00:01 - 09/04/25

Στεγαστική Κρίση

Η στεγαστική κρίση στην Ευρώπη δείχνει να μην έχει ορατό τέλος, με τις τιμές των κατοικιών να παραμένουν δυσανάλογες σε σχέση με τους μισθούς. Από το 2010, οι τιμές πώλησης κατοικιών στην ΕΕ έχουν αυξηθεί κατά 47%, ενώ τα ενοίκια έχουν ανέβει κατά 18%, ξεπερνώντας τον γενικό πληθωρισμό. Οι αυξημένες κατασκευαστικές δαπάνες, τα υψηλά επιτόκια στεγαστικών δανείων και η περιορισμένη οικοδομική δραστηριότητα έχουν επιδεινώσει την προσφορά ακινήτων.

Παράλληλα, η εξάπλωση των βραχυχρόνιων μισθώσεων και η επενδυτική ζήτηση για ακίνητα ανεβάζουν περαιτέρω τις τιμές, ειδικά στα αστικά κέντρα. Το πρόβλημα πλήττει δυσανάλογα τα χαμηλόμισθα νοικοκυριά, τους κατοίκους πόλεων και τους νέους. Στις χώρες του Νότου, είναι πλέον συνηθισμένο οι νέοι να μένουν στο πατρικό τους μέχρι και μετά τα 30.

Η συζήτηση γύρω από την άνοδο των τιμών κατοικίας είναι έντονη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κρίση, χωρίς ωστόσο να καταφέρνουν να ανακόψουν τη συνεχή αύξηση του κόστους στέγασης, όπως επισημαίνει και το Social Europe. Η κατάσταση έχει προκαλέσει μαζικές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις.

Κοινωνική στέγαση και περιορισμός στο κόστος διαμονής

Η ΕΕ μπορεί να αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες, όπως να ενσωματώσει την οικονομική προσιτότητα της στέγασης στις προτεραιότητες του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, προβλέποντας ότι το κόστος στέγασης δεν πρέπει να υπερβαίνει ένα ορισμένο ποσοστό του εισοδήματος.

Στο πλαίσιο της αναθεώρησης των κανόνων κρατικών ενισχύσεων, η νέα Επιτροπή θα μπορούσε να επεκτείνει τον ορισμό της κοινωνικής στέγασης πέρα από τις ευάλωτες ομάδες, ώστε να καλύψει περισσότερους πολίτες. Η ενίσχυση της ανταλλαγής καλών πρακτικών, μέσω επέκτασης πρωτοβουλιών όπως το URBACT, μπορεί επίσης να συμβάλει στη βελτίωση της προσιτότητας των κατοικιών.

Η πολυδιάστατη φύση του στεγαστικού προβλήματος

Η στέγαση συνδέεται άμεσα με πολλές στρατηγικές προτεραιότητες της ΕΕ. Εκτός από την επίδρασή της στην ποιότητα ζωής, επηρεάζει την ενεργειακή μετάβαση – καθώς τα κτίρια ευθύνονται για το 40% της ενεργειακής κατανάλωσης – αλλά και την οικονομική ανάπτυξη. Το υψηλό κόστος στέγασης περιορίζει το διαθέσιμο εισόδημα και εμποδίζει επενδύσεις σε τεχνολογία και πράσινη οικονομία.

Οι νέοι εργαζόμενοι αδυνατούν να ζήσουν σε πόλεις, προκαλώντας έλλειψη ταλέντου, με αρνητικές συνέπειες για την καινοτομία και τις επιχειρήσεις. Επιπλέον, η στεγαστική κρίση εντείνει τις οικονομικές και γεωγραφικές ανισότητες, αντιστρατεύεται την κοινωνική συνοχή και θέτει σε δοκιμασία τη δημοκρατία, καθώς η απογοήτευση των πολιτών από την αδυναμία των κυβερνήσεων να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους τροφοδοτεί τον εξτρεμισμό.

Η κατάσταση στην Ελλάδα: Το χάσμα τιμών και μισθών

«Άνθρωποι άνω των 30 συνεχίζουν να ζουν με τους γονείς τους, καθώς δεν βρίσκουν προσιτή στέγη», αναφέρει ο Γκερντ Χέλερ (RND), σημειώνοντας ότι από το 2017, οι τιμές κατοικιών στην Αττική έχουν αυξηθεί κατά 88% και σε όλη τη χώρα κατά 69%. Τα ενοίκια έχουν αυξηθεί κατά 35% από το 2019, σύμφωνα με το Spitogatos, ενώ σε περιοχές της Αθήνας το ενοίκιο ανά τ.μ. φτάνει ή ξεπερνά τα 20 ευρώ.

