00:01 - 07/03/25

Δημογραφικό

Θεωρώντας το δημογραφικό ως ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Θα ξεκινήσουμε με τα όσα έγραψαν σε πρόσφατο άρθρο τους στον Οικονομικό Ταχυδρόμο. Οι Σάββας Γ. Ρομπόλης (Ομότ. Καθηγητής  Παντείου  Πανεπιστημίου) και Βασίλειος Γ. Μπέτσης (Δρ. Παντείου  Πανεπιστημίου):

Σε μελέτες διεθνών επενδυτικών και άλλων χρηματοοικονομικών οίκων, η γήρανση του πληθυσμού παρουσιάζεται ως η μεγαλύτερη δημοσιονομική απειλή των χωρών της Ευρώπης.

Και αυτό επειδή ο πληθυσμός των κρατών-μελών της Ευρώπης (ΕΕ-27) σε ηλικία εργασίας (15 – 64 ετών) εκτιμάται ότι  θα μειωθεί κατά έξι ποσοστιαίες μονάδες (από 58,6% το 2023 σε 52,6% το 2050) και σε επτά  ποσοστιαίες μονάδες (51,6%) μέχρι το 2070.

Παράλληλα, ο πληθυσμός άνω των 65 ετών εκτιμάται ότι  θα αυξηθεί κατά 7,8 ποσοστιαίες μονάδες μέχρι το 2050 (από 21,2% το 2023 σε 29% μέχρι το 2050) και κατά 9,3 μονάδες μέχρι το 2070 (30,5%).

Η παρουσίαση αυτών των ποσοτικών πληθυσμιακών στοιχείων αναδεικνύει ως συμπέρασμα ότι η αλλαγή στη πληθυσμιακή δομή θα έχει ως αποτέλεσμα την γήρανση του πληθυσμού, η οποία θα απειλήσει την μελλοντική δημοσιονομική ισορροπία των χωρών της Ευρώπης, επιβαρύνοντας τους προϋπολογισμούς τους με υπέρογκο δημοσιονομικό κόστος.

Δημοσιονομικό κόστος που θα προκύψει από την αυξημένη, όπως υποστηρίζεται, χρηματοδότηση των συνταξιοδοτικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και των δημόσιων συστημάτων υγείας.

Έτσι τίθεται το ερώτημα: είναι πράγματι τόσο μεγάλη η απειλή του κόστους της γήρανσης του πληθυσμού όσο παρουσιάζεται;

Σύμφωνα με την μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την γήρανση του πληθυσμού, η συνταξιοδοτική δαπάνη στο σύνολο των χωρών της Ευρώπης θα αυξηθεί κατά μόλις 0,4 ποσοστιαίες μονάδες μέχρι το 2070 (από 11,4% το 2023 σε 11,8% το 2070) και την ίδια ακριβώς αύξηση θα παρουσιάσει η δαπάνη των δημόσιων συστημάτων υγείας  κατά  το ίδιο χρονικό διάστημα (από 6,9% το 2023 σε 7,3% το 2070).

Αναφορικά  με την Ελλάδα, η απειλή της γήρανσης του πληθυσμού παρουσιάζεται  ότι  θα οδηγήσει σε ανισορροπία τους μελλοντικούς κρατικούς προϋπολογισμούς με υπέρογκες  δημόσιες χρηματοδοτήσεις για το αναδιανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και για το δημόσιο σύστημα υγείας.

Από την άποψη αυτή είναι  ενδιαφέρον  να σημειωθεί  ότι, σύμφωνα με τις δημογραφικές προβολές της Eurostat, ο πληθυσμός της χώρας μας θα μειωθεί από 10,4 εκατ. κατοίκους το 2024  σε 8,9 εκατ. κατοίκους  μέχρι το 2050 και σε 7,8 εκατ. μέχρι το 2070.

