Παρ’ όλο που ο αριθμός των θανάτων που προκαλούνται από συνθετικά οπιοειδή στην Αμερική έχει αρχίσει να μειώνεται, τα ναρκωτικά αυτά εξακολουθούσαν να στοιχίζουν σχεδόν 75.000 ζωές στις Ηνωμένες Πολιτείες -το 2023. Οι ενέργειες του κ. Trump έχουν αναδείξει μια αυξανόμενη παγκόσμια απειλή: νέες κατηγορίες παράνομων ναρκωτικών, που προέρχονται όχι από αφγανικά χωράφια παπαρούνας ή κολομβιανά φυτά κόκας, αλλά από βαρέλια χημικών ουσιών.

Οι συμμορίες που τα παρασκευάζουν δεν μαγειρεύουν μόνο νέα είδη ναρκωτικών με τη βοήθεια χημικών που διασχίζουν τις ηπείρους. Καινοτομούν επίσης σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού, χρησιμοποιώντας το σκοτεινό Διαδίκτυο (darknet) και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τη λιανική πώληση και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη για την εφοδιαστική. Ακόμα νεότερες τεχνολογίες, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη ή τα αυτόνομα και οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, θα αυξήσουν την απειλή αυτών των καινοτόμων ναρκωτικών ουσιών, καθώς οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου αγωνίζονται να συμβαδίσουν.

Η αυξανόμενη σύγκλιση μεταξύ τεχνολογίας και ναρκωτικών φάνηκε ξεκάθαρα σε μια ανακάλυψη που έκανε η αστυνομία της Μόσχας τον Δεκέμβριο: ένας σκύλος-ρομπότ περιπλανιόταν κοντά στον σταθμό του μετρό Pechatniki, με το λογότυπο της Kraken, μιας αγοράς ναρκωτικών, και μετέφερε πακέτα που περιείχαν σκόνη. Δεν αποκαλύφθηκε αν το ρομπότ παρέδιδε πράγματι ναρκωτικά. Ωστόσο, ακόμα και αν δεν ήταν κάτι περισσότερο από ένα θρασύτατο διαφημιστικό κόλπο, σηματοδοτεί την αυξανόμενη εμβέλεια και ατιμωρησία της ομάδας και των αντίπαλων οργανώσεων. Έχουν πρωτοπορήσει σε μια νέα μορφή διακίνησης ναρκωτικών, που συνδυάζει την υψηλή τεχνολογία με την κατασκοπεία.

Οι αγοραστές συνδέονται με τους εμπόρους σε αγορές όπως η Kraken στο darknet, το οποίο είναι το μέρος του Διαδικτύου που δεν είναι προσβάσιμο στα κανονικά προγράμματα περιήγησης. Τα ναρκωτικά αφήνονται σε κρυφές τοποθεσίες, όπως τα σημεία συνάντησης των κατασκόπων. Η τοποθεσία της κρύπτης, ή klad, αποκαλύπτεται στον αγοραστή μόλις γίνει η πληρωμή. Αυτές οι ρωσικές επιχειρήσεις κυριαρχούν πλέον στην παγκόσμια αγορά ναρκωτικών, που πληρώνονται με κρυπτονομίσματα. Αντιστοιχούν σε περίπου 1,7 δισ. δολάρια από τα σχεδόν 2,4 δισ. δολάρια αξίας ναρκωτικών που αγοράζονται με τη χρήση Bitcoin ή εναλλακτικών λύσεων όπως το Tron, εκτιμά η TRM Labs, μια εταιρεία πληροφοριών blockchain που συνεργάζεται με τις αρχές επιβολής του νόμου.

Η διακίνηση ναρκωτικών μέσω κρυπτονομισμάτων εξακολουθεί να επισκιάζει τα παλαιότερα είδη, αγγίζοντας τουλάχιστον τα 600 δισ. δολάρια ετησίως. Πολλοί καταναλωτές στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική φαίνεται να προτιμούν ακόμη τους παλαιότερους τρόπους. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2020, όσοι χρησιμοποιούν είτε το darknet, είτε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 10% των πελατών, τόσο στην Ισπανία, όσο και στην Αμερική. Οι συναλλαγές χέρι με χέρι σε μπαρ, κλαμπ και στον δρόμο εξακολουθούσαν να αποτελούν τον κανόνα.

