Φοροαπαλλαγές

Στο εντυπωσιακό ύψος των 22,88 δισ. ευρώ έχουν εκτιναχθεί οι φοροαπαλλαγές που χορηγεί το κράτος σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά, ένα ποσό που αντιστοιχεί στο 30,9% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Αν οι απαλλαγές αυτές δεν υφίσταντο, τα δημόσια έσοδα θα άγγιζαν τα 96,5 δισ. ευρώ, προσφέροντας στις κυβερνήσεις πολύ μεγαλύτερο χώρο να ασκήσουν ουσιαστική κοινωνική πολιτική, με στοχευμένες παρεμβάσεις και μόνιμες μεταρρυθμίσεις. Παράλληλα, θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για ένα πιο δίκαιο, αναλογικό και ισορροπημένο φορολογικό σύστημα.

Όπως έγραφε ένα πρόσφατο άρθρο της Καθημερινής, μόνο μέσα σε έναν χρόνο, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, οι φοροαπαλλαγές αυξήθηκαν κατά 4,06 δισ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή είναι αποτέλεσμα κυρίως των εξαιρέσεων και των απαλλαγών προς νομικά πρόσωπα. Συγκεκριμένα, απαλλάχθηκαν από τον φόρο εισοδήματος οι φορείς γενικής κυβέρνησης με εξαίρεση το εισόδημα που αποκτούν από κεφάλαιο και υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου, καθώς και οι επιχορηγήσεις προς φορείς της γενικής κυβέρνησης του υπουργείου Οικονομικών, με αποκλειστικό σκοπό την ικανοποίηση των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων προς τρίτους. Επίσης, διπλασιάστηκαν οι απαλλαγές στα ενδοομιλικά μερίσματα που εισπράττει ένα νομικό πρόσωπο που είναι φορολογικός κάτοικος Ελλάδας. Αντιθέτως, περιορίστηκαν οι φοροαπαλλαγές για την απόκτηση πρώτης κατοικίας, εξέλιξη που δείχνει ότι οι περισσότερες πωλήσεις το 2024 αφορούσαν επενδυτικά ή επαγγελματικά ακίνητα. Δείχνει επίσης την αδυναμία των πολιτών να αποκτήσουν πρώτη κατοικία συνεπεία των πολύ υψηλών τιμών των ακινήτων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του προϋπολογισμού, από 2,15 δισ. ευρώ που ήταν οι απαλλαγές για την απόκτηση πρώτης κατοικίας το 2023, μειώθηκαν στα 600 εκατ. ευρώ το 2024.

Δύσκολη η αποτίμηση

Η αποτίμηση του πραγματικού ύψους των φορολογικών δαπανών αποτελεί πάντως μια δύσκολη άσκηση, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τις πλέον ανεπτυγμένες οικονομίες της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ. Η σύγκριση μεταξύ χωρών γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη, καθώς κάθε κράτος υιοθετεί διαφορετική μεθοδολογία: κάποια υπολογίζουν την απώλεια εσόδων που προκαλούν οι φορολογικές δαπάνες, ενώ άλλα τις αντιμετωπίζουν ως αναπόσπαστο κομμάτι του φορολογικού τους συστήματος, χωρίς να αναζητούν ποσοτική αποτύπωση των απωλειών.

Οπως προκύπτει από τον πρόσφατο τόμο φορολογικών δαπανών που κατατέθηκε στη Βουλή και αφορά το έτος 2024, ο συνολικός αριθμός των φοροαπαλλαγών ανήλθε στις 1.236, έναντι 1.106 το 2023 και 1.064 το 2021. Χρόνο με τον χρόνο οι απαλλαγές αυξάνονται – πολλές φορές μάλιστα χωρίς να είναι δυνατόν να υπολογιστεί με ακρίβεια το δημοσιονομικό τους αποτύπωμα. Η τάση αυτή έχει ενισχυθεί ιδιαίτερα μετά τα δύσκολα μνημονιακά χρόνια, αντανακλώντας τόσο κοινωνικές ανάγκες όσο και πολιτικές επιλογές, που διαμορφώνουν ένα όλο και πιο σύνθετο πλέγμα φορολογικών εξαιρέσεων. Σημειώνεται ότι ο διοικητής της ΤτΕ Γ. Στουρνάρας έχει αναφέρει κατ’ επανάληψιν ότι πρέπει να επανεξετασθούν οι φοροαπαλλαγές, επισημαίνοντας: «Η επαναξιολόγηση των υφιστάμενων φοροαπαλλαγών θα πρέπει να εστιάσει στην κοινωνική τους χρησιμότητα και στην κατάλληλη στόχευση. Καθώς τόσο το πλήθος όσο και το κόστος των φοροαπαλλαγών έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, μια επαναξιολόγηση κρίνεται αναγκαία προκειμένου να διαπιστωθεί η αναγκαιότητά τους στην τρέχουσα συγκυρία και να διασφαλιστεί η επίτευξη του σκοπού τους (στήριξη ευάλωτων ομάδων, ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, προώθηση της καινοτομίας κ.ά.).

