Ο αιφνιδιασμός των Η.Π.Α.

Όταν αποχωρούσαν οι Αμερικανοί από το Αφγανιστάν, πολλοί μιλούσαν για μία άτακτη φυγή, άλλοι για στρατιωτική ήττα κι άλλοι για ταπείνωση του δυτικού πολιτισμού. Κάποιοι άλλοι μίλησαν για την αρχή του τέλους της ηγεμονίας των Η.Π.Α. Γιατί η αποχώρηση από το Αφγανιστάν εκτός από το στρατιωτικό σκέλος ενείχε και στοιχεία ηθικής υποχώρησης αλλά και πολιτικής – πολιτιστικής αδυναμίας. Φάνηκε καθαρά πως η δημοκρατία και ο χάρτης των δικαιωμάτων δεν είναι προϊόντα προς «εξαγωγήν» με τη συνοδεία – ως αναγκαία συσκευασία – στρατιωτών και πολεμικών αεροπλάνων. 

Τα παραπάνω τελικά αποδείχτηκαν εν μέρει βιαστικές κρίσεις αφού δεν έλαβαν υπόψην τα διπλωματικά διεθνή δεδομένα, τις νέες στρατιωτικές και οικονομικές ισορροπίες και τον πολυ-πολικό χαρακτήρα του σύγχρονου κόσμου. Κατεξοχήν, όμως, οι παραπάνω κρίσεις δεν έλαβαν υπόψην τη δομή των «ηγεμονιών» και τους υπόγειους και αφανείς νόμους – κανόνες που τις διέπουν. Κυρίως, όμως, φάνηκαν αδιάβαστοι σε θέματα ιστορίας και κατ’ εξοχήν των κλασσικών ιστορικών, όπως του Θουκυδίδη που είχε διακηρύξει με έμφαση τον απόλυτο στόχο – νόμο των «ηγεμονιών». 

«Κινδυνεύουμε να κυριαρχηθούμε, αν δεν κυριαρχήσουμε εμείς  οι ίδιοι πάνω σε άλλους»

Ο ρόλος της Βρετανίας 

Όσο ήταν μέλος της Ε.Ε. η Βρετανία υπήρχε μία καχυποψία των άλλων μελών προς αυτήν, αφού τη θεωρούσαν το μακρύ χέρι των Αμερικανών. Πολλές φορές η Βρετανία δημιουργούσε προβλήματα στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων της Ε.Ε. Αλλά ούτε και η ίδια η Βρετανία ένιωθε άνετα με τα άλλα μέλη της Ε.Ε. και αυτή τη δυσθυμία της την εκδήλωνε τακτικά και με πολλούς τρόπους. Δεν μπορούσε εύκολα μία πρώην αυτοκρατορία να διαλέγεται και να συναποφασίζει με χώρες μικρές (πληθυσμιακά, οικονομικά…).

Όταν η Βρετανία αποχώρησε από την Ε.Ε. πολλοί ήταν εκείνοι που έδειξαν την ανακούφισή τους. Άλλοι θεώρησαν το Brexit ως την απαρχή της κατάρρευσης του οικοδομήματος της Ε.Ε., λέγοντας εμφαντικά πως θα ακολουθήσουν κι άλλες χώρες, αφού το πουλόβερ άρχισε να ξηλώνεται.

Κάποιοι, ωστόσο, πανηγύρισαν γιατί το Brexit θα ισχυροποιούσε ακόμη περισσότερο τον Γαλλο – Γερμανικό άξονα που αποτελεί και τον ισχυρότερο (στρατιωτικά και οικονομικά) βραχίονα της Ε.Ε.

