αφ’ υψηλού και με
πνεύμα ανωτερότητας άλλες χώρες. Ωστόσο, ο Γάλλος κοινωνικός
ιστορικός Francois Bedarida, ο οποίος διέθετε μια βαθιά
κατανόηση των Βρετανών, όπως κατέδειξε σε πολλά βιβλία του,
δεν είχε λάθος όταν έγραψε πριν από μια γενιά ότι "η τροχιά
της προκατάληψης" εναντίον της Γαλλίας διέσχιζε τις
βρετανικές ψυχές και παρέμενε αναλλοίωτη".
Πολλοί Βρετανοί, στην αρχή του τρέχοντος έτους του Κυρίου
μας 2021, εξακολουθούν να πιστεύουν ειλικρινά ότι, επειδή
ήμασταν με την πλευρά των νικητών το 1918 και το 1945, ενώ
τα περισσότερα ηπειρωτικά έθνη ταπεινώθηκαν ή ντροπιάστηκαν,
είμαστε ανώτερα όντα. Ο Michael Howard παρατήρησε μετά το
δημοψήφισμα του 2016 για το Brexit: "Θα καταδικαστούμε να
γίνουμε παγκόσμιες ιερόδουλες και να συνεργαζόμαστε με
οποιοδήποτε καθεστώς θα μας κάνει χατίρια, όσο δυσάρεστο κι
αν μας είναι".
Ορισμένοι σχολιαστές πιστεύουν ότι οι Βρετανοί στο εξής θα
βιώσουν μια αργή, επώδυνη αφύπνιση. Πιθανότερο, κατά την
άποψή μου, ωστόσο, είναι οι περισσότεροι να μην παρατηρήσουν
τη σχετική μείωση του πλούτου μας σε σχέση με εκείνα που θα
μπορούσαμε να απολαμβάνουμε εάν διατηρούσαμε την ιδιότητα
του μέλους της ΕΕ.
Το ζήτημα της Ευρώπης δεν έχει απλώς δηλητηριάσει την
πολιτική ζωή της Βρετανίας, αλλά προκάλεσε και μια θύελλα
νάρκωσης σε πολλούς από τους ανθρώπους της. Οι τελευταίοι έχουν
υιοθετήσει ένα νοσταλγικό όραμα το οποίο ορισμένοι από εμάς
φοβόμαστε ότι θα μας στερήσει τη συμμετοχή στα πιο σημαντικά
και συναρπαστικά πράγματα που ο κόσμος θα πετύχει μέσα τα
επόμενα χρόνια. Ψηφίσαμε να μετατραπούμε σε θεματικό πάρκο.
Έγραψα πριν από δύο χρόνια ότι εάν ο Τζόνσον επιτύγχανε στη
φιλοδοξία του να γίνει πρωθυπουργός, η Βρετανία θα
εγκατέλειπε οποιαδήποτε αξίωση να θεωρείται σοβαρή χώρα. Δεν
αποσύρω αυτή την εκτίμηση. Το δικό μου ηττημένο "στρατόπεδο"
δεν μπορεί παρά να στέκεται στην άκρη, παρακολουθώντας με
θλίψη τους νικητές στην τραγική μας "συζήτηση" γύρω από την
Ευρώπη να τυλίγονται στο κουρασμένο, παλιό Union Jack.
|
