00:01 - 15/05/25

Επειδή μιλάμε για Brain Regain

Έχοντας πει τον τελευταίο περίπου ένα – ενάμιση χρόνο που έχει ανοίξει η συζήτηση για το Brain Regain, πως βρίσκουμε τις προσδοκίες υπερβολικές. Και πως προσωπικά θα ήμασταν ευχαριστημένοι αν τα επόμενα χρόνια δεν έφευγαν εκτός Ελλάδας και άλλοι Έλληνες και το ισοζύγιο ήταν τουλάχιστον σταθερό.  

Η φυγή στο εξωτερικό, το Brain Drain, παραμένει ένα απειλητικό ενδεχόμενο για την Ελλάδα καθώς το 75% των νέων ηλικίας 19-35 ετών δηλώνει ότι έχει σκεφτεί το ενδεχόμενο να ζήσει και να εργαστεί στο εξωτερικό. Πιο ανησυχητικό είναι οι περισσότεροι από αυτούς, το 84%, είναι σπουδαστές, όπως προκύπτει από την έρευνα «Το μονοπάτι της ζωής» της Metron Analysis που χρηματοδότησε η Eurobank, με αντικείμενο τις προτεραιότητες, ανάγκες και επιλογές ζωής των νέων Ελλήνων ηλικίας 19 έως 35 ετών.

Οι μεγαλύτερες προκλήσεις και προσδοκίες

Η έρευνα που παρουσιάστηκε στο συνέδριο «Δημογραφικό 2025 - Εθνική Προτεραιότητα» αναδεικνύει ότι το κόστος ζωής επηρεάζει περισσότερο αρνητικά τη ζωή τους (61%) και η αβεβαιότητα για το μέλλον (49%).

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 65% των νέων ηλικίας 19-35 ετών δηλώνει ότι ζει χειρότερα από τη γενιά των γονιών τους και όσο μεγαλώνουν οι προσδοκίες για το μέλλον τους περιορίζονται. Ενώ στο σύνολό τους λίγο παραπάνω από τους μισούς – 59% – απαντά ότι σε 5-10 χρόνια από σήμερα θα ζει καλύτερα, οι μεγαλύτεροι, ηλικίας 25-35 ετών, είναι πιο απαισιόδοξοι σε σχέση με την ηλικιακή ομάδα 19-24 ετών, καθώς προσδοκούν σε μια καλύτερη ζωή σε ποσοστό 56% και 66% αντίστοιχα, ενώ η ικανοποίηση από τη ζωή τους βρίσκεται στο 6,4 σε μια κλίμακα από 1 - 10 στον γενικό πληθυσμό.

Το πώς θέλουν να διαμορφώσουν το δικό τους «μονοπάτι» οι νέοι αποτυπώνεται στις απόψεις – επιδιώξεις που έχουν σε σχέση με τις σπουδές, την εργασία και την οικογένεια που εξακολουθεί να αποτελεί αξία και πλαίσιο ζωής, ενταγμένη όμως σε ευρύτερη αντίληψη για τη συντροφικότητα.

«Το μονοπάτι ζωής εμπεριέχει πλήθος “ψηφίδων”, όπου διαχρονικές αξίες συμπλέκονται με νέες αξίες σε ένα καινούριο πλαίσιο ζωής», όπως αναφέρεται στην έρευνα. Στις διαχρονικές αξίες της οικονομικής άνεσης, που είναι κυρίαρχη (50%), της καλής δουλειάς (26%), της απόκτησης σπιτιού (22%) και της δημιουργίας οικογένειας/απόκτησης παιδιών (21%), προστίθενται δύο νέες αξίες: η πραγματοποίηση ταξιδιών (39%) και η ισορροπία και αρμονία στη ζωή (38%).

Η σημασία των σπουδών και οι αντιλήψεις για την εργασία

Ειδικότερα, οι σπουδές είναι μια σημαντική ψηφίδα σε γνωσιακό και κοινωνικό επίπεδο με το 82% να δηλώνει ότι είναι σημαντική η απόκτηση διαρκών νέων γνώσεων και δεξιοτήτων πέρα από τι σπουδάζουμε, ενώ οι σπουδές για το 69% είναι σημαντικές γιατί βοηθούν να αποκτήσεις διαφορετικό τρόπο σκέψης. Φυσικά, οι σπουδές προσφέρουν καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές (60%), ωστόσο δεν είναι απαραίτητες για να βρεις μια καλή δουλειά (48%).