Ωστόσο, οι αναλυτές κι εδώ αστόχησαν αφού το Brexit συνιστούσε μία αναγκαιότητα, μία νομοτέλεια για την μελλοντική πορεία της Βρετανίας που άτυπα ήταν η προέκταση των Η.Π.Α. στην Ευρώπη. Η Βρετανία ήταν το «τρίτο» μάτι των Η.Π.Α. στα τεκταινόμενα της Ε.Ε. που άτυπα διαμόρφωνε τις βασικές επιλογές της, ιδιαίτερα σε θέματα διεθνών σχέσεων (Σχέσεις με την Ρωσία, την Κίνα…).

Και εγένετο AUKUS…

Η αναγγελθείσα τριμερής – τριεθνής συμφωνία ασφαλείας ανάμεσα στην Αυστραλία (Α), το Ηνωμένο Βασίλειο (UK) και τις Ηνωμένες Πολιτείες (US) σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης, κυβερνοπολέμου και υποβρυχίων αιτιολογεί όλες τις προηγούμενες κινήσεις των Η.Π.Α. και Βρετανίας.

Από την άλλη πλευρά ακυρώνει και όλες τις κριτικές και εκτιμήσεις των αναλυτών της διεθνούς πολιτικής, αφού δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τη νεοπαγή συμφωνία AUKUS. Η μυστικότητα της συμφωνίας μεταξύ των τριών χωρών ήταν απόλυτη. 

Η χρονική συγκυρία της συμφωνίας δεν είναι τυχαία, αφού οι Η.Π.Α. μετά την αποτυχημένη παρουσία τους στο Αφγανιστάν και τη χαοτική αποχώρησή τους έπρεπε να δείξουν στον υπόλοιπο κόσμο πως επιστρέφουν δυναμικά και παραμένουν η αναμφισβήτητη ηγέτιδα δύναμη στον κόσμο. Είναι ένα ηχηρό μήνυμα δύναμης στους αντιπάλους και εμπιστοσύνης στους φίλους της. 

Η συμμετοχή της Βρετανίας στο AUKUS αποκαλύπτει περίτρανα τον απώτατο και καλά κρυμμένο στόχο της. Τη συμμετοχή της σε συμφωνίες που θα αναδεικνύουν τη δύναμή της και τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στα διεθνή θέματα. Έτσι εξηγείται και η σπουδή για το Brexit. Γιατί χωρίς αυτό η Βρετανία – εγκλωβισμένη στην Ε.Ε. – δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει σε τέτοια σχήματα – συμφωνία τύπου AUKUS. Έπρεπε, λοιπόν, να αποδεσμευτεί από την δυσκίνητη Ε.Ε. και το πέτυχε. Η Βρετανία με το AUKUS δηλώνει «παρούσα» και αναβαθμίζεται. 

 Η Αυστραλία κερδίζει έδαφος στην ευρύτερη περιοχή της τόσο σε οικονομικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο. Τα όποια προβλήματα θα έχει με τις άλλες χώρες – γειτονικές και μη – θα ξεπεραστούν από τον ίσκιο της στρατιωτικής και οικονομικής ομπρέλας των Η.Π.Α. Εξάλλου καμία συμμαχία δεν θεωρείται δεδομένη σε έναν αενάως κινούμενο κόσμο.  

Ο «κίτρινος πυρετός»

Η συμφωνία του AUKUS μπορεί να μην το δηλώνει ρητά αλλά στοχεύει στον περιορισμό της ανερχόμενης δύναμης, της Κίνας. Οι Η.Π.Α. και επί προεδρίας Τραμπ είχαν προβλήματα στρατηγικής με την Κίνα. Θεωρούν πως η μεγαλύτερη αγορά του 21ου αιώνα τείνει να κυριαρχήσει σε πολλούς τομείς αν αφεθεί ελεύθερη. Μπορεί στρατιωτικά να μην είναι ακόμη τόσο επικίνδυνη, αλλά επιδεικνύει μία φοβερή δυναμική στην οικονομία. 

