00:01 - 26/06/25

Παραοικονομία

Το ύψος της παραοικονομίας στην Ελλάδα εκτιμάται σε περίπου 41 δισ. ευρώ, σύμφωνα με υπολογισμούς του Ιωάννη Τσουκαλά, επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή. Παράλληλα, ο ίδιος ανέφερε πως ο δημοσιονομικός χώρος που μπορεί να προκύψει από την εκτέλεση του φετινού κρατικού προϋπολογισμού φτάνει τα 1,5 δισ. ευρώ. Το ποσό αυτό, όπως τόνισε, θα ήταν σκόπιμο να κατευθυνθεί εξ ολοκλήρου στη φορολογική ελάφρυνση των μισθωτών, με την εφαρμογή μιας πιο προοδευτικής φορολογικής κλίμακας. Στο πλαίσιο αυτό, πρότεινε τη μείωση του υψηλού φορολογικού συντελεστή 44% για εισοδήματα που ξεπερνούν ελαφρώς τις 40.000 ευρώ.

Ο κ. Τσουκαλάς εξήγησε ότι η εκτίμηση για την παραοικονομία προκύπτει συγκρίνοντας τα δηλωθέντα εισοδήματα του 2023, τα οποία ανήλθαν σε 110 δισ. ευρώ, με την ιδιωτική κατανάλωση του ίδιου έτους, που έφτασε τα 151 δισ. ευρώ. Η διαφορά των 41 δισ. ευρώ αντιστοιχεί σε μη δηλωθέντα εισοδήματα, δηλαδή στην παραοικονομία, και ισοδυναμεί με περίπου 16%-18% του ΑΕΠ.

Η παραοικονομία περιλαμβάνει κάθε μορφή οικονομικής δραστηριότητας που πραγματοποιείται εκτός του επίσημου πλαισίου: από αδήλωτη εργασία και πωλήσεις χωρίς αποδείξεις, έως μη καταγεγραμμένη διακίνηση αγαθών, φοροδιαφυγή, αποφυγή καταβολής ασφαλιστικών εισφορών, και δραστηριότητες που είτε είναι παράνομες είτε νόμιμες αλλά δεν δηλώνονται.

Αναφορικά με τον δημοσιονομικό χώρο, ο κ. Τσουκαλάς εκτίμησε ότι μπορεί να φτάσει το 1,5 δισ. ευρώ, εκ των οποίων το 1 δισ. ευρώ αναμένεται από την υπέρβαση των στόχων της οικονομίας και τα 500 εκατ. ευρώ από την εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από το ισοζύγιο της γενικής κυβέρνησης. Ολόκληρο το ποσό, σύμφωνα με τον ίδιο, θα πρέπει να αξιοποιηθεί για στοχευμένες φορολογικές παρεμβάσεις υπέρ των μισθωτών και γενικά των φυσικών προσώπων.

Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην άρση της απότομης αύξησης του φορολογικού συντελεστή από 9% (για εισοδήματα έως 10.000 ευρώ) στο 22% (για το τμήμα εισοδήματος από 10.001 έως 20.000 ευρώ). Η εισαγωγή ενδιάμεσων φορολογικών κλιμακίων στην παραπάνω ζώνη θα εξομαλύνει τη φορολογική επιβάρυνση και θα ενισχύσει τη φορολογική δικαιοσύνη.

Επιπλέον, προτείνεται είτε η μείωση του ανώτατου φορολογικού συντελεστή 44% είτε η αύξηση του εισοδηματικού ορίου πάνω από το οποίο επιβάλλεται, ώστε να μην επιβαρύνονται υπέρμετρα όσοι έχουν εισοδήματα λίγο πάνω από τις 40.000 ευρώ. Στόχος αυτών των παρεμβάσεων είναι η ουσιαστική ελάφρυνση των μεσαίων εισοδημάτων, ιδιαίτερα στην κλίμακα μεταξύ 10.000 και 50.000 ευρώ ετησίως.