Αντίστοιχα, ο πληθυσμός των ατόμων σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί κατά 8,5 ποσοστιαίες μονάδες μέχρι το 2070 (από 58,5% το 2023 σε 50% το 2070) και ο πληθυσμός άνω των 65 ετών θα αυξηθεί στο ίδιο διάστημα κατά 10,2 ποσοστιαίες μονάδες (από 22,8% το 2023 σε 33% το 2070). Σε αυτό το δημογραφικό περιβάλλον της γήρανσης του πληθυσμού, σύμφωνα με την μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (AWG 2024) η συνταξιοδοτική δαπάνη όχι μόνο δεν θα αυξηθεί, αλλά θα μειωθεί κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες στο διάστημα 2023 – 2070, από 14,5% σε 12% του ΑΕΠ και η δαπάνη του κρατικού προϋπολογισμού (κρατική επιχορήγηση) θα μειωθεί κατά 2,3 ποσοστιαίες μονάδες από 6,8% του ΑΕΠ το 2023 σε 4,5% το 2070, ενώ αντίστοιχα η δαπάνη για το δημόσιο σύστημα υγείας θα αυξηθεί κατά μόλις 0,5 ποσοστιαίες μονάδες από 5,4% σε 5,9% του ΑΕΠ.

Από τη προαναφερόμενη ανάλυση διαπιστώνεται με τον πιο εύληπτο τρόπο ότι τα δημοσιονομικά της χώρας μας όχι μόνο δεν θα απειληθούν από την γήρανση του πληθυσμού αλλά η συνολική κρατική δαπάνη θα βαίνει μειούμενη, ενώ για το σύνολο των χωρών της Ευρώπης η επιβάρυνση θα είναι μόλις 0,5 ποσοστιαίες μονάδες τόσο για τα συνταξιοδοτικά  αναδιανεμητικά συστήματα, όσο και για τα συστήματα υγείας.

Κατά συνέπεια, η διαπίστωση των διεθνών επενδυτικών και χρηματοοικονομικών οίκων ότι θα επιβαρυνθούν υπέρμετρα οι κρατικοί προϋπολογισμοί λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, οποία, κατά βάση, στηρίζεται στην απλή παρατήρηση του περιορισμού του πληθυσμού των ατόμων σε ηλικία εργασίας, δεν ευσταθεί και δεν αποδεικνύεται από την στατιστική, δημογραφική και οικονομική ανάλυση.

Κι αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους: α) τα περισσότερα αναδιανεμητικά συνταξιοδοτικά συστήματα στην Ευρώπη, όπως και στην χώρας μας, έχουν συνδέσει το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης με το προσδόκιμο ζωής και για αυτό το κόστος της γήρανσης παραμένει σχεδόν σταθερό (για την χώρας μειώνεται όπως προαναφέρθηκε) και β) μπορεί όσο αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής να αυξάνεται ο πληθυσμός άνω των 65 ετών ως πλήθος, όμως όταν αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής σημαίνει ότι μειώνεται η πιθανότητα θανάτου κι αυτό με την σειρά του σημαίνει ότι ο πληθυσμός είναι πιο υγιής, άρα μπορεί από την μια πλευρά να αυξάνεται το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης λόγω του αυξημένου πληθυσμού άνω των 65 ετών όμως αυτή η αύξηση αντισταθμίζεται από το γεγονός ότι αυτός ο πληθυσμός είναι πιο υγιής αφού ζει περισσότερα χρόνια,  μειώνοντας  την κρατική δαπάνη για υγειονομική περίθαλψη.

Στην χώρα μας το κόστος της γήρανσης του πληθυσμού  στο συνταξιοδοτικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, σε έρευνά μας  εκτιμήθηκε  σε  55 δις ευρώ σε παρούσες αξίες την περίοδο 2023 – 2070, στην περίπτωση που το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης παραμείνει σταθερό στα 67 και δεν αυξηθεί στα 73 χρόνια το 2070. Τούτων δοθέντων, αναδεικνύεται  με τον πιο εύληπτο  τρόπο ότι  η απειλή του κόστους της γήρανσης, όπως παρουσιάζεται από τους διεθνείς επενδυτικούς και  χρηματοοικονομικούς οίκους, εντάσσεται στην στρατηγική αντικατάστασης των αναδιανεμητικών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης από τα ατομικά κεφαλαιοποιητικά συνταξιοδοτικά συστήματα προκειμένου να χρηματοδοτηθούν μελλοντικά οι κεφαλαιαγορές από τις αποταμιεύσεις των ασφαλισμένων και να συρρικνωθούν σημαντικά οι παρεχόμενες  παροχές σύνταξης και υγείας  των αντίστοιχων  δημόσιων συστημάτων  των  κρατών-μελών  της Ευρωπαϊκής  Ένωσης.

Ελεύθεροι Επαγγελματίες

Ενδιαφέροντα τα όσα έγραψε και ο Ο.Τ. για ένα πολύ σοβαρό θέμα, που μπορεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού να μην το απασχολεί σήμερα. Ωστόσο σίγουρα θα το απασχολήσει τα επόμενα χρόνια, με πιθανές επιπτώσεις συνολικά στην ελληνική οικονομία.