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι καλές απολαβές αποτελούν το κύριο ζητούμενο (54%) σε ό,τι αφορά την εργασία, ωστόσο το καλό εργασιακό περιβάλλον και η ισορροπία εργασίας και προσωπικής ζωής αποτελούν επίσης σημαντικούς παράγοντες (40% και 35% αντίστοιχα), με το 31% να προτιμούν το επαγγελματικό τους μέλλον να είναι στον ιδιωτικό τομέα ως μισθωτοί και το 28% θα ήθελαν να φτιάξουν μια δική τους επιχείρηση. Το μέλλον τους ως αυτοαπασχολούμενοι/ελεύθεροι επαγγελματίες βλέπει το 20% και το ίδιο ποσοστό στον δημόσιο τομέα.

Η ανάγκη για νέα μοντέλα ζωής

Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας, ο Στράτος Φαναράς, διευθύνων σύμβουλος της Metron Analysis, σχολίασε:

«Η έρευνά μας ανέδειξε ότι οι νέοι και οι νέες σήμερα επιθυμούν μεγάλη ελευθερία επιλογών, ωστόσο σχεδιάζουν τη ζωή τους βραχυπρόθεσμα, καθώς η αβεβαιότητα της εποχής περιορίζει τον ορίζοντα των προσδοκιών. Σε αυτό το πλαίσιο, διαμορφώνουν ένα μονοπάτι ζωής στο οποίο εντάσσουν επιμέρους “ψηφίδες”, όπου οι διαχρονικές αξίες (η εργασία, οι σπουδές, η οικογένεια) επανανοηματοδοτούνται και συνδέονται με καινούριες αντιλήψεις και προτιμήσεις, όπως τα ταξίδια, οι εμπειρίες και η ψυχική ισορροπία και αρμονία, διαμορφώνοντας νέα μοντέλα ζωής».

Στη σημερινή εποχή η μεγάλη πρόκληση, όπως σημειώνεται, είναι να συλλάβουμε νέα / συνδυαστικά μοντέλα ζωής για τους νέους – και μαζί με τους νέους. Εδώ εντοπίζεται ο ρόλος της Πολιτείας και όλων των φορέων που ενδιαφέρονται να στηρίξουν τους νέους ανθρώπους. Να προσφέρει εργαλεία και να άρει εμπόδια προκειμένου οι νέοι και οι νέες να μπορέσουν να τοποθετήσουν τις «ψηφίδες» που επιθυμούν σε ένα πραγματοποιήσιμο μονοπάτι ζωής.

«Θα μπορούσαμε, λοιπόν, ως Πολιτεία και ως ενδιαφερόμενοι φορείς να επινοήσουμε projects, για παράδειγμα “new life hubs” – που να προσελκύσουν νέους κατοίκους και να διαμορφώσουν νέους όρους κοινής ζωής;» είναι το ερώτημα που αναδεικνύεται βάσει των ευρημάτων της έρευνας που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 802 ατόμων ηλικίας 19-35 ετών από 15-25 Απριλίου 2025.

Ποιοι είναι οι νέοι και οι νέες

Το 83% των νέων ηλικίας 19-35 ετών δεν έχουν παιδιά και το 29% είναι άγαμοι που ζουν με τους γονείς τους. Το 27% εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα με πλήρες ωράριο και το 8% part time. Σπουδαστές είναι το 24% και το 18% σπουδάζουν και εργάζονται παράλληλα. Το 17% είναι αυτοαπασχολούμενοι/ελεύθεροι επαγγελματίες, το 13% είναι άνεργοι και το 10% εργάζονται στον δημόσιο τομέα, και μόλις 4% επιχειρηματίες/εργοδότες.

Η οικονομική ανεξαρτησία αποτελεί προϋπόθεση αυτονόμησης από την πατρογονική οικογένεια. Το 73% εκείνων που ζει με τους γονείς (29% του συνόλου) θα ήθελαν να ζήσουν μόνοι τους, αλλά χρειάζονται οικονομική ανεξαρτησία για να το καταφέρουν. Όσοι δεν ζουν με τους γονείς τους (71%) άρχισαν να ζουν μόνοι τους σε ποσοστό 25% όταν τελείωσαν τις σπουδές τους και σε ποσοστό 23% όταν έγιναν οικονομικά ανεξάρτητοι. Τέλος, σε ποσοστό 73% οι γονείς βοηθούν οικονομικά σε τακτική ή περιστασιακή βάση.