Τέλος, ο κ. Τσουκαλάς αναφέρθηκε και στο «κενό ΦΠΑ», δηλαδή στη διαφορά μεταξύ του ΦΠΑ που θα έπρεπε να εισπράττεται και αυτού που τελικά εισπράττεται. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του, το κενό αυτό βρίσκεται στο 10% – πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 7%. Για να συγκλίνει η Ελλάδα με τον μέσο όρο της Ε.Ε., απαιτούνται επιπλέον έσοδα 1 δισ. ευρώ ετησίως από ΦΠΑ, ανεβάζοντας το συνολικό ποσό σε 3 δισ. ευρώ ετησίως, από 2 δισ. ευρώ σήμερα.

Κατασκευαστικός κλάδος

Ανάμικτα είναι τα νέα για τον κατασκευαστικό τομέα σύμφωνα με τη μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) με τίτλο «Τάσεις, προκλήσεις και προοπτικές ανάπτυξης των Κατασκευών στην Ελλάδα – 2025».

Από τη μία καταγράφεται ισχυρή ανάκαμψη του τομέα των Κατασκευών στην Ελλάδα – μετά το βούλιαγμα της οικοδομής την περίοδο της κρίσης –  και θετικές προοπτικές ανάπτυξης ως το 2026, με ώθηση και από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης.

Από την άλλη, η Ελλάδα συνεχίζει να είναι oυραγός στην ΕΕ στις επενδύσεις σε κατασκευές ως ποσοστό του ΑΕΠ, με μεγάλη απόκλιση από τον μέσο όρο της ΕΕ

πηγή: ΙΟΒΕ

Επενδύσεις σε κατοικίες

Ιδίως στον τομέα των κατοικιών, που καίει περισσότερο τους πολίτες εν μέσω του οξυμένου στεγαστικού προβλήματος, η Ελλάδα υστερεί δραματικά. Οι επενδύσεις στην κατασκευή κατοικιών αντιπροσωπεύουν μόλις το 2,3% του ΑΕΠ – το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό μετά την Πολωνία, έναντι 5,4% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Στις λοιπές κατασκευές οι επενδύσεις αντιπροσωπεύουν το 3,7% του ΑΕΠ, έναντι 5,5% στην ΕΕ των 27. Πρόκειται επίσης για το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό μετά την Ιρλανδία.

Συνολικά, οι επενδύσεις σε κατασκευές αντιπροσώπευαν το 6,0% του ΑΕΠ το 2024, έναντι 14,7% το 2007 και 4,0% το 2020, ενώ η απόκλιση για το 2024 σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ-27 ήταν 4,9 ποσοστιαίες μονάδες.

Στα θετικά είναι ότι οι επενδύσεις σε κατασκευές συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία από το 2020 και μετά, ενισχύοντας τον ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ κατά 0,6 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως κατά μέσο όρο.

Στα αρνητικά είναι ότι οι επενδύσεις σε κατοικίες εξακολουθούν να υστερούν έναντι των λοιπών κατασκευών, μολονότι έχει διαπιστωθεί ότι έχουν υψηλότερη συνεισφορά στη μεγέθυνση του ΑΕΠ.

Αντιθέτως, στην ΕΕ οι επενδύσεις είναι ισόποσα μοιρασμένες μεταξύ κατοικιών και λοιπών κατασκευών.

πηγή: ΙΟΒΕ

Τα μεγέθη του κατασκευαστικού κλάδου

Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, η αξία παραγωγής του κλάδου των Κατασκευών εκτιμάται ότι έφτασε το 2024 τα 15,7 δισ. ευρώ, έχοντας υπερδιπλασιαστεί από το 2020, όταν είχε διαμορφωθεί σε 7,2 δισ. ευρώ.

Στον κλάδο απασχολούνταν συνολικά 210 χιλ. εργαζόμενοι το 2024, αριθμός που ενισχύθηκε κατά 8,8% έναντι του 2023 (+17 χιλ. εργαζόμενοι), καλύπτοντας ένα μέρος των αυξημένων αναγκών του κλάδου σε εργατικό δυναμικό.

Οι δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές και κτιριακά έργα που έχουν ολοκληρωθεί ανήλθαν το 2023 σε 4,14 δισ. ευρώ. Από το 2019 το μέγεθος των εν λόγω δημόσιων επενδύσεων έχει διπλασιαστεί, ενώ εκτιμάται ότι μέχρι το 2026 θα αυξηθεί περαιτέρω λόγω της υλοποίησης των προγραμματισμένων έργων του Προγράμματος Δημοσίων  Επενδύσεων.