«Καταδικασμένοι» να λάβουν συντάξεις πείνας της τάξεως των 680 ευρώ είναι οι σχεδόν εννέα στους δέκα ελεύθεροι επαγγελματίες και αγρότες, καθώς – για ακόμα μία χρονιά – επέλεξαν τις χαμηλότερες ασφαλιστικές κατηγορίες του ΕΦΚΑ.

Σε σύνολο 1,6 εκατομμυρίων ασφαλισμένων επαγγελματιών και αγροτών, μόνο οι 100.000 επέλεξαν υψηλότερη της πρώτης ασφαλιστική κατηγορία για το 2025. Οι υπόλοιποι παρέμεναν στην πρώτη κατηγορία εισφορών, η οποία – μετά από 35 χρόνια ασφάλισης – θα τους αποδώσει συντάξεις του ύψους των 680 ευρώ.

Η σύνταξη που βγάζει σήμερα η εισφορά της πρώτης κατηγορίας με 30 έτη ασφάλισης είναι μόλις 660 ευρώ

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι με τα ίδια έτη ασφάλισης, αλλά με ένταξη στην υψηλότερη έκτη κατηγορία, η σύνταξη διαμορφώνεται στα 1.800 ευρώ μικτά.

Αντιστοίχως οι αγρότες που επιλέγουν την πρώτη ασφαλιστική κατηγορία θα λάβουν σύνταξη της τάξης των 250 ευρώ το μήνα, ενώ αν επιλέξουν την ανώτατη (έκτη κατηγορία) η σύνταξή τους θα φθάσει τα 670 ευρώ το μήνα μικτά.

Η σύσταση που απευθύνουν οι ειδικοί προς τους ελεύθερους επαγγελματίες, προκειμένου να αποφύγουν την παγίδα των χαμηλών συντάξεων, είναι να διανύσουν το μεγαλύτερο μέρος του ασφαλιστικού βίου τους στην τρίτη και την τέταρτη κατηγορία.

Ασφαλιστικές εισφορές

Σημειώνεται ότι φέτος το ύψος των ασφαλιστικών εισφορών είναι αυξημένο κατά 2,7%. Η κατώτατη κατηγορία ορίζεται στα 244,65 ευρώ και στην έκτη και τελευταία κατηγορία στα 659,39 ευρώ (αφορούν εισφορές κλάδων σύνταξης και υγείας). Οι εισφορές των αγροτών εκκινούν από 145,63 ευρώ για την πρώτη κατηγορία και φτάνουν έως τα 394,94 ευρώ για την έκτη ασφαλιστική κατηγορία.

Για τους ασφαλισμένους με δικαίωμα υπαγωγής στον κλάδο επικουρικής ασφάλισης, παρέχεται η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής μεταξύ τριών ασφαλιστικών κατηγοριών: πρώτη κατηγορία 45,43 ευρώ, δεύτερη 54,76 ευρώ, και τρίτη κατηγορία 65,25 ευρώ.

Στους νέους ελεύθερους επαγγελματίες και αυτοαπασχολουμενους δίδεται η δυνατότητα – για τα πρώτα πέντε έτη – να υπαχθούν στην ειδική εισφορά ύψους των 146,79 ευρώ.

Η σύνταξη που βγάζει σήμερα η εισφορά της πρώτης κατηγορίας με 30 έτη ασφάλισης είναι μόλις 660 ευρώ. Στα 35 έτη η σύνταξη είναι 754,18 ευρώ και στα 40 έτη ασφάλισης φτάνει στα 874,62 ευρώ.

Η σύνταξη που βγάζει σήμερα η εισφορά της δεύτερης κατηγορίας με 30 έτη ασφάλισης είναι 704,37 ευρώ. Στα 35 έτη η σύνταξη είναι 819,79 ευρώ και στα 40 έτη ασφάλισης φτάνει στα 964,33 ευρώ.

Η εικόνα βελτιώνεται μετά την 3η κατηγορία με καλύτερες συντάξεις. Για παράδειγμα η σύνταξη που βγάζει σήμερα η εισφορά της 3ης κατηγορίας με 30 έτη ασφάλισης είναι 779,16 ευρώ. Στα 35 έτη η σύνταξη είναι 925,60 ευρώ και στα 40 έτη ασφάλισης φτάνει στα 1.108,99 ευρώ. Η σύνταξη που βγάζει σήμερα η εισφορά της 6ης κατηγορίας με 35 έτη είναι 1.484,26 ευρώ και στα 40 έτη ασφάλισης φτάνει στα 1.872,8 ευρώ.

