|
Στις
δεκαετίες που ακολούθησαν, η νοημοσύνη μηχανής
ταυτίστηκε κυρίως με τη δυνατότητα υπολογιστικής
προσομοίωσης της ανθρώπινης σκέψης. Για
παράδειγμα, το 1997 ο κορυφαίος Ρώσος σκακιστής
Garry Kasparov έχασε σε παρτίδα σκάκι από τον
υπολογιστή Deep Blue της IBM. Το 2014, ένα
πρόγραμμα που προσποιήθηκε έναν 13-χρονο ανήλικο
έπεισε το 30% μια ομάδας δικαστών ότι είναι
άνθρωπος, μετά από λίγα λεπτά συνομιλίας.
Το 2016, ο
υπολογιστής AlphaGo της Google νίκησε σε αγώνα
Go τον πρωταθλητή Lee Sedol. To 2017, o
υπολογιστής AlphaZero της Deep Mind ο οποίος
βασίζεται σε νευρωνικά δίκτυα, χρησιμοποιεί
ενισχυτική μάθηση (reinforcement learning) και
αυτοεκπαιδεύεται, νίκησε σε παρτίδα σκάκι τον
υπολογιστή Stockfish, ο οποίος χρησιμοποιούσε
παραδοσιακές βάσεις δεδομένων με σκακιστικές
κινήσεις από πραγματικούς αγώνες.
Τι είναι
τελικά η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ); Δεν υπάρχει
αμφιβολία ότι στην εποχή της 4ης βιομηχανικής
επανάστασης, αυτό είναι ένα καίριο ερώτημα που
απασχολεί το σύνολο της κοινής γνώμης.
Απαντώντας απλά, η ΤΝ είναι εκείνη η
επιστημονική χωρία η οποία έχει ως απώτερο
σκοπούμενο την κατασκευή μηχανών που διαθέτουν
νοημοσύνη. Η ΤΝ και η μηχανική μάθηση που
αποτελεί υποσύνολο της, εστιάζουν στη
επεξεργασία μεγάλων δεδομένων με τη χρήση
αλγορίθμων (δλδ. συνταγών επίλυσης προβλημάτων,
εκπεφρασμένων σε κάποια γλώσσα προγραμματισμού),
για την παραγωγή προβλέψεων (κατά κύριο λόγο
ταξινομήσεων) οι οποίες υποστηρίζουν αποφάσεις
που καλούμαστε να λάβουμε για το μέλλον. Σε κάθε
περίπτωση, τα μέσα της ΤΝ, ως τεχνητά όντα,
διαθέτουν τη λεγόμενη υπερυπολογιστική
ικανότητα.
Τελικά, μια
σειρά κρίσιμων ερωτημάτων εγείρεται. Μπορεί η ΤΝ
να οδηγήσει στον εξανθρωπισμό των μηχανών; Κατά
την άποψη μας, οι μηχανές μπορούν μόνον να
εκπαιδευθούν στις προτιμήσεις και στα
αντανακλαστικά μας. Ωστόσο, αν δημιουργήσουν τον
δικό τους χώρο σκέψεων, τότε δεν θα έχουμε
πρόσβαση σε αυτόν, ακριβώς όπως δεν έχουμε
πρόσβαση στον κόσμο του κατοικιδίου μας. Θα
είναι απλά μια νοημοσύνη, διαφορετικού τύπου.
Απειλείται
η δημοκρατία μας από την αλγοριθμοκρατία
(algocracy) της ΤΝ; Η απάντηση είναι καταφατική,
αν λάβει κανείς υπόψη του τις πρακτικές
ολοκληρωτικών καθεστώτων που παρακολουθούν κάθε
ίχνος κίνησης, τόσο φυσικής, όσο και ψηφιακής,
των πολιτών τους. Τέλος, μπορούν οι μηχανές να
επιβληθούν της ανθρώπινης υπόστασης μέσω της ΤΝ;
Η απάντηση είναι και πάλι καταφατική, αν ο
άνθρωπος αβασάνιστα και χωρίς πλήρη κατανόηση
βασίζεται στις αποφάσεις που του προτείνονται,
ως απόρροια χρήσης της ΤΝ. Στην περίπτωση αυτή,
η ΤΝ θα περιορίσει ξεκάθαρα την ελεύθερη
ανθρώπινη βούληση.
Ωστόσο,
πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι μηχανές δεν
συνέχονται με την έννοια του ανθρωπομορφισμού,
δεν ενσωματώνουν τη δημιουργικότητα του
ανθρώπινου εγκεφάλου και στερούνται του
δυναμικού της ανθρώπινης έμπνευσης. Με απλά
λόγια, δεν διαθέτουν διανοητική προσαρμογή.
Περαιτέρω, παραμένει ακόμα μια ανοικτή συζήτηση
για την επιστήμη το πως δουλεύει ο ανθρώπινος
εγκεφαλος και το πως παράγεται η ανθρώπινη
διάνοια. Συνεπαγωγικά, τα ερωτήματα του πως
εμφυσούμε νοημοσύνη συναισθήματος σε υπολογιστές
και του πως μπορούμε να αναπαράξουμε μηχανικά τη
λειτουργία των συνάψεων του ανθρώπινου
εγκεφάλου, παραμένουν ακόμα υπό επιστημονική
διερεύνηση.
Ένα ακόμα
ανοικτό ερώτημα έχει να κάνει με τις
ανθρωπολογικές επιπτώσεις της ΤΝ και το πως αυτή
επηρεάζει τα ανθρώπινα αντανακλαστικά. Η ΤΝ έχει
διαφοροποιήσει τα πάντα. Από την αγορά της
πληροφορίας μέχρι τη μεθοδολογία της ανθρώπινης
κοινωνικοποίησης, σε βαθμό που ένας νέος τύπος
ανθρώπου, μια άλλη ανθρώπινη κατάσταση έχει
αναδυθεί, αυτή του συμπληρωματικού, προς την
τεχνολογία, ανθρώπου.