Στα ύψη οι τιμές νέων διαμερισμάτων

Απλησιάστες για το μέσο ελληνικό νοικοκυριό είναι οι τιμές των νέων διαμερισμάτων στην Ελλάδα, καθώς έχουν αυξηθεί κατά 72% από το 2018 ως το 2024. Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ οι τιμές των ακινήτων δεν έχουν ακόμη δείξει σημάδια σημαντικής  επιβράδυνσης, υποστηριζόμενες από την αύξηση της απασχόλησης και του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος, αλλά και την ισχυρή ζήτηση που προέρχεται από το εξωτερικό και τις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Η προσφορά οικιστικών ακινήτων, όπως διαπιστώθηκε  από την αύξηση των οικοδομικών αδειών, ανταποκρίνεται μερικώς, αλλά η προσαρμογή αυτή απαιτεί χρόνο ώστε να περιοριστεί το έλλειμμα προσφοράς κατοικιών.

«Βούλιαξε» η οικοδομή το πρώτο δίμηνο του 2025

Αν και το 2024 υπήρξε σημαντική αύξηση των οικοδομικών αδειών για νέες κατοικίες, κατά 32% σε σύγκριση με το 2024, η τάση αυτή αντιστράφηκε, με υποχώρηση της οικοδομικής δραστηριότητας το πρώτο δίμηνο του 2025.   Η αγορά έχει «παγώσει» μετά την απόφαση του ΣτΕ που έκρινε αντισυνταγματικές τις ρυθμίσεις του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ) για το μπόνους δόμησης.

Συγκεκριμένα, οι οικοδομικές άδειες για νέες κατοικίες μειώθηκαν κατά -51% σε πλήθος και κατά -49% στην επιφάνεια. Η σημαντική αυτή μείωση οφείλεται στην αβεβαιότητα που προκάλεσε η απόφαση του ΣτΕ, σε συνδυασμό με την αναστολή έκδοσης αδειών που περιλάμβαναν τα κίνητρα του ΝΟΚ.

Το ΙΟΒΕ εκτιμά ότι οι επιπτώσεις των παραπάνω εξελίξεων στην οικοδομική δραστηριότητα θα καταγραφούν πιο έντονα το 2026.

Τα δύο σενάρια για το 2025-26

Οι επενδύσεις σε κατοικίες και άλλα κτήρια θα επηρεαστούν από τις εξελίξεις αναφορικά με τον ΝΟΚ – με τις επιπτώσεις να εξετάζονται σε ένα αισιόδοξο και ένα απαισιόδοξο σενάριο.  Το ΙΟΒΕ τονίζει ότι το απαισιόδοξο σενάριο είναι και το βασικό – δηλαδή το πιο πιθανό.

Η ώθηση στην κατασκευαστική δραστηριότητα θα δοθεί στο μεγαλύτερο μέρος της από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας  που εκτιμάται ότι θα κατευθυνθούν σε κατασκευαστικά έργα. Συνολικά τη διετία 2025-26 εκτιμάται ότι από τους πόρους του ΤΑΑ θα δοθούν επιχορηγήσεις και δάνεια ύψους 6,3 δις. ευρώ, κινητοποιώντας συνολικούς πόρους 8,7 εκατ. ευρώ.

Το αισιόδοξο σενάριο

Στο αισιόδοξο σενάριο, θα επηρεαστεί αρνητικά από τον ΝΟΚ το 18% των οικοδομικών αδειών που εκδόθηκαν το 2024 (μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο), με τις επιπτώσεις να καταγράφονται ενός του 2025. Αντίστοιχα αναμένεται μείωση στις κατασκευές νέων κατοικιών κατά -20% το 2026, λόγω αντίστοιχης μείωσης στις εκδοθείσες οικοδομικές άδειες νέων κατοικιών εντός του 2025.

Επίσης στο αισιόδοξο σενάριο, οι συνολικές επενδύσεις σε Κατασκευές –κυρίως σε έργα υποδομών– εκτιμάται ότι θα ενισχύσουν το μερίδιό τους στο ΑΕΠ, σε 7,5% του ΑΕΠ το 2026 από 6,0% το 2024.

