Η κατάσταση στην Ελλάδα: Σταθερή βάση, αλλά με δημογραφικές προκλήσεις

Σύμφωνα με την έκθεση, οι μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν μετά την κρίση του ευρώ έχουν θέσει το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα σε σταθερή βάση, με τη χώρα να καταγράφει βαθμολογία 2,9 στη βιωσιμότητα και συνολική βαθμολογία 3,5.

Ωστόσο, η δημογραφική προοπτική αποτελεί το μεγαλύτερο αδύναμο σημείο, καθώς η κατάσταση επιδεινώνεται ραγδαία. Συγκεκριμένα, ο δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων –δηλαδή η αναλογία ατόμων άνω των 65 ετών σε σχέση με τον ενεργό πληθυσμό– προβλέπεται να αυξηθεί από 38% σε 65% τα επόμενα 25 χρόνια, καθιστώντας την Ελλάδα μία από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά εξάρτησης στην Ευρώπη.

Περαιτέρω ζητήματα που απαιτούν αντιμετώπιση περιλαμβάνουν:

Το έλλειμμα εμπιστοσύνης και τις κοινωνικές ανισότητες

Το υψηλό δημόσιο χρέος

Τα χαμηλά επίπεδα ιδιωτικών αποταμιεύσεων

Τις περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης για μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους

Ενδεικτικά, μόλις το 7% των ανδρών άνω των 65 ετών στην Ελλάδα συνεχίζουν να εργάζονται, ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο σε σύγκριση με χώρες όπως η Ιαπωνία, όπου το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει το 35%.

Αυξημένη πίεση για μεταρρυθμίσεις

Ο γενικός δείκτης αξιολόγησης όλων των συνταξιοδοτικών συστημάτων που αναλύθηκαν είναι 3,7, καταδεικνύοντας τη συνεχιζόμενη ανάγκη για μεταρρυθμίσεις. Σε σχέση με την προηγούμενη έκθεση του 2023, παρατηρούνται ορισμένες διαφοροποιήσεις, αλλά όχι πάντα προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς η βαθμολογία τότε ήταν 3,6.

Οι χώρες με το πιο ανθεκτικό συνταξιοδοτικό σύστημα
Ορισμένες χώρες, όπως η Δανία, η Ολλανδία και η Σουηδία, έχουν εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών τους συστημάτων, επιλέγοντας κεφαλαιοποιητικά μοντέλα. Ενδιαφέρον προκαλεί η περίπτωση της Ιαπωνίας, η οποία, αν και γηράσκουσα κοινωνία, έχει υιοθετήσει μια διαφορετική στρατηγική, ενθαρρύνοντας την παράταση του εργασιακού βίου. Σήμερα, το 33% των Ιαπώνων ηλικίας 65-70 ετών εξακολουθούν να εργάζονται, ενώ η χώρα προσανατολίζεται προς σταδιακή αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης στα 70 έτη.

Οι χώρες με τη μεγαλύτερη ανάγκη μεταρρυθμίσεων
Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Μαλαισία, η Κολομβία και η Νιγηρία, βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση, καθώς πάνω από το 50% του εργατικού δυναμικού τους εργάζεται ανεπίσημα, χωρίς να καλύπτεται από συνταξιοδοτικά προγράμματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας αποτελεί προϋπόθεση για την οικοδόμηση βιώσιμων συνταξιοδοτικών συστημάτων.

Αντίστοιχα, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες (όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία) εξακολουθούν να βασίζονται κυρίως στο διανεμητικό σύστημα (pay-as-you-go), χωρίς να έχουν προχωρήσει σε σημαντικά βήματα προς την κεφαλαιοποίηση. Ωστόσο, η ταχεία γήρανση του πληθυσμού ασκεί όλο και μεγαλύτερη πίεση για μεταρρυθμίσεις.

Μετανάστευση: Παύει να αποτελεί λύση

Μέχρι σήμερα, η μετανάστευση είχε λειτουργήσει ως βασικός παράγοντας μετριασμού των δημογραφικών πιέσεων στις αγορές εργασίας και τα κοινωνικά συστήματα. Για παράδειγμα, τα τελευταία πέντε χρόνια, το 90% των νέων θέσεων εργασίας στη Γερμανία καλύφθηκαν από μετανάστες. Ωστόσο, αυτή η λύση φαίνεται να χάνει την αποτελεσματικότητά της, καθώς:

Ο αριθμός των ανθρώπων που είναι διατεθειμένοι να μεταναστεύσουν μειώνεται.

Η Ευρώπη μπορεί να γίνει λιγότερο ελκυστικός προορισμός στο μέλλον.

Για να αντιμετωπιστεί αυτή η πρόκληση, απαιτείται καλύτερη αξιοποίηση του υφιστάμενου εργατικού δυναμικού, με έμφαση:

Στη μεγαλύτερη στήριξη των γυναικών που εργάζονται μερικώς, ώστε να έχουν καλύτερες ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης.

Στην καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω ηλικίας, που αποθαρρύνουν τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους από την παραμονή τους στην αγορά εργασίας.

Το κενό στις συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις μπορεί να καλυφθεί

Η Allianz εκτιμά ότι το ετήσιο συνταξιοδοτικό αποταμιευτικό έλλειμμα για τις νεότερες γενιές στην ευρωζώνη ανέρχεται σε 350 δισεκατομμύρια ευρώ. Παρότι το ποσό φαίνεται τεράστιο, μπορεί να καλυφθεί εάν αυξηθεί το ποσοστό αποταμίευσης κατά 25%.

Ο Ludovic Subran, Chief Economist της Allianz, υπογραμμίζει ότι η λύση δεν περιορίζεται μόνο στην αύξηση της αποταμίευσης από τα νοικοκυριά, αλλά απαιτείται ταυτόχρονα:

Ενίσχυση της συνταξιοδοτικής ασφάλειας

Ανάπτυξη των κεφαλαιαγορών

Αποδοτική επένδυση των συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων στην καινοτομία και τη μελλοντική ανάπτυξη.

Αυτά τα μέτρα είναι απαραίτητα όχι μόνο για την αντιμετώπιση της δημογραφικής κρίσης, αλλά και για την προσαρμογή στις προκλήσεις που φέρνει η κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, σύμφωνα με την έκθεση, η Ευρώπη εξακολουθεί να υστερεί σε αυτόν τον τομέα.