Σύμφωνα με τη Eurostat, οι Έλληνες δαπανούν το 35,2% του εισοδήματός τους για στέγαση – το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ. Το πρόβλημα επηρεάζει και τις αποφάσεις για δημιουργία οικογένειας, καθώς πολλά ζευγάρια αδυνατούν να βρουν κατάλληλη κατοικία.

Αιτίες ανόδου των ενοικίων στην Αθήνα

Στην περιορισμένη οικοδομική δραστηριότητα της κρίσης και στην έξαρση των βραχυχρόνιων μισθώσεων οφείλεται, εν μέρει, η άνοδος των τιμών. Ταυτόχρονα, δεκάδες χιλιάδες κατοικίες παραμένουν κενές, με την Deutsche Welle να αναφέρει ότι τα ακατοίκητα ακίνητα φτάνουν τις 150.000, πολλά εκ των οποίων είναι παλιά και απαιτούν ανακαίνιση. Η πολυϊδιοκτησία συχνά καθιστά δύσκολη τη διάθεσή τους στην αγορά.

Παράλληλη εικόνα στην Ισπανία

Η Ισπανία αντιμετωπίζει παρόμοιο στεγαστικό αδιέξοδο. Πολλοί ιδιοκτήτες προτιμούν να διώξουν τους μακροχρόνιους ενοικιαστές, επιλέγοντας πιο προσοδοφόρες τουριστικές μισθώσεις. Ενώ οι μισθοί αυξήθηκαν κατά 20% την τελευταία δεκαετία, τα ενοίκια διπλασιάστηκαν – μόνο πέρυσι αυξήθηκαν κατά 11%.

Σύμφωνα με την Idealista, στη Βαρκελώνη 54 οικογένειες ανταγωνίζονται για κάθε διαθέσιμο ακίνητο, έναντι 9 πέντε χρόνια πριν. Το πρόβλημα αποδίδεται κυρίως στην ανεπάρκεια προσφοράς, και η ισπανική κυβέρνηση αναγνωρίζει πλέον την κρίση ως «κοινωνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Υπολογίζεται ότι η χώρα χρειάζεται έως και ένα εκατομμύριο νέες κατοικίες μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια.

Από την πρώτη ημέρα της ελληνική κρίσης μιλάγανε για αυτό

Θυμίζοντας πως από την πρώτη ημέρα της ελληνικής κρίσης, περίπου 15 χρόνια πριν, οι θεσμού φώναζαν για τα προβλήματα της ελληνικής δικαιοσύνης. Πάμε να δούμε τα όσα ανέφεραν για το ζήτημα στην τελευταία ανάλυση τους.

Απογοητευτική παραμένει η αποδοτικότητα της ελληνικής Δικαιοσύνης, τονίζει το ΔΝΤ, παρά τις μεταρρυθμίσεις που έχουν συντελεσθεί ήδη και συνεχίζονται και παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη θέση της ΕΕ σε αριθμό υπηρετούντων δικαστών σε αναλογία με τον πληθυσμό της.

Αυτά τονίζει, μεταξύ άλλων σε ειδική έκθεση το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, επισημαίνοντας με έμφαση ότι η αναποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης εμποδίζει την εφαρμογή της νέας πτωχευτικής νομοθεσίας και τη διευθέτηση του ιδιωτικού χρέους, ύψους 70 δισ. ευρώ, που έφυγε από τις τράπεζες και πέρασε σε funds και εταιρείες διαχείρισης δανείων.

Όπως σημειώνει το Ταμείο, η αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος στην Ελλάδα είναι μία από τις χαμηλότερες στην ΕΕ. Η διάρκεια της επίλυσης διαφορών είναι καθοριστική για την ορθή λειτουργία της οικονομίας και τις καλές επιδόσεις σε άλλες διαστάσεις, αλλά η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με τη χαμηλότερη αποτελεσματικότητα δικαστικού συστήματος στην ΕΕ. 

Ενώ το νέο πλαίσιο αφερεγγυότητας έχει συμβάλει στη μείωση του προβληματικού χρέους στην Ελλάδα, η εφαρμογή του παρεμποδίζεται από ένα αναποτελεσματικό δικαστικό σύστημα, με δυσμενείς επιπτώσεις στις οικονομικές επιδόσεις.

Ουραγοί στην Ευρώπη

Αξιολογώντας τη λειτουργία του δικαστικού συστήματος, το Ταμείο τονίζει ότι:

Η διάρκεια της επίλυσης διαφορών είναι καθοριστική για την ορθή λειτουργία της οικονομίας. Η έγκαιρη επίλυση των διαφορών είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση του κινδύνου ευκαιριακών αγωγών και την πρόληψη των επιχειρήσεων από το να υποστούν αδικαιολόγητο κόστος που μπορεί να βλάψει την ανταγωνιστικότητά τους και, για τις μικρές επιχειρήσεις, μπορεί ακόμη και να καθορίσουν την έξοδο από τις επιχειρήσεις. 