Στη Ρωσία, οι νέες μέθοδοι διανομής δεν έχουν απλώς εκτοπίσει τις διαπροσωπικές συναλλαγές, αλλά έχουν αναδιαμορφώσει και την αγορά. Η ευκολία και το χαμηλό κόστος ωθούν τη ζήτηση για συνθετικά ναρκωτικά, που παρασκευάζονται εύκολα και είναι πολύ φθηνότερα από τα εισαγόμενα, όπως η ηρωίνη ή η κοκαΐνη, και συχνά πολύ πιο επικίνδυνα (βλ. διάγραμμα 1). Η Παγκόσμια Πρωτοβουλία κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος, μια ΜΚΟ με έδρα τη Γενεύη, σημειώνει ότι το μοντέλο εξαπλώνεται.

Για τους εγκληματίες, τα συνθετικά ναρκωτικά έχουν σαφή πλεονεκτήματα έναντι των φυτικών. Δεν χρειάζεται να εμπλακούν στην καλλιέργεια ή με τους αγρότες και οι παραγωγοί δεν χρειάζεται να ανησυχούν για τη μεταφορά παράνομων πρώτων υλών στους χώρους που μετατρέπονται σε ναρκωτικά. Γι’ αυτούς, εν μέρει, τους λόγους, τα συνθετικά ναρκωτικά έχουν γενικά υψηλότερες αποδόσεις. «Η φαιντανύλη είναι πολύ πιο κερδοφόρα από την ηρωίνη», λέει η Angela Me, η οποία επιμελείται της Παγκόσμιας Έκθεσης για τα Ναρκωτικά που συντάσσει το Γραφείο του ΟΗΕ για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος (UNODC), με έδρα τη Βιέννη. Είναι επομένως απορίας άξιον, όπως σημειώνει, ότι δεν έχει εφευρεθεί ακόμη κανένα χημικό υποκατάστατο της κοκαΐνης.

Τα συνθετικά ναρκωτικά δεν έρχονται χωρίς μειονεκτήματα. Αυτά απεικονίζονται σε ένα διάγραμμα ιστού αράχνης που είναι καρφιτσωμένο στον τοίχο ενός γραφείου στον ίδιο όροφο με το γραφείο του δρος Me. Ανήκει στον Martin Raithelhuber, ειδικό στα συνθετικά ναρκωτικά στο εργαστήριο του UNODC. Δύο μεγάλα σημεία τομής κοντά στο κέντρο του διαγράμματος αντιπροσωπεύουν την αμφεταμίνη και τη μεθαμφεταμίνη. Τα νήματα που ξεκινούν και από τις δύο έχουν μικρότερα σημεία τομής, μερικά από τα οποία συνδέουν άλλα σε παρακείμενες γραμμές.

Καθένα από τα μικρότερα σημεία τομής αντιπροσωπεύει μια χημική ουσία. Αυτές που βρίσκονται πιο κοντά στα μεγαλύτερα σημεία είναι πρόδρομες ουσίες: χημικές ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή αμφεταμίνης ή μεθαμφεταμίνης ή και των δύο. Αυτά που βρίσκονται πιο μακριά είναι «προ-πρόδρομες ουσίες», οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή είτε μιας πρόδρομης ουσίας, είτε μιας άλλης προ-πρόδρομης ουσίας που βρίσκεται ένα βήμα πιο κοντά στο νήμα σε ένα από τα μεγάλα σημεία τομής.