Ελληνική Παράνοια

Καιρό είχαμε να γκρινάξουμε … Κάνοντας το μαζεμένα διαβάστε και τα όσα έγραφε παρακάτω ο Χρήστος Κολώνας στον Οικονομικό Ταχυδρόμο …. Και αν και σίγουρα στο τέλος το καλώδιο θα λειτουργήσει. Να μην ξεχνάμε πως αυτή η χώρα ήταν και συνεχίζει να είναι από τις πιο δύσκολες χώρες στον κόσμο να κάνει κανείς δουλειές. Και για αυτό έχουμε μια ανάπτυξη που βασίζεται σε τουρισμό, κατανάλωση και οικοδομές, χωρίς να υπάρχει ένα ουσιαστικό παραγωγικό μοντέλο και για αυτό απαιτείται για να φτάσουμε στο κατ’ κεφαλήν ΑΕΠ που ήμασταν τόσο πολλά χρόνια (είχαμε αναφερθεί χθες).  

Κι ενώ το πολυπόθητο καλώδιο Κρήτης – Αττικής βρίσκεται στην τελική ευθεία για την εμπορική του λειτουργία, μία ιστορία ελληνικής γραφειοκρατικής τρέλας, το κρατά εκτός πρίζας…

Το καλώδιο Κρήτης – Αττικής είναι στρατηγικής σημασίας έργο, κόστισε 1 δισ. ευρώ έχοντας περάσει από χίλιες δυο δοκιμασίες (είτε γραφειοκρατικές, είτε και τεχνικές δυσκολίες λόγω της σύγχρονης τεχνολογίας του) και όταν ηλεκτριστεί θα διασφαλίσει ενεργειακά το νησί της Κρήτης και θα ανακουφίσει τους λογαριασμούς ρεύματος κατά 550 εκατ. ευρώ (χρεώσεις ΥΚΩ).

Γραφειοκρατική τρέλα για το καλώδιο Κρήτης – Αττικής

Σύμφωνα με πληροφορίες, κι ενώ το έργο του ΑΔΜΗΕ είναι προ των δοκιμών, μία απροσδόκητη στάση της δημοτικής αρχής της Αίγινας εμποδίζει την εκκίνηση τους και επί της ουσίας κρατά εκτός πρίζας το καλώδιο Κρήτης – Αττικής και απειλεί να τινάξει το έργο στον αέρα…

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, και όπως τα αφηγούνται στον ΟΤ πηγές που εμπλέκονται με το έργο του ΑΔΜΗΕ για να λειτουργήσει το καλώδιο, έστω και δοκιμαστικά θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί επιμέρους διασυνδέσεις με δύο ηλεκτρόδια (ορολογία για ειδικό και αναγκαίο εξοπλισμό της ηλεκτρικής διασύνδεσης). Το ένα ηλεκτρόδιο είναι στο νησάκι Σταχτοροή έξω από την Αίγινα και το άλλο έξω από την Κορακιά της Κρήτης.

Οι άδειες και οι κολώνες…

Το ηλεκτρόδιο που βρίσκεται στην Σταχτοροή θα πρέπει να διασυνδεθεί με τη μέση τάση του δικτύου του ΔΕΔΔΗΕ στην Αίγινα. Ο ΔΕΔΔΗΕ και ο ΑΔΜΗΕ συνεργάστηκαν ώστε να ποντιστεί το συγκεκριμένο καλώδιο από τη Σταχτοροή στην Αίγινα. Κι ενώ το έργο έλαβε όλες τις αδειοδοτήσεις, εντούτοις η δημοτική αρχή δεν δίνει την τελευταία άδεια για την ανάπτυξη χερσαίου καλωδίου και δύο στηλών (κολώνες) προκειμένου να συνδεθεί με τη μέση τάση.

Η δημοτική αρχή λένε οι πληροφορίες ζήτησε από ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ για λόγους αισθητικής… να μην γίνει το χερσαίο καλώδιο και κυρίως να μη σηκωθούν οι δύο κολώνες.

Οι δύο Διαχειριστές έδωσαν όλες τις δεσμεύσεις και διαβεβαιώσεις πώς δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με το έργο. Κι ενώ, αναφέρουν οι ίδιες πηγές, η δημοτική αρχή τις αποδέχτηκε, εντούτοις δεν έκδωσε ακόμη την τελευταία άδεια.