Οι Η.Π.Α. θεωρούν πως μόνον η Κίνα μπορεί να αμφισβητήσει την ηγεμονία τους. Γι’ αυτό θέλουν – όπως παλιά με τη Ρωσία – να την οδηγήσουν σε μία τροχιά στρατιωτικών εξοπλισμών μέχρι εξαντλήσεως. Γιατί όταν μία χώρα διαθέτει πόρους για στρατιωτική αναβάθμιση τούς στερεί από τομείς παραγωγικούς. Για την Κίνα αυτός ο εξοπλιστικός μαραθώνιος θα είναι μία δοκιμασία. Θα δείξει σημάδια αντοχής ή θα αναγκαστεί να φανεί πιο διαλλακτική στις οικονομικές απαιτήσεις των Η.Π.Α., όπερ και το ζητούμενο του AUKUS;

Ο ψυχρός πόλεμος στη νέα εκδοχή του. 

Η μοναξιά του Μακρόν

Ίσως ο περισσότερος χαμένος – αν όχι ο μόνος – είναι η Γαλλία και ο πρόεδρός της. Εκτός από την οικονομική ζημιά, από τη ματαίωση μιας παραγγελίας υποβρυχίων από την Αυστραλία – πολλών δισεκατομμυρίων – ο Μακρόν υπέστη και ηθική βλάβη επειδή δεν πρόβλεψε το AUKUS. Ήταν αυτό εφικτό; Δύσκολο να απαντήσει κάποιος καταφατικά, αλλά οι πολιτικοί κρίνονται κι από την ικανότητα να προβλέπουν. 

Ωστόσο η ζημιά για τη Γαλλία μεγεθύνεται στο βαθμό που Η.Π.Α. και Βρετανία είναι χώρες του ΝΑΤΟ. Δεν θα έπρεπε να ειδοποιηθούν – ενημερωθούν;

Το AUKUS είναι μια μαχαιριά πισώπλατη για όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ. Οι πλατωνικές υποστηρικτικές δηλώσεις των αξιωματούχων της Ε.Ε. δεν λύνουν κανένα πρόβλημα. Αντίθετα προκαλούν ρωγμές στην αξιοπιστία του ΝΑΤΟ αλλά και στην Ε.Ε. Η σιωπή της Γερμανίας και των άλλων χωρών – μελών είναι εκκωφαντική για το ρόλο τους και τη φοβική στάση τους απέναντι στις Η.Π.Α. Έτσι δικαιώνεται και η Βρετανία και ο Τζόνσον για την εμμονή τους στο Brexit.  

Ε.Ε., η απατημένη σύζυγος

Η Ε.Ε. στο άκουσμα του AUKUS έμεινε άφωνη, αφού θεωρούσε δεδομένη τη στενή συνεργασία της με τις Η.Π.Α. επί προεδρίας Μπάϊντεν. Ωστόσο πρέπει να ομολογήσουμε πως οι μηχανισμοί της Ε.Ε. δεν είναι ικανοί να προβλέψουν τα απώτατα σχέδια των Η.Π.Α., αλλά και ούτε μπορούν να τα συν-διαμορφώσουν. Η πολυφωνία της – το μεγάλο της όπλο – κατάντησε η Αχίλλειος πτέρνα της. Εξάλλου χωρίς δικό της στρατό και μία ενιαία εξωτερική πολιτική είναι δύσκολο να διαδραματίσει το ρόλο που της ανήκει. 

Η Ε.Ε. έδειξε περίτρανα πως δεν μπορεί αλλά και δεν θέλει να ανοίξει μέτωπο με τις Η.Π.Α. Οι όποιες αντιδράσεις της είναι για την «τιμή των όπλων». Υπάρχει όχι μόνον κενό κάποιας κεντρικής εξουσίας, αλλά και κενό ή απουσία οποιουδήποτε σχεδιασμού για τέτοιες αποφάσεις τρίτων, τύπου AUKUS. Έτσι η δυσπιστία των ευρωπαίων πολιτών μεγαλώνει προς το μόρφωμα της Ε.Ε. και η Ευρώπη φαίνεται να μένει πίσω στην αναδιανομή των σφαιρών επιρροής στον κόσμο. 

