Στην Ευρώπη για παράδειγμα, μια πάμπτωχη χώρα το 1992, η Εσθονία, συγκαταλέγεται σήμερα στις δέκα πλουσιότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτελεί ζωντανό παράδειγμα ψηφιακής οικονομίας. Η καινοτομία μετασχηματίζει με παρόμοιο τρόπο την Αφρική, ενώ ακόμα και στους προσφυγικούς καταυλισμούς στο Κογκό, κάποιες απλούστατες τεχνολογίες όπως το κινητό τηλέφωνο συνδέουν με πρωτοφανείς τρόπους τους ανθρώπους με την πληροφορία, αλλά και μεταξύ τους.

Παντού, πολίτες που πρόσφατα έγιναν αυτεξούσιοι, καθώς και δίκτυα πολιτών αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη με τρόπους αδιανόητους ως τώρα - από τη δημιουργία νέων επιχειρηματικών μοντέλων μέχρι την αμφισβήτηση παλαιών αυταρχικών καθεστώτων.

Στο κοντινό μέλλον θα δούμε ρομποτικές στολές που επιτρέπουν στους παραπληγικούς να περπατούν, φάρμακα νέας γενιάς που εξαλείφουν συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, αλλά και κώδικα ηλεκτρονικού υπολογιστή που χρησιμοποιείται τόσο ως διεθνές νόμισμα όσο και ως όπλο για την καταστροφή υλικών υποδομών στην άλλη άκρη του κόσμου.

Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, είναι γεγονός ότι η πρόοδος και η δημιουργία πλούτου, δεν προκύπτουν με ομοιόμορφο τρόπο. Αν και πολλοί ωφελούνται, κάποιοι άλλοι επωφελούνται σε υπερθετικό βαθμό. Ακόμα χειρότερα όμως, δεν είναι λίγοι αυτοί που παραγκωνίζονται και μπαίνουν στο περιθώριο.

Σε αντίθεση με το πρώτο κύμα ψηφιακής παγκοσμιοποίησης και καινοτομίας, που έβγαλε από τη φτώχεια τεράστιο αριθμό ανθρώπων σε αγορές εργασίας χαμηλού κόστους, το νέο κύμα αποτελεί πρόκληση για τις ανά τον κόσμο μεσαίες τάξεις, απειλώντας να βυθίσει πλήθος ανθρώπους ξανά στην ένδεια. Το προηγούμενο κύμα συνοδεύτηκε από την οικονομική ανάταση ολόκληρων χωρών και κοινωνιών. Το νέο κύμα εντάσσει κάποιες περιθωριακές οικονομίες στο κυρίαρχο ρεύμα της οικονομίας, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη μεσαία τάξη στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομικά χώρες.

Σε μεγάλα τμήματα της υφηλίου, ο κόσμος αισθάνεται ξανά σε κατάσταση πολιορκίας, εξαιτίας της αυξανόμενης ανισότητας και της ανεπιθύμητης αναταραχής στη ζωή του. Πολλές κοινωνίες κλυδωνίζονται από μια διάχυτη αίσθηση πως είναι όλο και πιο δύσκολο να βρει κανείς τη θέση του στον κόσμο ή να προκόψει. Ακόμα χειρότερα, η πανδημία που ενέσκηψε, όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, έριξε λάδι στη φωτιά.

Η καινοτομία δεν συνοδεύεται μόνο από υποσχέσεις, αλλά και από κινδύνους. Οι ίδιες δυνάμεις που απελευθερώνουν μια άνευ προηγουμένη αύξηση του πλούτου και της ευημερίας, μπορεί να επιτρέψουν και σε έναν χάκερ να κλέψει την ταυτότητά σας ή να χακάρει το σπίτι σας. Ένας υπολογιστής που μπορεί να επιταχύνει την ανάλυση νομικών εγγράφων μπορεί και να συρρικνώσει τον αριθμό των δικηγόρων στο εργατικό δυναμικό. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν ν' ανοίξουν δρόμους για τη δημιουργία νέων επαφών ή να δημιουργήσουν νέες μορφές κοινωνικού άγχους. Η ψηφιοποίηση των πληρωμών μπορεί να διευκολύνει την ανάπτυξη του εμπορίου, αλλά να διευκολύνει και την εξάπλωση του οργανωμένου εγκλήματος. Είναι κατάδηλο έτσι ότι ζούμε σε μια εποχή πολυπλοκότητας, η οποία σύμφωνα με τον εκατοντάχρονο Γάλλο φιλόσοφο Εντγκάρ Μορέν, θα μπορούσε να μας πάει πάρα πολλά χρόνια πίσω.

Κάποτε, η περιπλοκότητα σήμαινε πρόοδο και παρέπεμπε στον ενθουσιασμό για κάποιο καινούργιο γκάτζετ, τεχνολογικά πιο εξελιγμένο από το προηγούμενο. Τώρα, η περιπλοκότητα καραδοκεί πίσω από τα πιο δαπανηρά και δυσεπίλυτα προβλήματα της εποχής μας. Είναι το μικρό μας κατοικίδιο, που μεγάλωσε, και έχει αρχίσει να μας ροκανίζει τα έπιπλα.

«Είμαστε καταδικασμένοι;», αναρωτιόταν στον τίτλο άρθρο του το βρετανικό περιοδικό «New Scientist», που πέρυσι ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα της περιπλοκότητας. (Η απάντηση στο ερώτημα ήταν: Ίσως

Ο συγκεκριμένος προβληματισμός συνοδεύεται συχνά από έντονη καταστροφολογία. Δείγματά της μπορεί να βρει κανείς στο έργο του Joseph Tainter, ανθρωπολόγου από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα και συγγραφέα του βιβλίου «Η κατάρρευση των περίπλοκων κοινωνιών». Εκεί, ο Tainter μελετά τρεις αρχαίους πολιτισμούς, περιλαμβανομένης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και εξηγεί πώς η περιπλοκότητα, κυρίως μέσω της οικονομικής και πνευματικής χρεοκοπίας, τις οδήγησε στην καταστροφή. Βλέποντας σήμερα για παράδειγμα την περιπλοκότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το σενάριο μιάς μελλοντικής τους κατάρρευσης.

Από την πλευρά της πάντως, η καθηγήτρια μαθηματικών Cathy O’ eil, στο βιβλίο της «Όπλα Μαθηματικής Καταστροφής» (Εκδόσεις ΕΑΠ), τονίζει ότι η απρόσωπη μαθηματικοποίηση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, είναι στην ουσία μια πηγή γενίκευσης της ανισότητας και της φτώχειας. Χωρίς να συμμερίζομαι απόλυτα την τοποθέτηση της καθηγήτριας O’Neil, οφείλω να πω ότι θίγει ένα σοβαρό πρόβλημα. Αυτό της προσαρμογής μεγάλου αριθμού ανθρώπων σε μια ψυχρή πολυπλοκότητα, που από μόνη της γίνεται αιτία αποκλεισμού, με ότι το γεγονός αυτό συνεπάγεται σε πολιτικό και πνευματικό επίπεδο.

Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος (Athens Voice)