Η αξία παραγωγής στον τομέα των κατασκευαστικών εργασιών που σχετίζονται με τις κατοικίες εκτιμάται ότι θα ενισχυθεί κατά 12% συγκριτικά με το επίπεδο που καταγράφηκε το 2024.

Το απαισιόδοξο σενάριο

Το απαισιόδοξο σενάριο – που είναι και το βασικό –  προβλέπει ακόμα μεγαλύτερη μείωση των οικοδομικών αδειών το 2026, κατά 40% σε όρους επιφάνειας – που θα επηρεάσει ανάλογα τη δραστηριότητα κατασκευής κτηρίων το 2026.

Αντίστοιχα, προβλέπει υποχώρηση των επενδύσεων σε κατοικίες, στο 2,4% του ΑΕΠ (από 2,8% στο αισιόδοξο σενάριο).

Στο απαισιόδοξο σενάριο οι επενδύσεις σε κατοικίες υποχωρούν το 2026 σε 2,4% του ΑΕΠ (από 2,8% στο αισιόδοξο σενάριο) και συνολικά οι επενδύσεις σε Κατασκευές σε 7,2% του ΑΕΠ (από 7,5% στο αισιόδοξο σενάριο).

Η αξία παραγωγής στις κατασκευές κατοικιών το 2026 εκτιμάται χαμηλότερη κατά 12,9% έναντι του αισιόδοξου σεναρίου (6 δισ. ευρώ έναντι 6,9 δισ. ευρώ) και συνολικά για τις Κατασκευές κατά 4,7% (17,96 δισ. ευρώ έναντι 18,85 δισ. ευρώ)

Τρόφιμα – Κλιματική αλλαγή

Ο πόλεμος, οι δασμοί και ο πληθωρισμός ανεβάζουν το κόστος των τροφίμων. Καταλυτικός, όμως, είναι και ο παράγοντας των παρατεταμένων ξηρασιών.

Στη Βραζιλία, η ξηρασία στις καλλιέργειες του καφέ επηρέασε την τιμή του παντού. Στις Μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ, η χαμηλή βροχόπτωση εδώ και χρόνια υποχρέωσε τους κτηνοτρόφους να μικρύνουν τα κοπάδια τους και να ανεβάσουν την τιμή του βόειου κρέατος σε ιστορικό υψηλό επίπεδο. 

Μία από τις βασικές περιοχές παραγωγής σιταριού στην Κίνα, ο Κίτρινος Ποταμός, εξασθενεί λόγω των ασυνήθιστα θερμών, ξηρών συνθηκών. Η Γερμανία είχε την ξηρότερη άνοιξη από το 1931, παρότι οι βροχές των τελευταίων εβδομάδων περιόρισαν τις ανησυχίες για τις σοδειές του σιταριού και του κριθαριού. Η Ουκρανία και η Ρωσία, αντίπαλοι στο πεδίο μάχης, αντιμετωπίζουν επίσης την απειλή της ξηρασίας στις σοδειές του σιταριού. Και οι δύο χώρες είναι σιτοβολώνας για εκατομμύρια ανθρώπους. Οι εχθροπραξίες στη Γάζα και την Υεμένη επίσης προκάλεσαν προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες, αυξάνοντας μεταξύ άλλων το κόστος της μεταφοράς διά θαλάσσης. Τώρα, υπάρχει νέα σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν.

Οι ξηρασίες είναι μέρος του φυσικού κύκλου του καιρού, αλλά εντείνονται σε πολλές περιοχές που καίνε ορυκτά καύσιμα, τα οποία θερμαίνουν τον πλανήτη και επιδεινώνουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι κίνδυνοι πληθαίνουν, όσο η παραγωγή βασικών τροφίμων συγκεντρώνεται όλο και περισσότερο. Για παράδειγμα, μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής καφέ προέρχεται από τη Βραζιλία, το κακάο από την Ακτή του Ελεφαντοστού και την Γκάνα στη Δυτική Αφρική, και το καλαμπόκι από τη Βραζιλία, την Κίνα και τις Μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ.

Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι περισσότεροι άνθρωποι τρέφονται με τρία βασικά υλικά -ρύζι, σιτάρι και καλαμπόκι- το οποίο σημαίνει ότι οι κλιματικές προκλήσεις σε μέρη όπου παράγονται μπορεί να έχουν μεγάλες επιπτώσεις. Ο κακός καιρός σε μία ή δύο από αυτές τις περιοχές μπορεί να αποσταθεροποιήσει την παγκόσμια προσφορά. 

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υπολόγισε σε έρευνα που δημοσιεύτηκε την Μάιο ότι οι ξηρασίες απειλούν σχεδόν το 15% του ΑΕΠ του μπλοκ, με μεγαλύτερο ρίσκο για τη Νότια Ευρώπη. «Κάθε πίεση στις πηγές υδροδότησης μπορεί να έχουν σοβαρά αποτελέσματα σε πολλαπλές οικονομικές δραστηριότητες», σύμφωνα με τους συντάκτες της έρευνας. 

Αλλοτε, καλλιεργούνταν περίπου 100 είδη καφέ στον κόσμο. Σήμερα, παράγονται κυρίως δύο: ο arabica και ο robusta. Και κυριαρχούν δύο χώρες: η Βραζιλία και το Βιετνάμ. Η Βραζιλία αποτελεί το 40% της παγκόσμιας παραγωγής, το οποίο έχει οφέλη, διότι μεγάλες ποσότητες συγκεκριμένων ποικιλιών μπορούν να καλλιεργούνται σε μεγάλες εκτάσεις, προσφέροντας οικονομίες κλίμακας. Ωστόσο, αυτό επίσης μεγεθύνει τους κινδύνους της συγκέντρωσης στην περίοδο της κλιματικής αλλαγής. «Οταν οι κλιματικές αναταραχές, όπως οι ξηρασίες ή οι υπερβολικές βροχές χτυπούν αυτές τις περιοχές, η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα αισθάνεται τους τριγμούς», δήλωσε ο Andrea Illy, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας καφέ Illy.

Ο κ. Illy είπε ότι η εταιρεία του προσπαθεί να προμηθεύεται ποικιλίες καφέ από διαφορετικές περιοχές. Ωστόσο, ο καφές είναι απαιτητικό φυτό. Ακόμα και λίγο παραπάνω ζέστη και λίγο λιγότερη βροχή μπορεί να καταστρέψει τη σοδειά. 

Η Βραζιλία πέρασε τη χειρότερη ξηρασία εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Πέρυσι, θερμός, ξηρός καιρός χτύπησε και το Βιετνάμ, τον δεύτερο μεγαλύτερο παραγωγό. Οι τιμές εκτινάχθηκαν. 

Το σιτάρι είναι πια ένα από τα δημητριακά που καταναλώνονται περισσότερο στον κόσμο, ακολουθώντας μόνο το ρύζι. Ετσι, πρόκειται επίσης και για μία από τις σοδειές που η αγορά παρακολουθεί στενά. 

Λόγω έντονου καύσωνα, η ινδική κυβέρνηση διέκοψε το 2022 τις εξαγωγές σιταριού, με ελάχιστες εξαιρέσεις, προκειμένου να δημιουργήσει ντόπιο απόθεμα. Φέτος, η Ινδία αναμένει να έχει απόδοση-ρεκόρ στο σιτάρι, αλλά δεν σκοπεύει να καταργήσει την απαγόρευση στις εξαγωγές λόγω ανησυχιών για διακυμάνσεις στις τιμές. 

Η τιμή του μοσχαρίσιου κρέατος βρίσκεται επίσης σε επίπεδα ρεκόρ. Ο μοσχαρίσιος κιμάς στις ΗΠΑ πλησιάζει τα 13 δολάρια το κιλό και μία μπριζόλα είναι στη διπλάσια τιμή. Καθοριστική στην άνοδο του κόστους είναι μία ξηρασία που εδώ και αρκετά χρόνια απλώνεται στις Μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ, ξεραίνοντας το έδαφος που προοριζόταν για βοσκή. Ο αριθμός των κοπαδιών είναι στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 70 ετών.