Διαχείριση της κρίσης

Ολα δείχνουν ότι οι κινεζικές αρχές δεν σκοπεύουν να διασώσουν την Evergrande εκταμιεύοντας ζεστό κρατικό χρήμα για δύο λόγους:

– Πρώτον, για να μην ενθαρρύνουν κι άλλες υπερχρεωμένες εταιρείες που αντιμετωπίζουν παρεμφερή προβλήματα, έστω και μικρότερης κλίμακας. Ενα τσουνάμι από αιτήσεις για bail-out από εκατοντάδες ή/και χιλιάδες επιχειρήσεις θα έφερνε σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση.

– Δεύτερον, τα τελευταία χρόνια η κεντρική τράπεζα PBoC ακολουθεί αρκετά αυστηρή πολιτική που αποβλέπει στον έλεγχο του συνεχώς διογκούμενου συνολικού χρέους στην Κίνα, το οποίο είναι περίπου τριπλάσιο του ΑΕΠ της χώρας. Σημειωτέον, ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping έχει χαρακτηρίσει την αντιμετώπιση των χρηματοπιστωτικών κινδύνων ως μια από τις τρεις σκληρές μάχες που πρέπει να δώσει η κυβέρνηση της χώρας.

Ταυτόχρονα, όμως, το Πεκίνο δεν θα επιτρέψει σε καμία περίπτωση η κατάρρευση του ομίλου να προκαλέσει οικονομική ή κοινωνική αστάθεια. Ισως γι’αυτό η PBoC ήδη διοχετεύει πρόσθετη ρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας, ώστε να το προστατεύσει από τυχόν παρενέργειες της χρεοκοπίας της Evergrande. Στην παρούσα φάση η κεφαλαιακή επάρκεια του συνολικού τραπεζικού συστήματος θεωρείται ικανοποιητική, στο 14,7% έναντι της ελάχιστης απαίτησης για 9,5%. Ωστόσο, πολλές περιφερειακές τράπεζες είναι εκτεθειμένες σε κίνδυνο, καθώς κατέχουν εταιρικά ομόλογα του αμφιλεγόμενου ομίλου. 

Ως προς τη διαχείριση της Evergrande, οι αρχές προκρίνουν την εκκαθάριση εν λειτουργία, με εκποίηση περιουσιακων στοιχείων του ομίλου, ώστε να ανταποκριθεί στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις του και, μάλιστα, κατά σειρά προτεραιότητας. Σε πρώτο χρονο θα αναγκαστεί να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις προμηθευτών, υπεργολάβων και απλών πολιτών, προκειμένου να διατηρηθεί η σταθερότητα στην αγορά και την κοινωνία. Τα δε χρέη προς εγχώρια και εξωχώρια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα αντιμετωπιστούν με μεγάλη καθυστέρηση, έστω κι αν αυτό συνεπάγεται απώλειες για τους ξένους επενδυτές έως και 80% της ονομαστικής αξίας των εταιρικών ομολόγων που διακρατούν. 

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι οι κινεζικές αρχές θα χρησιμοποιήσουν όλα τα εργαλεία στην διάθεσή τους, ώστε να αποτραπεί η αποσταθεροποίηση του εθνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και, κατ’επέκταση, της οικονομίας της χώρας. Ωστόσο, εάν η κρίση της Evergrande πάρει ανεπιθύμητες διαστάσεις, δεν αποκλείεται το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) να επιρρίψει όλες τις ευθύνες στην “άπληστη” διοίκηση του ομίλου, στο πνεύμα της εν εξελίξει καμπάνιας κατά του νεοπλουτισμού και των κοινωνικών ανισοτήτων.

Σε ό,τι αφορά τις διεθνείς αγορές, ήταν αναμενόμενο να προκληθεί κάποια νευρικότητα, αλλά πολλές αναλύσεις συντείνουν στην πρόβλεψη ότι στην παρούσα φάση δεν φαίνεται πολύ πιθανή μια επανάληψη της παγκόσμιας κρίσης που ξεκίνησε το 2008 με την κατάρρευση της Lehman Brothers. Εκτιμάται πως η Evergrande παρουσιάζει μεγαλύτερο κίνδυνο για την ίδια την Κίνα παρά για την ευστάθεια του διεθνούς συστήματος. Εξάλλου, οι τρέχουσες υποχρεώσεις της Evergrande στο εξωτερικό ανέρχονται σε 20 δις δολάρια περίπου, κάθε άλλο παρά αμελητέο ποσό, το οποίο όμως αποτελεί μικρό μόνο μέρος του συνολικού χρέους του ομίλου. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Christine Lagarde τονίζει σε δηλώσεις της ότι η έκθεση της Ευρωζώνης στην κινεζική αγορά ακινήτων είναι πολύ περιορισμένη. Επιπροσθέτως, εικάζεται βασίμως πως οι κινεζικές αρχές δεν θα διακινδύνευαν μια μεγάλη διεθνή αναστάτωση λίγους μήνες πριν από τους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου που θα διεξαχθούν τον ερχόμενο Φεβρουάριο.