Όταν ανέκυψε η πρόκληση των συνθετικών ναρκωτικών, η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου Ναρκωτικών, επίσης στη Βιέννη, επέβαλε ελέγχους σε ορισμένες πρόδρομες ουσίες. Οι έλεγχοι αυτοί προορίζονται να εφαρμοστούν από τις 190 χώρες που είναι συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης του ΟΗΕ για τη διακίνηση ναρκωτικών. Σε απάντηση, το οργανωμένο έγκλημα κατέφυγε στην παρασκευή πρόδρομων ουσιών χρησιμοποιώντας προ-πρόδρομες ουσίες, οι οποίες, όπως και οι πρόδρομες, προέρχονται κυρίως από την Ασία, ιδίως την Κίνα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ίδιες οι πρόδρομες ουσίες έχουν περιοριστεί. Ωστόσο, υπάρχουν άλλες που έχουν αβλαβείς χρήσεις. Η απαγόρευση όλων ανεξαιρέτως θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρή ζημία στις χημικές βιομηχανίες των χωρών στις οποίες παρασκευάζονται.

Η φαιντανύλη, για παράδειγμα, μπορεί να παραχθεί με τουλάχιστον τρεις τρόπους. Ο ένας χρησιμοποιείται για ιατρικούς σκοπούς. Ένας άλλος, η λεγόμενη μέθοδος Gupta, χρησιμοποιείται συχνά παράνομα. Τέλος, η μέθοδος Siegfried χρησιμοποιείται μόνο για την παραγωγή φαιντανύλης για λαθρεμπόριο. Οι πρόδρομες ουσίες και των τριών υπόκεινται σε έλεγχο. Ωστόσο, μία από τις πρόδρομες ουσίες που χρησιμοποιούνται στη μέθοδο Gupta είναι ελεύθερα διαθέσιμη, όπως και δύο που χρησιμοποιούνται για τη μέθοδο Siegfried.

Η χρήση τους φέρνει νέες προκλήσεις. «Επειδή οι παρασκευαστές φαρμάκων ξεκινούν τη διαδικασία με όλο και πιο βασικές χημικές ουσίες, χρειάζονται όλο και πιο πολύπλοκες διαδικασίες για να φτάσουν στο τελικό προϊόν», λέει ο κ. Raithelhuber. «Αυτό απαιτεί όλο και περισσότερα εξειδικευμένα μυαλά για τη δημιουργία των διαδικασιών και τον έλεγχό τους».

Στη Μιανμάρ, την κύρια πηγή μεθαμφεταμίνης στην Ασία, οι περισσότεροι εξειδικευμένοι χημικοί πιστεύεται ότι προέρχονται από την Ταϊβάν. Αυτοί οι πραγματικοί Walter Whites δεν φαίνεται να είναι ορκισμένα μέλη συνδικάτων εγκλήματος, αλλά μεταφέρονται για λίγο σε χώρους παραγωγής. «Πριν από λίγο καιρό η μεθαμφεταμίνη παρασκευαζόταν με την εξαγωγή των δραστικών συστατικών από ιατρικά προϊόντα», λέει ο κ. Raithelhuber. «Πλέον η αστυνομία βρίσκει ειδικά κατασκευασμένους αντιδραστήρες, που μπορούν να παράγουν ναρκωτικά με τον τόνο».

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι κατασκευαστές πρόδρομων ουσιών μπορούν να αποφύγουν τα διεθνή εμπάργκο είναι η προσθήκη ενός μορίου που μετατρέπει μια ελεγχόμενη ουσία σε μη ελεγχόμενη για τη μεταφορά της. Μετά την παράδοση, οι ναρκοχημικοί την αφαιρούν.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να κάνει τα πράγματα ακόμα δυσκολότερα για τους ερευνητές. Το 2022 το Nature Machine Intelligence δημοσίευσε ένα άρθρο στο οποίο επισημαίνεται ότι οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη νέων φαρμακευτικών προϊόντων θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον σχεδιασμό εντελώς πρωτότυπων ναρκωτικών, που δεν θα περιλαμβάνονταν σε καμία μαύρη λίστα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει ήδη: λόγω της μυστικοπαθούς φύσης της επιχείρησης, η καινοτομία χρειάζεται συχνά χρόνια για να γίνει εμφανής, αν και νέα συνθετικά ναρκωτικά εμφανίζονται κάθε χρόνο (βλ. διάγραμμα 2).