Με βάση τα στοιχεία των προηγούμενων ετών, οι φοροαπαλλαγές διογκώθηκαν την περίοδο της πανδημίας μέσω της επιστρεπτέας προκαταβολής και άλλων ενισχύσεων. Επίσης, η εκτίναξη του ποσού από τα 12,8 δισ. ευρώ που ήταν το 2021 στα 15,5 δισ. ευρώ το 2022, οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στην αναπροσαρμογή των αντικειμενικών αξιών, καθώς και στην αύξηση του αφορολόγητου ορίου για δωρεές και γονικές παροχές στα 800.000 ευρώ (αφορά και μετοχές). Η αναπροσαρμογή των αντικειμενικών οδήγησε σε υψηλότερες αποτιμήσεις των ακινήτων που εξαιρούνται από τον ειδικό φόρο επί των ακινήτων (ΕΦΑ). Δηλαδή, μέχρι το 2021 το κόστος από την εξαίρεση από τον ΕΦΑ ήταν 3,7 δισ. ευρώ και με την αναπροσαρμογή των αντικειμενικών αξιών ανήλθε στα 5,3 δισ. ευρώ, ενώ σήμερα έχουν ξεπεράσει τα 6,3 δισ. ευρώ.

Οι απώλειες ΦΠΑ

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εκπτώσεις δεν μπορούν να μετρηθούν, όπως για παράδειγμα στα κέρδη των τυχερών παιγνίων και το ψηφιακό τέλος συναλλαγής, καθώς δεν υποστηρίζονται μηχανογραφικά, κάτι που σημαίνει ότι το κόστος είναι πολύ υψηλότερο και μη μετρήσιμο. Αντιθέτως, πλέον μπορούν να προσμετρηθούν οι κληρονομιές, κάτι που δεν γινόταν τα προηγούμενα χρόνια και ως εκ τούτου υπάρχει καταγραφή και κοστολόγηση των απαλλαγών. Επίσης δεν καταγράφονται και οι απώλειες από τον ΦΠΑ, καθώς δεν μπορούν να μετρηθούν οι εξαιρέσεις επαγγελμάτων από τον φόρο. Συγκεκριμένα, το κόστος των απαλλαγών στο εσωτερικό της χώρας είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, καθώς οι επιχειρήσεις που απαλλάσσονται δεν υποβάλλουν δηλώσεις ΦΠΑ.

Ειδικότερα, οι φοροαπαλλαγές διαμορφώνονται ως εξής:

1. Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων (252 απαλλαγές και εκπτώσεις). Το σύνολο των φοροαπαλλαγών υπολογίζεται σε 4,94 δισ. ευρώ έναντι 5,098 δισ. ευρώ το 2023.

2. Φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων (265 απαλλαγές και εκπτώσεις). Απαλλαγές ύψους 5,8 ευρώ δισ. ευρώ είχαν οι επιχειρήσεις.

3. Φορολογία κεφαλαίου. Χρησιμοποιήθηκαν οι απαλλαγές σε περισσότερες από 4,98 εκατ. περιπτώσεις και είχαν εκπτώσεις στον ΕΝΦΙΑ, στον Ειδικό Φόρο Ακινήτων, στις μεταβιβάσεις, γονικές παροχές, κληρονομιές και δωρεές 9,06 δισ. ευρώ. Ανατρέχοντας στα επιμέρους στοιχεία, προκύπτει ότι η αύξηση αυτή είναι αποτέλεσμα των απαλλαγών πρώτης κατοικίας ύψους 2,4 δισ. ευρώ. Αυξημένη είναι και η φορολογική δαπάνη για τις απαλλαγές από τον Ειδικό Φόρο Ακινήτων, καθώς προβλέπονται 6,3 δισ. ευρώ, έναντι 6,1 δισ. ευρώ το 2023.

