Όσοι ελπίζουν σε σαρωτικές αλλαγές θα απογοητευτούν. Η δέσμη μέτρων είναι πολύ λιγότερο φιλόδοξη από ό,τι υπαινίσσονταν ένα περίγραμμα στρατηγικής που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Ιούνιο, ενώ δύσκολα συγκρίνεται με την ορμητικότητα της Αμερικής ή την κοινή δήλωση του προέδρου Joe Biden και της Ursula von der Leyen, της προέδρου της Επιτροπής, τον Μάρτιο του 2023, η οποία προέβλεπε ότι η ΕΕ και η Αμερική θα εργάζονταν στενά. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι το να κάνεις τα πράγματα ωμά και δαπανηρά, κατά το αμερικανικό πρότυπο, μπορεί να είναι ένα λάθος μέτρο για την ΕΕ. Ίσως είναι πιο ρεαλιστικό να μιμηθεί την προσεκτικά μελετημένη προσέγγιση της Ιαπωνίας.

Το πρώτο βήμα είναι να γίνει κατανοητό πού βρίσκονται τα πραγματικά στρατηγικά συμφέροντα της Ευρώπης. Για ένα διάστημα η ΕΕ απλώς παρασύρθηκε στις αμερικανικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της Κίνας. Η Ολλανδία είχε την πιο έντονη εμπειρία, αφού η Αμερική στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό σε αυτήν για να απαγορεύσει τις εξαγωγές προηγμένων μηχανημάτων λιθογραφίας από την ASML, μια ολλανδική εταιρεία τεχνολογίας. Κάθε χώρα της ΕΕ επανεξετάζει τώρα τα δικά της τρωτά σημεία, που είναι μια αρχή.

Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ ανακάλυψαν γρήγορα πόσο δύσκολο είναι το εγχείρημα. Πολλά κράτη μέλη είναι απλώς πολύ μικρά για να έχουν τις αναλυτικές δυνατότητες να το κάνουν σε βάθος. «Σχετικά με τις ρωσικές κυρώσεις, ψηφίσαμε με τους Γερμανούς με την ελπίδα ότι είχαν κάνει την ανάλυση», λέει ο εκπρόσωπος ενός μεσαίου κράτους μέλους. Οι διάφορες εκτιμήσεις κινδύνου που η Επιτροπή συνέστησε τον Οκτώβριο στα κράτη μέλη να διενεργήσουν, συνεχίζονται ακόμη. Τον Φεβρουάριο η Επιτροπή σχεδιάζει να υποβάλει έκθεση σχετικά με τους κινδύνους ασφαλείας για τους τέσσερις πιο κρίσιμους τεχνολογικούς κλάδους: τους προηγμένους ημιαγωγούς, την τεχνητή νοημοσύνη, τους κβαντικούς υπολογιστές και τη βιοτεχνολογία. Θα ακολουθήσουν εκθέσεις για άλλους κινδύνους – την ανθεκτικότητα των εφοδιαστικών αλυσίδων, την ασφάλεια των κρίσιμων υποδομών και την έκθεση σε οικονομικό εξαναγκασμό – και για περισσότερους τομείς, όπως οι ενεργειακές τεχνολογίες και τα προηγμένα υλικά.

Μόλις τελειώσουν όλα αυτά, το επόμενο βήμα είναι να βρεθεί κοινός τόπος μεταξύ 27 χωρών με πολύ διαφορετικές απόψεις. Η αυταρχική Ουγγαρία συντάσσεται όλο και περισσότερο με τη Ρωσία και την Κίνα στο εσωτερικό του μπλοκ. Τα μεγάλα κράτη μέλη έχουν ελάχιστη εμπιστοσύνη στην Επιτροπή. Αντίθετα, υποστηρίζει ο Mathieu Duchâtel του Institut Montaigne, ενός κέντρου μελετών στο Παρίσι, η δύναμη της Ιαπωνίας στην οικονομική ασφάλεια έγκειται στην ενότητα του σκοπού.

