Αν δούμε όμως τα πράγματα με περισσότερη λεπτομέρεια, θα αντιληφθούμε την ευθραυστότητα. Εδώ και χρόνια η τάξη που διέπει την παγκόσμια οικονομία από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει διαβρωθεί. Σήμερα είναι κοντά στην κατάρρευση. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια κάθοδο στην αναρχία, όπου η ισχύς έχει το δίκιο με το μέρος της και ο πόλεμος είναι και πάλι το καταφύγιο των μεγάλων δυνάμεων. Ακόμα και αν δεν φτάσουμε ποτέ σε σύγκρουση, οι επιπτώσεις στην οικονομία από την κατάρρευση των κανόνων θα μπορούσαν να είναι γρήγορες και βίαιες.

Η αποσύνθεση της παλιάς τάξης είναι ορατή παντού. Οι κυρώσεις χρησιμοποιούνται τέσσερις φορές περισσότερο απ’ ό,τι τη δεκαετία του 1990. Η Αμερική επέβαλε πρόσφατα «δευτερογενείς» κυρώσεις σε οντότητες που υποστηρίζουν τους ρωσικούς στρατούς. Ο πόλεμος των επιδοτήσεων μαίνεται, καθώς οι χώρες προσπαθούν να αντιγράψουν την τεράστια κρατική υποστήριξη της Κίνας και της Αμερικής για την πράσινη παραγωγή. Αν και το δολάριο παραμένει κυρίαρχο και οι αναδυόμενες οικονομίες είναι πιο ανθεκτικές, οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων αρχίζουν να κατακερματίζονται.

Οι θεσμοί που διασφάλιζαν το παλιό σύστημα είτε έχουν ήδη εκλείψει είτε χάνουν γρήγορα την αξιοπιστία τους. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου γίνεται 30 ετών το επόμενο έτος, αλλά θα έχει περάσει περισσότερα από πέντε χρόνια σε ακινησία, λόγω της αμερικανικής παραμέλησης. Το ΔΝΤ βρίσκεται σε κρίση ταυτότητας, παγιδευμένο μεταξύ της πράσινης ατζέντας και της διασφάλισης της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει παραλύσει. Και, όπως φαίνεται, υπερεθνικά δικαστήρια, όπως το Διεθνές, χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο ως όπλα από διάφορες εμπόλεμες πλευρές. Τον περασμένο μήνα Αμερικανοί πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου του Mitch McConnell, του ηγέτη των Ρεπουμπλικανών στη Γερουσία, απείλησαν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο με κυρώσεις εάν εκδώσει εντάλματα σύλληψης για τους ηγέτες του Ισραήλ, το οποίο κατηγορείται επίσης για γενοκτονία από τη Νότια Αφρική στο Διεθνές Δικαστήριο.

Μέχρι στιγμής ο κατακερματισμός και η αποσύνθεση έχουν επιβάλει έναν κρυφό φόρο στην παγκόσμια οικονομία: αισθητό, αλλά μόνο αν ξέρεις πού να κοιτάξεις. Δυστυχώς, η ιστορία δείχνει ότι βαθύτερες και χαοτικότερες καταρρεύσεις μπορούν πράγματι να συμβούν, ενώ χτυπούν ξαφνικά μόλις η παρακμή πυροδοτηθεί. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος σκότωσε μια χρυσή εποχή παγκοσμιοποίησης, που τότε πολλοί υπέθεταν ότι θα διαρκούσε για πάντα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, μετά το ξέσπασμα της Ύφεσης και τους δασμούς Smoot-Hawley, οι εισαγωγές της Αμερικής κατέρρευσαν κατά 40% μέσα σε μόλις δύο χρόνια. Τον Αύγουστο του 1971 ο Richard Nixon ανέστειλε απροσδόκητα τη μετατρεψιμότητα των δολαρίων σε χρυσό. Μόλις 19 μήνες αργότερα, το σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods κατέρρευσε.

Σήμερα μια παρόμοια ρήξη μοιάζει πολύ πιθανή. Η επιστροφή του Donald Trump στον Λευκό Οίκο, με την κοσμοθεωρία του περί μηδενικού αθροίσματος, θα συνέχιζε τη διάβρωση των θεσμών και των κανόνων. Ο φόβος για ένα δεύτερο κύμα φθηνών κινεζικών εισαγωγών θα μπορούσε να επιταχύνει τις εξελίξεις. Ένας απευθείας πόλεμος μεταξύ Αμερικής και Κίνας για την Ταϊβάν ή μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας θα μπορούσε να προκαλέσει μια εκκωφαντική κατάρρευση.