Γιατί…;

Επειδή ζητάει τώρα αντί για κολώνες να σηκωθεί ένας οικίσκος… που θα συνδέσει το καλώδιο με το δίκτυο της μέσης τάσης…

Αξίζει να σημειωθεί πώς αν δεν ολοκληρωθεί το μέρος της διασύνδεσης Σταχτοροής με Αίγινα τότε στις δοκιμές του καλωδίου Κρήτης – Αττικής θα πρέπει να ταξιδεύει ένας ηλεκτρολόγος στο νησάκι για να εκκινεί τη γεννήτρια του ηλεκτροδίου…

Κι αν έχει θαλασσοταραχή… πολύ απλά η ηλεκτρική διασύνδεση δεν θα λειτουργεί… ούτε δοκιμαστικά ούτε και όταν είναι να τεθεί σε εμπορική λειτουργία…

Απαισιοδοξία

Ως λαός είμαστε γκρινιάρηδες, αν και αρκετές φορές δικαιολογημένα. Πάμε λοιπόν σε ένα ενδιαφέρον θέμα που είχε βγει πριν από μερικές ημέρες. Σε σταθερή απόκλιση με τις επιδόσεις της οικονομίας είναι οι προσδοκίες των Ελλήνων, που εμφανίζονται ο πιο απαισιόδοξος λαός στην Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι η χώρα μας προπορεύεται στους δείκτες οικονομικής ανάπτυξης έναντι της Ε.Ε., καταγράφοντας υπερδιπλάσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ.

Οι Ελληνες καταναλωτές δεν είναι πεσιμιστές μόνο στη σύγκριση με άλλους λαούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Δεν συμμερίζονται ούτε την αισιοδοξία που υπάρχει στο εσωτερικό, όπως αυτή αποτυπώνεται στον δείκτη οικονομικού κλίματος από τις ελληνικές επιχειρήσεις, που διαμορφώνεται πάνω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Πολλώ δε μάλλον δεν συμβαδίζει με το υψηλό ποσοστό ιδιωτικής κατανάλωσης που συντηρεί την αύξηση του ΑΕΠ και είναι, σύμφωνα με τους οικονομολόγους, μια εγγενής αδυναμία της ελληνικής οικονομίας που θα πρέπει να θεραπευθεί μέσω της ενίσχυσης της αποταμίευσης και φυσικά των επενδύσεων.

Η απόκλιση αυτή δεν είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας των Ελλήνων. Μια ορθολογική ερμηνεία έδωσε ο επικεφαλής οικονομολόγος και επικεφαλής Επενδυτικής Στρατηγικής της Τράπεζας Πειραιώς, Ηλίας Λεκκός, στο πλαίσιο συζήτησης που διοργάνωσε την περασμένη εβδομάδα το London School of Economics and Political Science, σημειώνοντας ότι «πρόκειται για ένα παζλ που παρατηρείται, παρά το γεγονός ότι η ανεργία έχει υποχωρήσει στα προ κρίσης επίπεδα. Παράλληλα με την αύξηση της απασχόλησης, που επίσης έχει ξεπεράσει τα προ κρίσης επίπεδα, διαπιστώνεται και αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος που έχει βελτιωθεί τόσο σε ονομαστικούς όσο και σε πραγματικούς όρους, δηλαδή προσαρμοσμένο με βάση τον πληθωρισμό».

Σύμφωνα με τον κ. Λεκκό, η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί αφενός στην αναποτελεσματική προσφορά δημοσίων αγαθών σε δύο κρίσιμους τομείς, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, και αφετέρου στη σημαντική προσαρμογή που έχει γίνει σε ό,τι αφορά τη φορολογική συμμόρφωση στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για τον δείκτη που αποτυπώνει την αποτελεσματικότητα στη συλλογή φόρων επί της κατανάλωσης και ο οποίος διαμορφώθηκε το 2024 στην Ελλάδα σε επίπεδα ρεκόρ 21,7% έναντι 14,5% προ κρίσης, όταν στην Ευρωζώνη ο αντίστοιχος δείκτης διαμορφώνεται σήμερα στο 17,2% με τάση σταθεροποίησης από το 2009.