Για να επιτευχθεί περισσότερη ενότητα τύπου Ιαπωνίας, η Επιτροπή επιθυμεί να μεταφερθεί το ζήτημα της οικονομικής ασφάλειας σε υψηλότερο πολιτικό επίπεδο. Δείτε τη νέα της λευκή βίβλο για τους ελέγχους των εξαγωγών. Η Επιτροπή θέλει να συστήσει μια ομάδα πολιτικού συντονισμού υψηλού επιπέδου για να συμφωνήσει στα επόμενα βήματα. Το 2021 η Ιαπωνία προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, ανεβάζοντας τους ελέγχους των εξαγωγών σε υπουργικό επίπεδο, δημιουργώντας υπουργικό συμβούλιο για την οικονομική ασφάλεια. «Αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε στην Ευρώπη είναι ένας Barnier της οικονομικής ασφάλειας», λέει ο Tobias Gehrke του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, ενός κέντρου μελετών των Βρυξελλών, αναφερόμενος στον Michel Barnier, τον Γάλλο πολιτικό που διαπραγματεύτηκε το Brexit εκ μέρους των κρατών μελών της ΕΕ. Όμως, μέχρι στιγμής, τα μέλη δεν είναι πρόθυμα να εκχωρήσουν τόση μεγάλη κυριαρχία.

Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εργασίες αυτές απαιτούν έναν τόνο ευαίσθητων οικονομικών δεδομένων που οι χώρες δεν είναι πρόθυμες να μοιραστούν. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ κατέχουν ελάχιστα από αυτά, και τα εθνικά υπουργεία αρμόδια για τις επιχειρήσεις είναι ανταγωνιστικά μεταξύ τους και δεν έχουν μάθει να συνεργάζονται, λένε οι ειδικοί. Στην Ιαπωνία, αντιθέτως, η ροή πληροφοριών μεταξύ των εταιρειών και της κυβέρνησης είναι δεδομένη, τόσο επίσημα όσο και ανεπίσημα. Στο METI, το υπουργείο εμπορίου και βιομηχανίας της Ιαπωνίας, το προσωπικό κατανοεί πραγματικά τις εταιρείες με τις οποίες συνεργάζεται, λένε οι παρατηρητές.

Το πόσο μακριά θα φτάσει η ανάμειξη μεταξύ κράτους και επιχειρήσεων στην Ευρώπη είναι αβέβαιο. Η Ιαπωνία συμμετέχει ενεργά σε στρατηγικά σημαντικές επιχειρήσεις και τις αποσύρει από τα χρηματιστήρια. Ένα παράδειγμα είναι η JSR, μια εταιρεία υλικών που προμηθεύει παραγωγούς ημιαγωγών. Μια τέτοια προσέγγιση θα παραμείνει η έσχατη λύση στην ΕΕ.

Ένα διορατικό παράδειγμα

Η Ιαπωνία έχει επίσης εντοπίσει αγαθά που είναι απαραίτητα για την επιβίωση του λαού της, όπως οι ιατρικές προμήθειες, και πληρώνει επιχειρήσεις που είναι πρόθυμες να διαφοροποιήσουν τις εισαγωγές τους. Οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι ένα βασικό μέρος της στρατηγικής της, που μέχρι στιγμής δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς στην Ευρώπη, είναι να καταστεί απαραίτητη στον κόσμο, γεγονός που απαιτεί περιορισμένη βιομηχανική πολιτική που θα στοχεύει σε λίγους βασικούς τομείς υψηλής τεχνολογίας.

© The Economist

Η Ευρώπη οφείλει επίσης να σημειώσει ταχύτερη πρόοδο όσον αφορά τη διαφοροποίηση μέσω εμπορικών συμφωνιών. Η Ιαπωνία είναι συμβαλλόμενο μέρος σε πλήθος πρόσφατων συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, οι οποίες καλύπτουν περισσότερο από το 80% του εμπορίου της. Οι εξαγωγές της χώρας προς την Κίνα δεν έχουν αυξηθεί τόσο πολύ όσο, ας πούμε, οι εξαγωγές της Γερμανίας (βλ. διάγραμμα). Η ΕΕ έχει σημειώσει κάποια πρόοδο στις εμπορικές συνομιλίες, αλλά η συμφωνία της με τη Mercosur στη Νότια Αμερική δεν έχει ακόμη επικυρωθεί, και οι μεγάλες συμφωνίες με την Ινδία και την Ινδονησία έχουν κολλήσει.

Ίσως η σύγκριση με την Ιαπωνία είναι άδικη. «Είχαμε μια πρώιμη εμπειρία με τον οικονομικό εξαναγκασμό και καταλαβαίνουμε τις δυσκολίες», λέει ο Kazuto Suzuki από το Ινστιτούτο Γεωοικονομίας στο Τόκιο. «Η Ιαπωνία δημιούργησε οικονομική ασφάλεια πριν αυτή γίνει της μόδας». Η Ευρώπη πρέπει να καλύψει το χαμένο έδαφος κάνοντας ένα βήμα τη φορά.

Πηγή: The Economist