Επιπλέον, η διάρκεια της δίκης είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση της βεβαιότητας των κανόνων, γεγονός που με τη σειρά του διασφαλίζει ότι οι επιχειρήσεις μπορούν να κάνουν καλύτερες επενδυτικές επιλογές, διότι γνωρίζουν ποιοι κανόνες θα εφαρμοστούν εκ των υστέρων. Αναγκάζοντας τους διαδίκους να υπομείνουν μεγάλες καθυστερήσεις πριν από την έκδοση απόφασης, οι χρονοβόρες δίκες ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια δικαίου και την εμπιστοσύνη στο δικαστικό σύστημα. 

Τα συνηθέστερα χρησιμοποιούμενα μέτρα της αποτελεσματικότητας της Δικαιοσύνης είναι το ποσοστό διεκπεραίωσης και η εκτιμώμενη διάρκεια των δικαστικών διαδικασιών (χρόνος εκδίκασης).

Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με τη χαμηλότερη αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος στην ΕΕ, με μέτρια μόνο πρόσφατη βελτίωση. Το ποσοστό εκκαθάρισης μετρά κατά πόσον ένα δικαστήριο συμβαδίζει με τον εισερχόμενο φόρτο υποθέσεων. Ο δείκτης για τις αστικές και εμπορικές υποθέσεις στην Ελλάδα ήταν πολύ κάτω από το 100% τόσο για τα πρωτοβάθμια, όσο και για τα δευτεροβάθμια δικαστήρια για σχεδόν ολόκληρη την περίοδο αναφοράς, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα δικαστήρια επιλύουν λιγότερες υποθέσεις από τον αριθμό των εισερχόμενων υποθέσεων. 

Οι επιδόσεις ήταν ιδιαίτερα χαμηλές την εποχή της Παγκόσμιας Χρηματοπιστωτικής Κρίσης (GFC) και της Ευρωπαϊκής Κρίσης Χρέους (EDC), όταν το ποσοστό εκκαθάρισης έπεσε κάτω από το 60%, δημιουργώντας μια τεράστια συσσώρευση εκκρεμοτήτων στο σύστημα και οδηγώντας σε άλμα στον δείκτη χρόνου διάθεσης. 

Ο δείκτης χρόνου διάθεσης εκτιμά τον ελάχιστο χρόνο που θα χρειαζόταν ένα δικαστήριο για να επιλύσει μια υπόθεση, διατηρώντας παράλληλα τις τρέχουσες συνθήκες εργασίας. Συνδυάζοντας τα δεδομένα για τα πρωτοβάθμια και τα δευτεροβάθμια δικαστήρια, χρειάζονται σχεδόν 1.200 ημέρες στην Ελλάδα για να εκδοθεί απόφαση για αστικές και εμπορικές υποθέσεις, αριθμός σημαντικά υψηλότερος από τον μέσο όρο της ΕΕ των 446 ημερών, με την Ελλάδα να καταγράφει τις μεγαλύτερες διαδικασίες για τα πρωτοβάθμια δικαστήρια στην ΕΕ.

Ανεπαρκείς πόροι

Το Ταμείο τονίζει ότι η ανεπαρκής διάθεση ανθρώπινων και οικονομικών πόρων έχει οδηγήσει σε χαμηλό ποσοστό επίλυσης δικαστικών διαφορών στην Ελλάδα, όμως το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στον μικρό αριθμό δικαστών, αλλά στον ανεπαρκή αριθμό δικαστικών υπαλλήλων.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλό αριθμό δικαστών κατά κεφαλήν σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ, τονίζεται. Επιπλέον, καταγράφεται μία από τις υψηλότερες αυξήσεις στην ΕΕ μεταξύ 2012 και 2022, που υπερβαίνει το 60%.

Δικαστές και δικαστικοί υπάλληλοι

Ενώ η αύξηση του αριθμού των δικαστών αναμένεται γενικά να αυξήσει τον αριθμό των υποθέσεων που επιλύονται, έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση. Αυτό αποδίδεται στη μείωση της παραγωγικότητας των υφιστάμενων δικαστών ως απάντηση στον διορισμό πρόσθετων δικαστών. 

Ωστόσο, η υποστήριξη από μη δικαστικούς υπαλλήλους ήταν πολύ περιορισμένη στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να επιβαρύνονται υπερβολικά οι δικαστές με διοικητικά και άλλα μη βασικά καθήκοντα και να μειώνεται η αποτελεσματικότητα σε σύγκριση με τους ομολόγους τους στην ΕΕ. 