4. ΦΠΑ (75 εκπτώσεις και φοροαπαλλαγές). Το όφελος για επιχειρήσεις, επαγγελματίες και καταναλωτές ήταν 1 δισ. ευρώ. Τις μεγαλύτερες φοροαπαλλαγές έχουν οι υπηρεσίες ιδιωτικής εκπαίδευσης που γλιτώνουν 501 εκατ. ευρώ.

5. Τέλη χαρτοσήμου (76 εκπτώσεις). Οι απαλλαγές ανήλθαν σε 72,8 εκατ. ευρώ.

6. Φόρος ασφαλίστρων (56απαλλαγές) . Οι μειώσεις έφθασαν τα 622 εκατ. ευρώ.

7. Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (40 φοροαπαλλαγές). Το ύψος των απαλλαγών ήταν 1 δισ. ευρώ, με τη μερίδα του λέοντος να έχουν τα ενεργειακά προϊόντα με 551 εκατ. ευρώ και η αιθυλική αλκοόλη και τα αλκοολούχα ποτά με 470 εκατ. ευρώ.

8. Τέλη ταξινόμησης οχημάτων (26 απαλλαγές). Οι εκπτώσεις διαμορφώθηκαν σε 270 εκατ. ευρώ.

9. Τέλη κυκλοφορίας οχημάτων. Το ποσό των απαλλαγών ανήλθε σε 24,5 εκατ. ευρώ.

Ακίνητα – κλειστά σπίτια

Περισσότερο από ένα στα τέσσερα σπίτια στο κέντρο της Αθήνας παραμένει κλειστό, ενώ ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά καταγράφονται και σε άλλες περιοχές της Αττικής, κυρίως στον Πειραιά καθώς και στις νότιες και δυτικές συνοικίες του λεκανοπεδίου, όπου συγκεντρώνεται μεγάλο μέρος του οικιστικού αποθέματος. Αυτή είναι μία από τις βασικές διαπιστώσεις έρευνας της Redataset, του ομίλου Resolute Cepal Greece, η οποία βασίστηκε στα στοιχεία της απογραφής κτιρίων της ΕΛΣΤΑΤ.

Όπως αναφέρει η «Καθημερινή», από την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτουν σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ του κέντρου της Αθήνας και του Πειραιά σε σχέση με άλλες περιοχές της Αττικής που αναπτύχθηκαν μεταγενέστερα. Στα βόρεια και νότια προάστια, για παράδειγμα, ο αριθμός των κενών κατοικιών είναι αισθητά μικρότερος, τόσο σε απόλυτο αριθμό όσο και αναλογικά σε σχέση με το σύνολο του διαθέσιμου οικιστικού αποθέματος. Ωστόσο, το πιο έντονο πρόβλημα εντοπίζεται στον Δήμο Αθηναίων, όπου υπάρχουν 117.137 κενές κατοικίες, δηλαδή το 26,8% του συνόλου. Πρόκειται για ακίνητα που ανήκουν τόσο σε ιδιώτες όσο και σε δημόσιους φορείς –από τον στενό έως τον ευρύτερο δημόσιο τομέα– καθώς και για ακίνητα που βρίσκονται στα χαρτοφυλάκια τραπεζών ή εταιρειών διαχείρισης απαιτήσεων.

Υψηλά ποσοστά κενών κατοικιών εμφανίζονται επίσης στον Δήμο Πειραιά, όπου παραμένουν κλειστά 21.712 σπίτια (22,1%). Στο Περιστέρι καταγράφονται 13.212 κενές κατοικίες, ενώ στον Δήμο Ζωγράφου –μια περιοχή με αυξημένη ζήτηση λόγω της Πανεπιστημιούπολης– υπολογίζονται περίπου 10.000 κλειστά ακίνητα, που αντιστοιχούν στο 21,6% του αποθέματος.