Πολύ σοβαρό ζήτημα

Η παιδική φτώχεια, για την οποία η Ελλάδα έχει λάβει προειδοποίηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν αποτελεί απλώς ένα στατιστικό δεδομένο. Σε μία σχολική τάξη 30 μαθητών, όπως διαμορφώνονται με τις συγχωνεύσεις τμημάτων στα δημόσια σχολεία, περίπου εννέα παιδιά βρίσκονται αντιμέτωπα με τον κίνδυνο φτώχειας.

Η επιστημονική μελέτη της ερευνήτριας του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), Ειρήνης Λεριού, καταδεικνύει ότι η παιδική φτώχεια έχει πολλαπλές διαστάσεις, πέρα από την οικονομική. Ο σύνθετος δείκτης παιδικής φτώχειας προκύπτει από έξι επιμέρους δείκτες, εκ των οποίων οι τρεις αφορούν οικονομικούς παράγοντες (συνθήκες διαβίωσης, διατροφή, ανεργία των κηδεμόνων) και οι υπόλοιποι τρεις αφορούν μη οικονομικούς παράγοντες (δωρεάν υγεία, ηθική εκπαίδευση, ελεύθερος χρόνος).

Η ηθική εκπαίδευση σχετίζεται με την καλλιέργεια αξιών όπως η ενσυναίσθηση, η αγάπη για τους ανθρώπους, τα ζώα και τη φύση, καθώς και η κοινωνική αλληλεγγύη. Ο δείκτης του ελεύθερου χρόνου αφορά τη δυνατότητα των παιδιών να συμμετέχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες, πολιτιστικές εκδηλώσεις και αθλητικές δραστηριότητες.

Η υγειονομική παιδική φτώχεια

Η τελευταία έρευνα του ΚΕΠΕ εστιάζει στον τέταρτο δείκτη της παιδικής φτώχειας, εξετάζοντας την έλλειψη πρόσβασης σε υπηρεσίες δημόσιας υγείας. Η μελέτη διερευνά τη σύνδεση της υγειονομικής παιδικής φτώχειας με το δημογραφικό ζήτημα και το ασφαλιστικό σύστημα, επισημαίνοντας ότι η αδυναμία πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας λειτουργεί αποτρεπτικά στη δημιουργία οικογένειας, συμβάλλει στη μείωση των γεννήσεων και ενισχύει το δημογραφικό πρόβλημα.

Επιπλέον, τα παιδιά που σήμερα στερούνται βασικές υγειονομικές υπηρεσίες ενδέχεται να εμφανίσουν χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις και να αντιμετωπίσουν παρόμοια προβλήματα ως ενήλικες. Ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται, καθώς η υγειονομική φτώχεια ενισχύει το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο με τη σειρά του επιβαρύνει το ασφαλιστικό σύστημα.

Μία δύσκολη πραγματικότητα

Τα δεδομένα αντικατοπτρίζουν μια ζοφερή καθημερινότητα: πολλά παιδιά δεν έχουν πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή, δεν πραγματοποιούν τακτικούς ιατρικούς ελέγχους και αντιμετωπίζουν τις ελλείψεις των δημόσιων δομών υγείας. Η κατάσταση είναι χειρότερη σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, όπου οι υγειονομικές υπηρεσίες είναι ελλιπείς και δυσπρόσιτες.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ (2024), το 10% των Ελλήνων δήλωσε ότι δεν είχε πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες λόγω κόστους – ποσοστό διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο – ενώ το 20% ανέφερε ότι είχε ακάλυπτες ιατρικές ανάγκες το τελευταίο έτος.

Το προφίλ της παιδικής υγειονομικής ένδειας

Τα παιδιά που χαρακτηρίζονται ως "υγειονομικά φτωχά" νιώθουν ότι δεν έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας. Τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι η υγειονομική παιδική φτώχεια αυξήθηκε πανελλαδικά από 3,2% το 2022-2023 σε 4,8% το 2023-2024.