Οι τεκτονικές πλάκες της διεθνούς σκηνής κινούνται γρήγορα και χρειάζεται θέληση και πρόγνωση από τους ευρωπαίους ηγέτες. Ο Μακρόν φαίνεται να είναι μόνος. Οι άλλες δυνάμεις – περιφερειακές και μη – θα αναγκαστούν να ξανασχεδιάσουν τα εθνικά τους σχέδια και προτεραιότητες. Όλοι ευχόμαστε η Ελλάδα να μην υποστεί εθνική ζημιά από το σεισμό του AUKUS. Εξάλλου οι υπεύθυνοι της διπλωματίας το γνωρίζουν εδώ και καιρό πως:  

«Οι άνθρωποι συνδέονται με φιλία και τα έθνη με συμφέροντα». (Χόχουτ)

«…Ημείς άδομεν»

Ωστόσο και ενώ οι μετασεισμικές δονήσεις από την ανακοίνωση του AUKUS συγκλονίζουν όλον τον πλανήτη μας, στη χώρα μας οι πολιτικοί διαγωνίζονται σε μία ακατάσχετη παραχολογία. Μετέτρεψαν ένα καθαρά εμπορικό(;) και οικονομικό(;) θεσμό, τη ΔΕΘ, σε βήμα πολιτικολογίας και εκλογολογίας. Και ενώ όλες οι χώρες σχεδιάζουν τα επόμενα βήματά τους για την μετά – AUKUS εποχή οι αναλυτές και οι πολιτικοί αναλίσκονται αν το ντέρμπυ της Θεσ/κης μεταξύ Μητσοτάκη και Τσίπρα ανέδειξε νικητή ή ήταν ισόπαλο. 

Ζούμε προφανώς ως χώρα σε άλλον πλανήτη και γρήγορα ξεχάσαμε πως βγήκαμε ματωμένοι από την κρίση του 2010 και λαβωμένοι από τον κορονοϊό. Και αντί να μεριμνούν οι πολιτικοί μας να νοικοκυρέψουν τα οικονομικά για να μην ξαναγνωρίσουμε άλλο 2010, αυτοί πλειοδοτούν σε παροχές με δανεικό χρήμα. Και να φανταστεί κανείς πως δεν βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο. Ακούγεται πως οι πολιτικοί μας θα δώσουν περισσότερα όταν προκηρυχθούν επίσημα οι εκλογές. Αλήθεια πού βρέθηκε τόσο χρήμα; Μάταια κάποιοι πολιτικοί σώφρονες (Αλέκος Παπαδόπουλος και άλλοι οικονομολόγοι) συστήνουν αυτοσυγκράτηση. 

Είναι ανάγκη με δεδομένες τις τεταμένες σχέσεις με την Τουρκία και τις αλλαγές που θα επέλθουν σε όλα τα επίπεδα λόγω του AUKUS η χώρα μας να επανασχεδιάσει τον προγραμματισμό της για την επόμενη 10ετία αναζητώντας νέες ισορροπίες και συμμαχίες. Ίσως οι Αμερικανοί να μας ζητήσουν να επανεξετάσουμε τις οικονομικές μας σχέσεις με την Κίνα (Cosco…). Τίποτα δεν θεωρείται δεδομένο σε έναν κόσμο αβεβαιότητας και απρόσμενων αλλαγών. Αν δεν λάβουμε σοβαρά υπόψη τις τεκτονικές αλλαγές λόγω AUKUS εύκολα πολλοί θα μας χαρακτηρίσουν για Συβαριτισμό και Αβδηριτισμό. 

«…Ημείς άδομεν»

Ηλίας Γιαννακόπουλος

Φιλόλογος, πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών.

Πρώτη δημοσίευση στην Ηuffington Post