Αντίθετα, στα βόρεια προάστια η μεγαλύτερη συγκέντρωση κενών κατοικιών εντοπίζεται στην Κηφισιά, όπου το ποσοστό φτάνει το 18,4% (6.441 κατοικίες). Σε άλλες περιοχές με υψηλά εισοδήματα, όπως τα Βριλήσσια και η Αγία Παρασκευή, τα ποσοστά είναι πολύ χαμηλότερα, στο 9% και 10,2% αντίστοιχα, με 1.267 και 2.977 κενά ακίνητα. Συνεπώς, είναι εμφανές ότι στις περιοχές χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος τα κλειστά σπίτια είναι πολύ περισσότερα, συγκριτικά με τις πιο εύπορες περιοχές.

Την ίδια ώρα, ακόμη και τα κίνητρα που έχει θεσπίσει η κυβέρνηση για την επαναφορά μέρους αυτών των ακινήτων στην αγορά δεν φαίνεται να επαρκούν, καθώς το κόστος ανακαίνισης παραμένει υψηλό. Σύμφωνα με μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, την περίοδο της οικονομικής κρίσης δεν επενδύθηκαν περίπου 35 δισ. ευρώ που θα απαιτούνταν για έργα συντήρησης και ανακαίνισης κατοικιών σε όλη τη χώρα. Ως αποτέλεσμα, εκτιμάται ότι περίπου 250.000 σπίτια έχουν υποβαθμιστεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να θεωρούνται μη κατοικήσιμα και, κατά συνέπεια, να βρίσκονται εκτός αγοράς.

Υπό αυτό το πρίσμα, ακόμη και η πρόσφατη εφαρμογή της φοροαπαλλαγής από τον φόρο εισοδήματος για τα πρώτα τρία χρόνια μίσθωσης ενός ακινήτου που παρέμενε κλειστό την τελευταία τριετία, δύσκολα αναμένεται να επαναφέρει σημαντικό αριθμό τέτοιων κατοικιών στην αγορά.

Παρόμοια εικόνα παρουσιάζει και το πρόγραμμα «Ανακαινίζω – Νοικιάζω», το οποίο, παρά την υψηλή ζήτηση, διαθέτει προϋπολογισμό μόλις 50 εκατ. ευρώ, τη στιγμή που σε πολλές περιπτώσεις απαιτούνται πολύ μεγαλύτερα ποσά για την ανακαίνιση κατοικιών που παραμένουν ανενεργές επί σειρά ετών. Το πρόγραμμα καλύπτει εργασίες όπως ανακαίνιση μπάνιου και κουζίνας, επισκευές ηλεκτρολογικών και υδραυλικών εγκαταστάσεων, παρεμβάσεις σε δομικά στοιχεία, πλακίδια, χρωματισμούς και αντικατάσταση θυρών.

A.I. – Έρευνα

Πάμε τώρα σε μια αρκετά ενδιαφέρουσα έρευνα …  Οι Έλληνες φαίνεται να υιοθετούν την Τεχνητή Νοημοσύνη πιο γρήγορα σε σχέση με τους Ευρωπαίους, αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες που προσφέρει σε πολλούς τομείς της καταναλωτικής τους συμπεριφοράς. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έκθεση Πληρωμών Καταναλωτών 2025 του Ομίλου Intrum, θέματα όπως η διαχείριση των οφειλών και η συνολική οικονομική κατάσταση είναι πλέον πιο εύκολο να συζητηθούν μέσω εργαλείων AI.

Η πανευρωπαϊκή έκθεση καταγράφει αύξηση τόσο στην εξοικείωση με την Τεχνητή Νοημοσύνη όσο και στην εμπιστοσύνη των Ελλήνων καταναλωτών στις λύσεις που αυτή παρέχει. Παράλληλα, οι Έλληνες βελτίωσαν το ποσοστό έγκαιρης αποπληρωμής των οφειλών τους από 45% το 2023 σε 67% το 2025.

Σύμφωνα με την έρευνα, το 34% των συμμετεχόντων αισθάνεται πιο άνετα να μοιραστεί την οικονομική του κατάσταση με ένα AI bot παρά με άνθρωπο, ενώ το 38% θεωρεί ότι θα ένιωθε λιγότερη κριτική αντιμετώπιση αν συζητούσε για καθυστερημένες οφειλές με ένα ρομπότ Τεχνητής Νοημοσύνης, ποσοστό αυξημένο κατά 10 μονάδες σε σχέση με το 2024.

Επιπλέον, περίπου 4 στους 10 ερωτώμενους πιστεύουν ότι η χρήση AI μπορεί να μειώσει τυχόν προκαταλήψεις στις διαδικασίες είσπραξης οφειλών, καθιστώντας τη διαδικασία πιο δίκαιη για όλους.