Η κορυφή του παγόβουνου

Ωστόσο, η κρίση της Evergrande δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου σ’έναν “αμαρτωλό” τομέα της κινεζικής οικονομίας και ενδεικτική ευρύτερων παθογενειών του αναπτυξιακού μοντέλου της χώρας. Ο τομέας των ακινήτων αντιστοιχεί άμεσα ή έμμεσα στο 29% του ΑΕΠ της Κίνας και για πολλά χρόνια υπήρξε κινητήριος δύναμη της εθνικής οικονομίας, αν και συσσωρεύοντας συνεχώς αυξανόμενα χρέη. Σημαντικότατη είναι και η κοινωνική διάσταση αυτού του φαινομένου, καθώς περίπου 80% του οικογενειακού εισοδήματος των Κινέζων είναι δεσμευμένο σε ακίνητα. Πρόκειται για την κατασκευή όχι μόνο δρόμων και πολυκατοικιών, αλλά ολόκληρων πόλεων που έχει καθιερωθεί να ονομάζονται “φαντάσματα” (ghost cities), καθώς παραμένουν εν πολλοίς ακατοίκητες. Κι ενώ πολλές εταιρείες είναι ιδιωτικές, ο κατασκευαστικός αυτός οργασμός προκλήθηκε με απόφαση των κινεζικών αρχών, σε συνθήκες κεντρικά ελεγχόμενης και κατευθυνόμενης οικονομίας.

Ως αποτέλεσμα της φούσκας ακινήτων στην χώρα, έως και το εν πέμπτον όλων των διαμερισμάτων και επαγγελματικών χώρων στην Κίνα παραμένει αχρησιμοποίητο. Καταγράφονται, μάλιστα, περιπτώσεις μαζικής κατεδάφισης πολυκατοικιών που δεν δικαιολογούν την ύπαρξή τους. Μια άλλη παρενέργεια του κατασκευαστικού “παροξυσμού” στην Κίνα είναι ο κερδοσκοπικός χαρακτήρας όλων αυτών των επενδύσεων, με αποτέλεσμα οι τιμές πολλών νεόδμητων διαμερισμάτων να είναι απρόσιτες για τον μέσο Κινέζο πολίτη. Ακόμη και η ανερχόμενη μεσαία τάξη στην Κίνα δυσκολεύεται να αποκτήσει οικίες σε λογικές τιμές κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που εξωθεί Κινέζους πολίτες να αναζητούν ακίνητα στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας που υλοποιεί το πρόγραμμα Χρυσής Βίζας. 

Οι αναταράξεις που προκαλεί η επαπειλούμενη χρεοκοπία του κινεζικού ομίλου Evergrande έχουν προϊστορία. Η φούσκα των ακινήτων στην Κίνα έχει ξεκινήσει πριν από τουλάχιστον μια δεκαετία και υπήρξαν πολλές προειδοποιητικές βολές, πλην όμως όλες αγνοήθηκαν από τις κινεζικές αρχές στο όνομα της συνεχούς μεγέθυνσης της οικονομίας με τους υψηλότερους δυνατούς ρυθμούς. Εκτός από την κατασπατάληση πόρων γιγαντιαίας κλίμακας, το κατασκευαστικό “θαύμα” της Κίνας συνοδεύεται από σοβαρότατη περιβαλλοντική επιβάρυνση, αλλά μέχρι πρότινος το περιβάλλον δεν αποτελούσε προτεραιότητα για την κινεζική κυβέρνηση, η οποία πάντα προέκρινε τους υψηλούς (ονομαστικούς) ρυθμούς ανάπτυξης και τα υψηλά ποσοστά απασχόλησης. 

