MADISON, WISCONSIN - Η κινεζική πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα προκαλεί ανησυχίες παγκοσμίως. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί: Η Κίνα αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα τρίτο της παγκόσμιας προστιθέμενης αξίας της μεταποίησης και το ένα πέμπτο των παγκόσμιων εξαγωγών μεταποίησης. Υπάρχει όμως σοβαρός λόγος να πιστεύουμε ότι η παρακμή του μεταποιητικού τομέα της Κίνας είναι επικείμενη.

Για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει τώρα στην Κίνα, αξίζει να θυμηθούμε την πρόσφατη ιστορία της Ιαπωνίας. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο τομέας της μεταποίησης της Ιαπωνίας αναπτύχθηκε ραγδαία, κυρίως χάρη στην πρόσβαση στην τεράστια αγορά των ΗΠΑ. Όμως η Συμφωνία Plaza του 1985 (η οποία ενίσχυσε την αξία του γιεν και αποδυνάμωσε τις ιαπωνικές εξαγωγές), σε συνδυασμό με τη γήρανση του πληθυσμού και τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, ανέτρεψε αυτή την τάση.   Από το 1985 έως το 2022, το μερίδιο των ιαπωνικών προϊόντων στις εισαγωγές των ΗΠΑ μειώθηκε από 22% σε 5% και το μερίδιο της Ιαπωνίας στις παγκόσμιες εξαγωγές μεταποιητικών προϊόντων μειώθηκε από 16% σε 4%. Επιπλέον, το μερίδιο της Ιαπωνίας στην παγκόσμια μεταποιητική προστιθέμενη αξία μειώθηκε απότομα, από 22% το 1992 σε 5% το 2022. Και ο αριθμός των ιαπωνικών εταιρειών στον κατάλογο Fortune Global 500 μειώθηκε από 149 το 1995 σε μόλις 40 σήμερα.   Όπως δείχνει το διάγραμμα, η Κίνα ακολούθησε παρόμοια ανοδική πορεία τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά η άνοδος της κινεζικής μεταποίησης εξαρτήθηκε ακόμη περισσότερο από την αγορά των ΗΠΑ. Οι εισαγωγές της Ιαπωνίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες αντιστοιχούσαν στο 51% των εξαγωγών της προς τις ΗΠΑ την περίοδο 1978-84, σε σύγκριση με το 23% του μεριδίου της Κίνας την περίοδο 2001-18.

Οι κινεζικές πολιτικές οικογενειακού προγραμματισμού ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την ανισορροπία αυτή. Συνήθως, το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών αντιστοιχεί στο 60-70% του ΑΕΠ μιας χώρας, προκειμένου να διατηρηθεί η κατανάλωση των νοικοκυριών που ανέρχεται στο 60% περίπου του ΑΕΠ. Στην Κίνα, ωστόσο, η πολιτική του ενός παιδιού - η οποία ίσχυε από το 1980 έως το 2015 - περιόρισε τα εισοδήματα των νοικοκυριών, ενθάρρυνε τις υψηλές αποταμιεύσεις και περιόρισε την εγχώρια ζήτηση. Ως αποτέλεσμα, το διαθέσιμο εισόδημα των κινεζικών νοικοκυριών μειώθηκε από το 62% του ΑΕΠ το 1983 στο 44% του ΑΕΠ σήμερα, με την κατανάλωση των νοικοκυριών να μειώνεται από το 53% του ΑΕΠ στο 37% του ΑΕΠ. Στην Ιαπωνία, αντίθετα, η κατανάλωση των νοικοκυριών ισούται με το 56% του ΑΕΠ. Μπορεί κανείς να το δει με τον εξής τρόπο: αν οι μισθοί κανονικά ανέρχονται σε 60-70 δολάρια, οι Κινέζοι εργαζόμενοι λαμβάνουν μόνο 44 δολάρια και έχουν μόλις 37 δολάρια καταναλωτικής δύναμης, ενώ οι Ιάπωνες εργαζόμενοι έχουν 56 δολάρια καταναλωτικής δύναμης.

Η κυβέρνηση της Κίνας, ωστόσο, διαθέτει άφθονους οικονομικούς πόρους, τους οποίους χρησιμοποιεί για τη στήριξη των βιομηχανικών επιδοτήσεων και των επενδύσεων στη μεταποίηση. Επιπλέον, επειδή ο μεταποιητικός τομέας της Κίνας προσφέρει υψηλές αποδόσεις, οι διεθνείς επενδυτές είναι πρόθυμοι να διοχετεύσουν κεφάλαια προς αυτόν. Προσθέστε σε αυτό ένα πλεόνασμα περίπου 100 εκατομμυρίων εργαζομένων και η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα είναι δύσκολο να αποφευχθεί.   Δεδομένης της ανεπαρκούς ζήτησης στο εσωτερικό της χώρας, η μόνη επιλογή της Κίνας για τη μείωση της πλεονάζουσας παραγωγικής της ικανότητας και τη δημιουργία αρκετών θέσεων εργασίας για τον πληθυσμό της είναι η διατήρηση ενός μεγάλου πλεονάσματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Σε αυτό το σημείο έρχονται οι ΗΠΑ: το μερίδιο των κινεζικών προϊόντων στις εισαγωγές των ΗΠΑ αυξήθηκε από 1% το 1985 σε 22% το 2017. Την περίοδο 2001-18, οι ΗΠΑ αντιπροσώπευαν τα τρία τέταρτα του εμπορικού πλεονάσματος της Κίνας.   Το γιγαντιαίο πλεόνασμα της Κίνας είναι ο καθρέφτης του ελλείμματος της Αμερικής, και ενώ η άνοδος της κινεζικής μεταποίησης δεν είναι σχεδόν ο μόνος λόγος για την πτώση της αμερικανικής μεταποίησης, είναι ένας μεγάλος λόγος. Το μερίδιο της Αμερικής στις παγκόσμιες μεταποιητικές εξαγωγές παρέμεινε σταθερό, στο 13%, μεταξύ 1971 και 2000, αλλά μειώθηκε απότομα μετά την ένταξη της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, και διαμορφώθηκε μόλις στο 6% το 2022. Το μερίδιο της Αμερικής στην προστιθέμενη αξία της μεταποίησης μειώθηκε επίσης κατακόρυφα, από 25% το 2000 σε 16% το 2021.