Ο ένας στους τρεις Έλληνες δηλώνει επίσης ότι χρησιμοποιεί εργαλεία, όπως το ChatGPT, για την κατανόηση οικονομικών όρων, σε επίπεδο παρόμοιο με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Παράλληλα, η ανησυχία για την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων μειώνεται σταθερά, με το 23% των συμμετεχόντων να θεωρεί ότι δεν αποτελεί σημείο προβληματισμού.

Η έρευνα δείχνει επίσης μεγαλύτερη ωριμότητα στην καταναλωτική συμπεριφορά: οι αυθόρμητες αγορές μέσω διαδικτύου μειώνονται αισθητά, καθώς μόλις το 25% δηλώνει ότι αγοράζει παρορμητικά σε σχέση με δύο χρόνια πριν (ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 30%). Παράλληλα, το 15% αναγνωρίζει ότι η πίεση από τα lifestyle πρότυπα στα social media έχει οδηγήσει σε αγορές και πρόσθετες οφειλές, υπενθυμίζοντας την ισχυρή επίδραση του ψηφιακού περιβάλλοντος στις οικονομικές επιλογές.

Σύμφωνα με την έκθεση, η ευρωπαϊκή οικονομία εμφανίζει πλέον σταδιακά σημάδια ανάκαμψης, έπειτα από αρκετά δύσκολα χρόνια, αν και η βελτίωση είναι άνιση. Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές δείχνουν αυξανόμενη αυτοπεποίθηση όσον αφορά την κάλυψη λογαριασμών και των καθημερινών εξόδων, ενώ παραμένουν ανήσυχοι για τη σταθερότητα της οικονομίας.

Η αγορά εργασίας παραμένει ισχυρή, με υψηλό ποσοστό απασχόλησης λόγω αυξημένης συμμετοχής γυναικών, εργαζομένων άνω των 55 ετών και μεταναστών. Παρά ταύτα, υπάρχουν ενδείξεις επιβράδυνσης, όπως λιγότερες διαθέσιμες θέσεις εργασίας, πιο αργή δημιουργία νέων θέσεων και αύξηση της ανεργίας σε ορισμένες χώρες. Η αύξηση των μισθών ενισχύει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών.

Η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες συμβάλλει στη μείωση του κόστους ζωής, καθώς ο πληθωρισμός υποχωρεί. Η ΕΚΤ και η κεντρική τράπεζα της Σουηδίας έχουν μειώσει τα επιτόκια, ενώ χώρες με υψηλότερο πληθωρισμό, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Νορβηγία και η Ουγγαρία, διατηρούν τα επιτόκια σε υψηλά επίπεδα. Οι οικονομολόγοι της Intrum σημειώνουν ότι η διαδικασία νομισματικής χαλάρωσης επιβραδύνεται, καθώς ο αποπληθωρισμός έχει πλέον σταματήσει σε πολλές οικονομίες.

Παρά την αυξημένη εμπιστοσύνη των καταναλωτών, το χάσμα μεταξύ νοικοκυριών που τα καταφέρνουν και εκείνων που δυσκολεύονται μεγαλώνει. Πολλά νοικοκυριά εξακολουθούν να πιέζονται από το αυξημένο κόστος στέγασης, ενέργειας και τροφίμων, ενώ παρατηρούνται αυξημένες καθυστερήσεις πληρωμών σε επιχειρήσεις και παρόχους υπηρεσιών. Οι νεότεροι καταναλωτές και οι οικογένειες με παιδιά επηρεάζονται ιδιαίτερα.

Οι προοπτικές για το 2025 θεωρούνται συγκρατημένα αισιόδοξες: εάν ο πληθωρισμός συνεχίσει να υποχωρεί και οι μισθοί διατηρηθούν σε ανοδική πορεία, η κατανάλωση στην Ευρώπη αναμένεται να ενισχυθεί. Ωστόσο, η ανάκαμψη παραμένει εύθραυστη και εξαρτάται από τις διεθνείς εξελίξεις και τις οικονομικές πολιτικές κάθε χώρας.

Η Ευρωπαϊκή Έκθεση Πληρωμών Καταναλωτών 2025 βασίζεται στις απαντήσεις περισσοτέρων από 20.000 ερωτηθέντων από 20 ευρωπαϊκές χώρες.