Πολιτικές προεκτάσεις της κρίσης

Σ’αυτό το σημείο υπεισέρχεται η κατ’εξοχήν πολιτική διάσταση του θέματος. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (ΛΔΚ) έχει οικοδομηθεί στην βάση ενός άτυπου κοινωνικού συμβολαίου ανάμεσα στο κόμμα-κράτος και τους πολίτες: εφόσον το ΚΚΚ διασφαλίζει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι πολίτες δεν αμφισβητούν την εξουσία του. Ωστόσο, εδώ κια μια δεκαετία οι ρυθμοί μεγέθυνσης του ΑΕΠ πέφτουν συνεχώς και πυκνώνουν τα σύννεφα στον – ούτως ή άλλως γκρίζο – ουρανό του Πεκίνου. Μια από τις πιεστικές προτεραιότητες του ΚΚΚ είναι η διατήρηση της κοινωνικής γαλήνης και της πολιτικής σταθερότητας, εξ ου και το νέο δόγμα για “κοινή ευμερία”, με στόχο την αντιμετώπιση των τρομακτικών ανισοτήτων στην χώρα.

Η κρίση στον τομέα των ακινήτων καταρρίπτει το θέσφατο ότι “η Κίνα δεν μπορεί να έχει κρίσεις”. Συνιστά δε ευθεία αμφισβήτηση του μύθου για το αλάνθαστο ΚΚΚ που όλα τα προνοεί και μεριμνά για την ευημερία των Κινέζων πολιτών. Ακόμη χειρότερα, η αναταραχή που προκαλεί η επαπειλούμενη κατάρρευση της Evergrande έρχεται σε μια χρονική στιγμή που η Κίνα βρίσκεται αντιμέτωπη με εκτεταμένες διακοπές ρεύματος στις μισές τουλάχιστον περιφέρειες της χώρας. Ολα αυτά αντιβαίνουν προς την κυβερνητική ρητορική για την ασταμάτητη άνοδο της Κίνας χάρη στην “Σκέψη του Xi Jinping” που διέπει όχι μόνο όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας ζωής, αλλά ολοένα και περισσότερο και πτυχές του ιδιωτικού βίου. Σημειώνεται πως, σε μια απροκάλυπτη έκφραση της προσωπολατρίας του προέδρου Xi Jinping, το 2018 η “σκεψη” του κατοχυρώθηκε στο σύνταγμα της Κίνας και πλέον διδάσκεται υποχρεωτικά στα σχολεία της χώρας.

Αρκετοί αναλυτές επισημαίνουν ότι η “ελεγχόμενη κατάρρευση” της Evergrande μπορεί κάλλιστα να σηματοδοτήσει το τέλος του μέχρι τούδε αναπτυξιακού μοντέλου της Κίνας, χάρη στο οποίο τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες σημείωσε αλματώδη – αλλά και αμφίβολης ποιότητας και αξιοπιστίας – ανάπτυξη. Η επιμονή στις κατασκευές (build, build, build) όχι απλά δεν αποδίδει πια, αλλά έχει καταστεί επικίνδυνος εθισμός. Υπάρχουν δε καταγγελίες ότι η Evergrande είναι μια τεράστια επιχείρηση-πυραμίδα που βασίζεται στην συστηματική παραπλάνηση ή/και εξαπάτηση των πελατών της. Τρόπον τινά, η Evergrande αποτελεί μια μικρογραφία της κινεζικής οικονομίας, με την εν πολλοίς εντυπωσιακή πρόσοψή της και τα βαθιά κρυμμένα μυστικά της. 

Γι’αυτούς τους λόγους, λοιπόν, ενώ η περιδίνηση του ομίλου Evergrande δεν αναμένεται να έχει σημαντικό διεθνή αντίκτυπο, φαίνεται πως αυξάνει την πίεση στις κινεζικές αρχές για επώδυνες μεταρρυθμίσεις και την επιβεβλημένη – πλην δύσκολη – μετάβαση προς ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα. Παρά την θεαματική οικονομική ανάπτυξη και τα μεγάλα τεχνολογικά της επιτεύγματα, η Κίνα εξακολουθεί να εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από ένα μοντέλο που έχει εξαντληθεί και καθίσταται πλέον βαρίδι. Πρόκειται για μοντέλο που για πολύ καιρό βασιζόταν κυρίως στην ποσότητα και πολύ λιγότερο στην ποιότητα ή στην επένδυση (input) παρά στην απόδοση (output). Τα φαραωνικά έργα της Evergrande δεν είναι παρά απότοκο μια εμμονικής προσήλωσης σε αμφιλεγόμενους στόχους, τους οποίους οι κινεζικές αρχές καλούνται να αναθεωρήσουν ριζικά. Χωρίς να το παραδεχθεί επισήμως, το ΚΚΚ προβληματίζεται σοβαρά, καθώς αντιλαμβάνεται πως το πολιτικό διακύβευμα υπερβαίνει κατά πολύ την κατάρρευση μιας συγκεκριμένης επιχείρησης.

Ο Plamen Tonchev (Πλάμεν Τόντσεφ) είναι επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ) 

Πρώτη δημοσίευση στο Money Review