Σε πολλά από αυτά τα σενάρια, η απώλεια θα είναι πιο βαθιά απ’ ό,τι πολλοί πιστεύουν. Είναι της μόδας να επικρίνουμε την αχαλίνωτη παγκοσμιοποίηση ως την αιτία της ανισότητας, της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της παραμέλησης του κλίματος. Όμως τα επιτεύγματα των δεκαετιών του 1990 και του 2000 -το αποκορύφωμα του φιλελεύθερου καπιταλισμού- είναι απαράμιλλα στην ιστορία. Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ξέφυγαν από τη φτώχεια στην Κίνα όταν η χώρα ενσωματώθηκε στην παγκόσμια οικονομία. Το ποσοστό παιδικής θνησιμότητας παγκοσμίως είναι λιγότερο από το μισό σε σχέση με το 1990. Το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που σκοτώνεται από κρατικές συγκρούσεις έφθασε σε μεταπολεμικό χαμηλό 0,0002% το 2005. Το 1972 ήταν σχεδόν 40 φορές υψηλότερο. Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι η εποχή της «συναίνεσης της Ουάσιγκτον», την οποία οι σημερινοί ηγέτες ελπίζουν να αντικαταστήσουν, ήταν μια εποχή κατά την οποία οι φτωχές χώρες άρχισαν να απολαμβάνουν την ανάπτυξη που πετύχαιναν, κλείνοντας το χάσμα με τον πλούσιο κόσμο.

Η παρακμή του συστήματος απειλεί να επιβραδύνει αυτήν την πρόοδο ή ακόμα και να την αντιστρέψει. Μόλις καταστραφεί, είναι απίθανο να αντικατασταθεί από νέους κανόνες. Οι παγκόσμιες υποθέσεις θα περιέλθουν στη φυσική τους κατάσταση της αναρχίας, που ευνοεί τη ληστεία και τη βία. Χωρίς εμπιστοσύνη και ένα θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας, οι χώρες θα δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του 21ου αιώνα, από τον περιορισμό της κούρσας των εξοπλισμών και την τεχνητή νοημοσύνη έως τη συνεργασία στο διάστημα. Τα προβλήματα θα αντιμετωπίζονται από λέσχες ομοϊδεατών χωρών. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει, αλλά συχνότερα θα συνεπάγεται εξαναγκασμό και δυσαρέσκεια, όπως με τους δασμούς άνθρακα στα σύνορα της Ευρώπης ή τη διαμάχη της Κίνας με το ΔΝΤ. Όταν η συνεργασία δίνει τη θέση της στους ισχυρούς εξοπλισμούς, οι χώρες έχουν λιγότερους λόγους να διατηρούν την ειρήνη.

Στα μάτια του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, του Vladimir Putin ή άλλων κυνικών, ένα σύστημα στο οποίο η ισχύς έχει το δίκιο δεν θα ήταν κάτι καινούργιο. Βλέπουν τη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων όχι ως εφαρμογή υψηλών ιδανικών, αλλά ως άσκηση της ωμής αμερικανικής ισχύος -ισχύος που τώρα βρίσκεται σε σχετική παρακμή.

Σταδιακά, και στη συνέχεια ξαφνικά

Είναι αλήθεια ότι το σύστημα που δημιουργήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πέτυχε το πάντρεμα μεταξύ των διεθνιστικών αρχών της Αμερικής και των στρατηγικών της συμφερόντων. Ωστόσο, η φιλελεύθερη τάξη έφερε τεράστια οφέλη στον υπόλοιπο κόσμο. Πολλοί από τους φτωχούς του κόσμου υποφέρουν ήδη από την ανικανότητα του ΔΝΤ να επιλύσει την κρίση δημόσιου χρέους που ακολούθησε την πανδημία του ιού της Covid-19. Χώρες μεσαίου εισοδήματος, όπως η Ινδία και η Ινδονησία, που ελπίζουν να αποκτήσουν πλούτο μέσω του εμπορίου, εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες που δημιούργησε ο κατακερματισμός της παλαιάς τάξης, αλλά τελικά θα βασιστούν στο ότι η παγκόσμια οικονομία θα παραμείνει ολοκληρωμένη και προβλέψιμη. Επιπλέον, η ευημερία μεγάλου μέρους του ανεπτυγμένου κόσμου, ιδίως των μικρών, ανοικτών οικονομιών, όπως η Βρετανία και η Νότια Κορέα, εξαρτάται απόλυτα από το εμπόριο. Υποστηριζόμενη από την ισχυρή ανάπτυξη στην Αμερική, μπορεί να φαίνεται ότι η παγκόσμια οικονομία έχει τη δυνατότητα να επιβιώσει από όλα τα εμπόδια στο δρόμο της . Επ’ ουδενί.

Πηγή: The Economist