Καθώς αυτές οι τάσεις αποδεκάτιζαν την αμερικανική ζώνη σκουριάς, η οποία εκτείνεται από το Ουισκόνσιν έως την ανατολική Πενσυλβάνια, η λαϊκή απογοήτευση για την παγκοσμιοποίηση και για τις "πολιτικές ελίτ" που την ενθάρρυναν, αυξανόταν σταθερά. Το 2016, ο Ντόναλντ Τραμπ οδήγησε την απογοήτευσή τους στον Λευκό Οίκο, υποσχόμενος να αναζωογονήσει την αμερικανική μεταποίηση και να αναγκάσει την Κίνα να αλλάξει τις εμπορικές της πρακτικές. Και ο Τραμπ ελπίζει να κάνει το ίδιο και αυτόν τον Νοέμβριο.   Υπό αυτή την έννοια, η πολιτική ενός παιδιού της Κίνας διαμόρφωσε έμμεσα αλλά βαθιά το αμερικανικό πολιτικό τοπίο. Και τώρα η αμερικανική πολιτική αναδιαμορφώνει την οικονομία της Κίνας. Η αντίδραση των ΗΠΑ κατά της Κίνας, η οποία ξεκίνησε με τους δασμούς του Τραμπ το 2018 και εντάθηκε υπό τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, έχει προκαλέσει τη μείωση του μεριδίου των κινεζικών προϊόντων στις εισαγωγές των ΗΠΑ σε μόλις 12,7% το πρώτο εξάμηνο του 2024.   Πέρα από την απώλεια της αμερικανικής αγοράς, η Κίνα χάνει και κάποιες από τις δικές της κατασκευαστικές εταιρείες, οι οποίες μεταφέρουν μέρος της παραγωγής τους σε χώρες όπως το Βιετνάμ και το Μεξικό, για να αποφύγουν τους αμερικανικούς δασμούς. Αυτή η μερική μεταφορά προμηνύει μια ευρύτερη απόσυρση, όπως αυτή που αντιμετώπισε ο μεταποιητικός τομέας της Ιαπωνίας καθώς έπεσε σε παρακμή. 

Η Κίνα μοιάζει όλο και περισσότερο με την Ιαπωνία για δύο άλλους λόγους. Πρώτον, το εργατικό δυναμικό της συρρικνώνεται και γερνάει ραγδαία. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, οι ετήσιες γεννήσεις έχουν μειωθεί κατακόρυφα από 23,4 εκατομμύρια, κατά μέσο όρο, την περίοδο 1962-90 σε μόλις εννέα εκατομμύρια πέρυσι, και ακόμη και αυτός ο αριθμός είναι μάλλον υπερβολικός. Μέσα σε λίγα χρόνια, η Κίνα θα καταγράφει πιθανότατα μόλις έξι εκατομμύρια γεννήσεις ετησίως. Εν τω μεταξύ, η μέση ηλικία των μεταναστών εργατών, οι οποίοι αποτελούν το 80% του εργατικού δυναμικού της Κίνας στον τομέα της μεταποίησης, αυξήθηκε από 34 έτη το 2008 σε 43 πέρυσι, ενώ το ποσοστό των ατόμων άνω των 50 ετών αυξήθηκε από 11% σε 31%. Ορισμένες μεταποιητικές μονάδες κλείνουν ήδη λόγω έλλειψης εργατών.   Δεύτερον, ο τομέας των υπηρεσιών της Κίνας πρόκειται να συμπιέσει τη μεταποίηση. Καθώς η κυβέρνηση της Κίνας επιδιώκει να αυξήσει το μερίδιο του ΑΕΠ στο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, η κινεζική ζήτηση για αμερικανικά προϊόντα θα αυξηθεί και ορισμένοι εργαζόμενοι στη μεταποίηση θα στραφούν στις υπηρεσίες, όπου θα βρει δουλειά και η ταχέως αυξανόμενη δεξαμενή αποφοίτων πανεπιστημίων της Κίνας.   Η παρακμή της μεταποίησης μπορεί να μην συμβεί τόσο γρήγορα όσο συνέβη στην Ιαπωνία, επειδή η Κίνα έχει μεγαλύτερη εγχώρια αγορά και ένα πιο πλήρες βιομηχανικό οικοσύστημα, και επειδή επενδύει σημαντικά στην τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική, που θα μπορούσαν να προσφέρουν αύξηση της παραγωγικότητας. Αλλά η παρακμή είναι και αναπόφευκτη και μη αναστρέψιμη. Δυστυχώς, όμως, για τις ΗΠΑ, αυτό δεν θα επιφέρει κατ' ανάγκη αναβίωση της εγχώριας μεταποίησης.

Ο Yi Fuxian, ανώτερος επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison, πρωτοστάτησε στο κίνημα κατά της πολιτικής του ενός παιδιού στην Κίνα και είναι ο συγγραφέας του βιβλίου Big Country with an Empty Nest (China Development Press, 2013), το οποίο από απαγορευμένο στην Κίνα κατέλαβε την πρώτη θέση στα 100 καλύτερα βιβλία του 2013 στην Κίνα του China Publishing Today.

Πηγή: Project Syndicate