Η σημασία των μισθών των δικαστών για την αποτελεσματικότητα μπορεί να είναι περιορισμένη, διότι οι υψηλότερες αμοιβές θα μπορούσαν να αποτελέσουν κίνητρο για τους δικαστές να αποδίδουν καλύτερα, αλλά τα κακώς σχεδιασμένα συστήματα ανταμοιβής θα μπορούσαν να αποθαρρύνουν τους κορυφαίους.

«Έμφραγμα» σε αναγκαστική εκτέλεση, αφερεγγυότητα

Η αναγκαστική εκτέλεση χρεών και οι διαδικασίες αφερεγγυότητας εταιρειών επηρεάζονται σημαντικά από τις ελλείψεις του δικαστικού συστήματος σε συνδυασμό με τις δυσκαμψίες του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, τονίζει το Ταμείο. Ειδικότερα,

Μπορεί να χρειαστούν αρκετά χρόνια για να λάβει ένας πιστωτής δικαστική απόφαση, με τον οφειλέτη να έχει πολλαπλές οδούς για να την αμφισβητήσει και να την καθυστερήσει. Καθυστερήσεις σημειώνονται συχνά όσον αφορά τις ακροάσεις νομικών προσφυγών κατά διαδικασιών εκτέλεσης/πλειστηριασμών, ενώ οι ακροάσεις ορίζονται γενικά για ημερομηνίες στο απώτερο μέλλον. 

Βρίσκονται σε εξέλιξη μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων και την επιτάχυνση της διαδικασίας. Μεταξύ άλλων, περιορίζοντας τις δυνατότητες αναβολής των δικών βάσει του πρόσφατα αναθεωρημένου Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Ο πρόσφατα αναθεωρημένος κώδικας αποσκοπεί στη δημιουργία ενός απλούστερου και αποτελεσματικότερου συνόλου κανόνων που θα είναι ευκολότερη για τους δικαστές και θα περιορίζει το περιθώριο συνεχούς αναβολής των ακροάσεων. Επιπλέον, βρίσκεται σε εξέλιξη η στελέχωση με πρόσθετους δικαστές για διαδικασίες αναγκαστικής εκτέλεσης οφειλών με σκοπό την εκκαθάριση των συσσωρευμένων υποθέσεων.

Η πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή του νέου πλαισίου αφερεγγυότητας παραμένει ανεπαρκής, εν μέρει λόγω των ελλείψεων του δικαστικού συστήματος. Για τις διαδικασίες αφερεγγυότητας εταιρειών, η έλλειψη διαδικαστικής αποτελεσματικότητας και ισχυρής δικαστικής υποδομής αποτελεί τεράστια πρόκληση. 

Μια κύρια επιπλοκή είναι οι μακρινές ημερομηνίες που δόθηκαν για την εκδίκαση της αίτησης αφερεγγυότητας. Οι καθυστερήσεις μεταξύ της υποβολής αίτησης αφερεγγυότητας και της πραγματικής έναρξης μιας υπόθεσης είναι ιδιαίτερα επιζήμιες για μια εταιρική αφερεγγυότητα, όπου ο χρόνος είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διάσωση μιας επιχείρησης. Αυτές οι καθυστερήσεις σαφώς αποτρέπουν τις επιχειρήσεις από την αξιοποίηση του πλαισίου αφερεγγυότητας, καθώς ο πολύ αργός ρυθμός σε συνδυασμό με τη βαριά γραφειοκρατία θα σήμαινε συχνά θανατική ποινή για μια εταιρεία. 

Ένας πρόσθετος παράγοντας στις εταιρικές πτωχεύσεις είναι επίσης το επίπεδο εμπειρογνωμοσύνης που απαιτείται για τον αποτελεσματικό και επιτυχή χειρισμό αυτών των υποθέσεων. Σε αντίθεση με την προσωπική πτώχευση, όπου τα υπό εξέταση ζητήματα τείνουν να είναι απλούστερα, οι εταιρικές πτωχεύσεις συχνά περιλαμβάνουν πιο περίπλοκα ζητήματα που απαιτούν οικονομική καθώς και νομική εμπειρογνωμοσύνη σε μια σειρά θεμάτων εμπορικού δικαίου. 

Η πτωχευτική διαδικασία έχει επηρεαστεί σε μικρότερο βαθμό, αν και ενδέχεται να προκύψουν καθυστερήσεις κατά την εκδίκαση νομικών προσφυγών κατά του πλειστηριασμού για την πώληση της πτωχευτικής περιουσίας ή κατά του καταλόγου κατάταξης πιστωτών, με πολλές αιτήσεις να υποβάλλονται από τον οφειλέτη.