Η έρευνα του ΚΕΠΕ επισημαίνει ότι η παιδική υγειονομική ένδεια είναι συχνότερη στις αγροτικές, νησιωτικές και ορεινές περιοχές, όπου φτάνει το 5,9%, έναντι 3,5% στις αστικές περιοχές. Επίσης, είναι πιο πιθανό να αφορά παιδιά από μονογονεϊκές ή πολύτεκνες οικογένειες, καθώς και παιδιά μεταναστευτικής προέλευσης. Οι πολύτεκνες οικογένειες με τέσσερα ή περισσότερα παιδιά καταγράφουν υγειονομική φτώχεια σε ποσοστό 6,3%, ενώ τα παιδιά με χαμηλές σχολικές επιδόσεις σε ποσοστό 6,7%.

Προτεινόμενες λύσεις

Η έρευνα προτείνει συγκεκριμένες πολιτικές για την αντιμετώπιση της υγειονομικής παιδικής φτώχειας, οι οποίες μπορούν ταυτόχρονα να ενισχύσουν το ασφαλιστικό σύστημα και να στηρίξουν τη δημογραφική ανάπτυξη.

Βασική πρόταση είναι η πλήρης κάλυψη από τον ΕΟΠΥΥ όλων των ιατρικών πράξεων για τα παιδιά που ανήκουν στις ευάλωτες κατηγορίες, χωρίς καμία οικονομική συμμετοχή των γονέων.

Για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος, προτείνεται η εφαρμογή ενός προγράμματος συμμόρφωσης και ηθικής στον ΕΟΠΥΥ. Πρόκειται για μια μέθοδο πρόληψης και εντοπισμού παραβατικών πρακτικών που μπορεί να συμβάλει στη βιωσιμότητα των κοινωνικών ασφαλιστικών ταμείων.

Σύμφωνα με την έρευνα του ΚΕΠΕ, η εφαρμογή αυτής της πολιτικής αναμένεται να βελτιώσει τις σχολικές επιδόσεις των μαθητών των ευάλωτων ομάδων, παρέχοντάς τους καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές στο μέλλον. Η δωρεάν και ποιοτική πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας για τα παιδιά αυτά θα συμβάλει επίσης στην ενίσχυση του δημογραφικού δείκτη, δεδομένου ότι η ασφαλής πρόσβαση στην υγεία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη δημιουργία οικογένειας.

Συμπερασματικά, η αντιμετώπιση της υγειονομικής παιδικής φτώχειας είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών, αλλά και για την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και της δημογραφικής προοπτικής της χώρας.

Το χειροκρότημα και ο προβληματισμός

Όπως τώρα έγραφε ο Βηματοδότης … όχι πως δεν απέσπασε το χειροκρότημα των βουλευτών του ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την ομιλία του στη Βουλή. Και τους τόνους σήκωσε και στους αρχηγούς της αντιπολίτευσης (μηδενός εξαιρουμένου) επιτέθηκε και μια κάποια ρελάνς επιχείρησε με την εξαγγελία της αξιολόγησης των δημόσιων υπηρεσιών από τους πολίτες. Πρέπει, ωστόσο, να σας πω πως το κλίμα στο εντευκτήριο του Κοινοβουλίου δεν ήταν εξίσου θερμό. Εκεί βουλευτές διερωτώνταν εάν με αυτήν την στρατηγική και καταγγέλοντας τη «συμμαχία των προθύμων» θα καταφέρει να πείσει ότι είναι ο μοναδικός εκπρόσωπος του «μετώπου της λογικής και της σταθερότητας» απέναντι στα «άκρα, τον λαϊκισμό και την τοξικότητα».

***

Ειδικά στην Κοινοβουλευτική Ομάδα της ΝΔ το κλίμα ήταν πολύ φορτισμένο, όχι μόνο για τους προαναφερθέντες λόγους, ούτε επειδή συγκεντρώθηκε και κόσμος έξω από τη Βουλή με αντικυβερνητικές διαθέσεις. Μου λένε ότι κυκλοφορούν φήμες για ένταση και πολλά νεύρα στο Μέγαρο Μαξίμου, τόσο πολλά ώστε ακόμα και οι στενότεροι συνεργάτες του Πρωθυπουργού δεν αισθάνονται ασφαλείς στις καρέκλες τους. Εκεί, πάλι, οι αναγνώσεις είναι δυο. Σε άλλους έδωσε την εντύπωση ότι είναι στρυμωγμένος και σε άλλους, λόγω του αλαλούμ που επικράτησε στην αντιπολίτευση για την πρόταση μομφής, ότι κατάφερε να αναπτερώσει το κομματικό ηθικό.