Το ίδιο ισχύει και για τις νέες μεθόδους μεταφοράς και διανομής. Στις 6 Φεβρουαρίου το πολεμικό ναυτικό της Κολομβίας ανέκοψε στον Ειρηνικό ένα «ναρκο-υποβρύχιο» που μετέφερε περισσότερους από 2,2 τόνους κοκαΐνης. Οι Κολομβιανοί βαρόνοι της κοκαΐνης άρχισαν για πρώτη φορά να συνεργάζονται με τους Ρώσους κατασκευαστές υποβρυχίων τη δεκαετία του 1980, όπως δήλωσε πρόσφατα στο CBS News ο Derek Maltz, πρώην διευθυντής ειδικών επιχειρήσεων της αμερικανικής υπηρεσίας δίωξης ναρκωτικών (DEA). Ωστόσο, οι αναφορές για τα ναρκο-υποβρύχια αντιμετωπίστηκαν αρχικά με σκεπτικισμό. Μόλις το 2006 η ακτοφυλακή είδε τρεις πλαστικούς σωλήνες να γλιστρούν στα νερά ανοιχτά της Κόστα Ρίκα. Οι σωλήνες ήταν προσαρτημένοι σε ένα ημιβυθιζόμενο σκάφος από ξύλο και υαλοβάμβακα, που μετέφερε 2,7 τόνους κοκαΐνης. Μέχρι το 2008 οι αμερικανικές αρχές εντόπιζαν δέκα τέτοια σκάφη τον μήνα και μέχρι το 2019 οι ισπανικές αρχές είχαν κατασχέσει ένα σκάφος 20 μέτρων που είχε διασχίσει τον Ατλαντικό. Έχοντας κατακτήσει τη θάλασσα, πλέον βγαίνουν στον αέρα.

Τα μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα (UAV), ή drones, δεν μπορούν να κινηθούν όπως τα υποβρύχια. Το ωφέλιμο φορτίο ακόμη και των πιο γενναίων είναι περίπου 220 κιλά. Ωστόσο, η DEA παρατήρησε για πρώτη φορά ότι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη χρησιμοποιήθηκαν από εμπόρους ναρκωτικών μόλις έναν χρόνο αφότου κυκλοφόρησε στην αγορά το πρώτο καταναλωτικό drone. Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη έχουν διάφορες χρήσεις για τους βαρόνους. Μπορούν να μεταφέρουν ναρκωτικά ή όπλα σε μέλη συμμοριών στη φυλακή, και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα γύρω από τα διεθνή σύνορα. Όπου υπάρχουν τρομερά φυσικά ή τεχνητά εμπόδια, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά μικρών ποσοτήτων ναρκωτικών: αξιωματούχοι των συνόρων στην περιοχή Punjab της Ινδίας δήλωσαν ότι πέρυσι αναχαίτισαν 107 drones που μετέφεραν ναρκωτικά από το Πακιστάν. Όπου υπάρχουν βιώσιμες διαδρομές για τους μεταφορείς ναρκωτικών ή «μουλάρια», τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να τους ειδοποιούν για τη θέση των συνοριακών περιπολιών και τις κατευθύνσεις προς τις οποίες κινούνται.

Τα drones ενδέχεται να αποκτήσουν και μια τέταρτη -και θανατηφόρα- χρήση. Τον περασμένο μήνα η υπηρεσία Τελωνείων και Προστασίας των Συνόρων της Αμερικής φέρεται να προειδοποίησε τους πράκτορές της ότι μεξικανικές συμμορίες ενδέχεται να τους επιτεθούν με drones που μεταφέρουν εκρηκτικά. Ωστόσο, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη είναι ένα παιχνίδι που μπορούν να το παίξουν και οι δυο πλευρές. Η πρόεδρος του Μεξικού, Claudia Sheinbaum, δήλωσε πρόσφατα ότι η κυβέρνησή της επιτρέπει τις πτήσεις αμερικανικών drones επιτήρησης που αναζητούν εργαστήρια φαιντανύλης. Η τεχνολογική καινοτομία είναι αμφίδρομη.

Πηγή: The Economist