Η φορολογική συμμόρφωση που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια αποτυπώνεται και στη σημαντική μείωση στο λεγόμενο κενό του ΦΠΑ, δηλαδή τη διαφορά ανάμεσα στα χρήματα που θα έπρεπε να εισπράξει το κράτος από τον ΦΠΑ και αυτά που τελικά εισπράττει. Το κενό αυτό με βάση στοιχεία του 2022 έχει υποχωρήσει στο ιστορικό χαμηλό του 13,7%, από 25,4% το 2018 και έναντι 7% στην Ευρωζώνη και όπως εκτίμησε ο κ. Λεκκός τα νεότερα στοιχεία για το 2023-24 συνηγορούν για την περαιτέρω μείωση αυτού του ποσοστού στη χώρα μας.

Την ίδια στιγμή, η δημόσια κατανάλωση ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει μειωθεί σε επίπεδο προ κρίσης, υποχωρώντας το 2024 στο 18,3%, όταν στην Ευρωζώνη το αντίστοιχο ποσοστό είναι σε γενικές γραμμές σταθερό και διαμορφώθηκε την ίδια περίοδο στο 21,6%. Οι Ελληνες πληρώνουν το 7,7% των μηνιαίων δαπανών για την υγεία, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρώπη είναι 3,7%, δηλαδή σχεδόν το μισό. Την ίδια στιγμή καταναλώνουν το 3,4% των μηνιαίων δαπανών τους για εκπαίδευση, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρωζώνη είναι υποπολλαπλάσιο και συγκεκριμένα μόλις 0,9%. Μάλιστα, η δαπάνη για την υγεία από την πλευρά των νοικοκυριών έχει αυξηθεί ως ποσοστό της μηνιαίας δαπάνης από 6,3% το 2010 στο 7,7% το 2023, γεγονός που μπορεί να ερμηνευθεί και από την υποχώρηση των εισοδημάτων, ενώ στην Ευρώπη παραμένει σε γενικές γραμμές σταθερή.

Παρά το γεγονός ότι η αποτελεσματικότητα του δείκτη συλλογής φόρων επί της κατανάλωσης είναι ένα καλό νέο για τα δημόσια οικονομικά, καθώς αποτυπώνει ότι οι μηχανισμοί έχουν αποδώσει, στον βαθμό που αυτό δεν συνδυάζεται με ανάλογη ανταπόδοση στο επίπεδο των παροχών μπορεί να ερμηνεύσει και τον πεσιμισμό των Ελλήνων. Ετσι, σε συνδυασμό με τα χαμηλά εισοδήματα προσγειώνει τις προσδοκίες των ελληνικών νοικοκυριών σε σχέση με τις προοπτικές των οικονομικών τους.

Μοναξιά..

Μια νέα μελέτη της Gallup και της Meta με τίτλο «Η παγκόσμια κατάσταση των κοινωνικών συνδέσεων» (The Global State of Social Connections) αναδεικνύει πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο της μοναξιάς σήμερα. Η έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από τον Ιούνιο του 2022 έως τον Φεβρουάριο του 2023, περιλάμβανε άτομα 15 ετών και άνω σε 142 χώρες, προσφέροντας μια παγκόσμια εικόνα για τη μοναξιά ανά ηλικιακή ομάδα.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, το 25% των ερωτηθέντων ηλικίας 15-18 ετών δήλωσε ότι αισθάνεται «πολύ μόνο» ή «αρκετά μόνο». Το ποσοστό είναι ακόμα υψηλότερο στις ηλικίες 19-29, με 27% να βιώνουν έντονα συναισθήματα μοναξιάς. Αντίθετα, οι άνω των 65 ετών αναφέρουν χαμηλότερα επίπεδα, με μόνο 17% να δηλώνει σημαντικό αίσθημα απομόνωσης.

Παρότι η πανδημία του κορωνοϊού ενίσχυσε το αίσθημα απομόνωσης για πολλούς ανθρώπους, τα δεδομένα δείχνουν ότι η μοναξιά παραμένει διαδεδομένη, ακόμα και μετά το τέλος των lockdowns. Η κοινωνική απομόνωση συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για χρόνιες ασθένειες όπως ο διαβήτης και η άνοια, αλλά και με ψυχικές διαταραχές όπως το άγχος και η κατάθλιψη.

Αναφορικά με τους λόγους για τους οποίους κάποιος μπορεί να αισθάνεται μόνος, η μελέτη αναφέρει ότι τα διαθέσιμα δεδομένα «συμβάλλουν στην κατανόηση του πώς νιώθουν οι άνθρωποι, αλλά είναι απαραίτητο να συνεχιστεί η έρευνα για να διαπιστωθεί το γιατί».