Και τούτο
σημαίνει πως το παραδοσιακό κοινωνικό συμβόλαιο
πρέπει να γραφτεί ξανά, λαμβάνοντας επαυξητικά
υπόψη την έννοια της τεχνοηθικής, ως απόρροια
των μη ανθρώπινων παραγόντων, που ο ίδιος ο
άνθρωπος έχει δημιουργήσει. Απλούστερα, ο
άνθρωπος δεν είναι πλέον μόνος του και
συνυπάρχει με τις μηχανές. Η ΤΝ έφερε πραγματική
επανάσταση στην επεξεργασία της εικόνας, στην
κατανόηση του λόγου ως σειρά φωνητικών οδηγιών
(βλ. το Siri της Apple και το Alexa της Amazon),
στην υψηλής ποιότητας μηχανική μετάφραση ξένων
γλωσσών (βλ. Google Translate), στη δημιουργία
κειμένου από large language models (LLM) κλπ.
Την ίδια
στιγμή όμως υφίσταται και η αρνητική χροιά της
υποκείμενης θεώρησης, όπως τα deep fake παράγωγα
εικόνας και φωνής, οι τεχνοεπιθέσεις, η
τεχνολογική εγκληματικότητα και εν γένει η
ευαλωτότητα του οικοσυστήματος της ΤΝ, η οποία
εντείνεται όσο μεταφέρουμε τη δραστηριότητα μας
στο διαδίκτυο. Αναμφίβολα, όταν ένας αλγόριθμος
είναι μαύρο κουτί, δεν μπορεί να είναι
αξιόπιστος. Για παράδειγμα, ένα αλγόριθμος που
έχει εκπαιδευθεί να οδηγεί ένα αυτοκίνητο στο
Τέξας, μπορεί να το οδηγήσει και στο
Λουξεμβούργο; Και αν η αυτοοδήγηση προκαλέσει
ατύχημα, ποιος θα κατηγορηθεί; Ο χρήστης, η
εταιρεία κατασκευής του οχήματος ή ο μηχανικός;
Και αν στο ατύχημα εμπλακεί ο παππούς και ο
εγγονός, ποιόν θα επιλέξει ο αλγόριθμος να
σώσει;
Οι παραπάνω
είναι μερικές μόνο από τις πτυχές της
τεχνοηθικής, όταν εγείρονται νομικά ζητήματα σε
ποινικό έδαφος. Για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία
τα πρωτόκολλα συνεργασίας μεταξύ των χωρών, στην
περίπτωση που ένας αλγόριθμος ο οποίος έχει
αναπτυχθεί σε μια χώρα, θα πρέπει να εφαρμοστεί
και σε άλλες. Ένα επιπλέον παράδειγμα
προερχόμενο από τον νομικό χώρο, είναι η χρήση
αλγορίθμων ΤΝ στο νομικό σύστημα (π.χ. των ΗΠΑ),
όπου πρέπει να αποφασισθεί αν ένας
κατηγορούμενος πρέπει να προφυλακισθεί ή όχι.
Βοηθά δλδ. η ΤΝ στη νομική δικαιοδοτική κρίση; Ή
ο αλγόριθμος θα μεροληπτήσει (bias), π.χ. υπέρ
του φύλου και της εθνικότητας, αναπαράγοντας και
η ίδια η μηχανή τα κοινωνικά στερεότυπα;
Πως λοιπόν
τοποθετούμαστε έναντι του μέλλοντος και του τι
επέρχεται; Πριν κάποιες δεκαετίες, στην αρχή του
διαδικτύου, θεωρούσαμε ότι το διαδίκτυο θα φέρει
εκδημοκρατισμό, ισότητα, απεριόριστη πρόσβαση
στη γνώση και στην πληροφορία, ελευθερία
έκφρασης κλπ. Ωστόσο, στην πορεία, η τεχνολογία
αφέθηκε ανεξέλεγκτη να εισέλθει στην
καθημερινότητα μας, χωρίς δικλείδες και πλαίσιο
διαφάνειας.
Οι
οικονομίες των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ασίας
ερίζουν ως προς την αριστεία τους στο πεδίο της
ΤΝ. Είναι εδραίο δε το επιχείρημα ότι η Κίνα
φέρει πλεονέκτημα καθώς, λόγω του πολιτικού
καθεστώτος, αλλά και του πληθυσμού της, συλλέγει
εξαιρετικά μεγάλα δεδομένα από τους πολίτες της,
που μπορούν να κάνουν τη διαφορά στην εκπαίδευση
(άρα και αποτελεσματικότητα) των αλγορίθμων ΤΝ.
Κατά την άποψη μας, η Δύση θα κερδίσει στη μάχη
της ΤΝ. Διότι είναι ένας κόσμος συμβατός με τα
ιδεώδη της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού.
Κάποιες δεκαετίες πριν, κατά τον 2ο Παγκόσμιο
Πόλεμο, για συναφείς λόγους οι ΗΠΑ και οι
σύμμαχοι κέρδισαν τη μάχη έναντι της Γερμανίας
στην κούρσα κατασκευής της ατομικής βόμβας.
Ο
κύριος Πάνος Ξυδώνας είναι Καθηγητής στην ESSCA
Grande École, ο κύριος Αριστείδης Σάμιτας είναι
Αντιπρύτανης του Εθνικού & Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών και ο
κύριος Δημήτρης Θωμάκος είναι Πρόεδρος του
Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Εθνικού &
Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πρώτη
δημοσίευση στο Βήμα
|
