«Φοβάμαι ότι ο κόσμος χάνει τη μάχη κατά των συμμοριών και του οργανωμένου εγκλήματος», λέει ο Jürgen Stock, ο οποίος στις 7 Νοεμβρίου αποχώρησε από τη θέση του γενικού γραμματέα της Ιντερπόλ, ενός διεθνούς αστυνομικού οργανισμού, έπειτα από δέκα χρόνια. «Η αύξηση του εύρους, της κλίμακας και του επαγγελματισμού του οργανωμένου εγκλήματος είναι πρωτοφανής».

Με μια πρώτη ματιά, ο συναγερμός του κ. Stock φαίνεται αδικαιολόγητος. Τα περισσότερα μέρη του κόσμου που δεν βρίσκονται σε πόλεμο γίνονται σταθερά λιγότερο βίαια και περισσότερο νομοταγή. Στα πρώτα 20 χρόνια του αιώνα που διανύουμε το παγκόσμιο ποσοστό δολοφονιών μειώθηκε κατά ένα τέταρτο περίπου, από 6,9 ανά 100.000 άτομα σε 5,2 (βλ. διάγραμμα 1). Ακόμα και σε χώρες όπου οι ανησυχίες για την εγκληματικότητα έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, όπως η Αμερική, το ποσοστό των βίαιων εγκλημάτων από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έχει μειωθεί στο μισό.

Ωστόσο, το οργανωμένο έγκλημα που ξεκίνησε γύρω στις αρχές του αιώνα παρουσιάζει έξαρση παγκοσμίως, λέει ο Mark Shaw, διευθυντής της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος, μιας ΜΚΟ. Η αιτία είναι τρεις νέες εξελίξεις: η εξάπλωση τεχνολογιών όπως οι κρυπτογραφημένες εφαρμογές και τα κρυπτονομίσματα, που επιτρέπουν στους μαφιόζους να συνδέονται και να μεταφέρουν τα κέρδη τους σε όλο τον κόσμο με τρόπους που θα ήταν αδιανόητοι στο παρελθόν, η εξάπλωση των συνθετικών ναρκωτικών, που είναι φθηνότερα και ισχυρότερα από τα φυτικά, και η άνοδος ευέλικτων, διαφοροποιημένων πολυεθνικών εγκληματικών ομάδων.

Ας ξεκινήσουμε με τη νέα τεχνολογία. Μέχρι πριν από περίπου μια δεκαετία τα περισσότερα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και τηλεφώνου ήταν μη κρυπτογραφημένα, πράγμα που σήμαινε ότι η αστυνομία και οι υπηρεσίες πληροφοριών μπορούσαν εύκολα να τα διαβάσουν. Τώρα σχεδόν όλοι έχουν πρόσβαση σε ασφαλή μηνύματα, επιτρέποντας στους γκάνγκστερ να σχεδιάζουν χωρίς να αποκαλύπτονται. Το Σκοτεινό Διαδίκτυο τους επιτρέπει να πωλούν λαθραία εμπορεύματα και η εξάπλωση των κρυπτονομισμάτων τούς επιτρέπει να λαμβάνουν πληρωμές για παράνομα αγαθά ή ακόμα σκοτεινότερους σκοπούς, όπως λύτρα, που είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Η ψηφιακή τεχνολογία έχει επίσης δημιουργήσει ένα νέο είδος εγκληματικότητας: το έγκλημα στον κυβερνοχώρο.

«Κάθε πρόοδος φέρνει μια νέα απειλή», λέει ο Ivo de Carvalho Peixinho, επικεφαλής της μονάδας κυβερνοεγκλήματος της Ιντερπόλ. «Αρχίζουμε να βλέπουμε ανθρώπους να χρησιμοποιούν το ChatGPT για να τους βοηθήσει να γράψουν μηνύματα για απάτες». Η Chainalysis, μια εταιρεία δεδομένων, υπολογίζει ότι το 2023 τα παράνομα κέρδη από απάτες, κλοπές και επιθέσεις ransomware θα ανέλθουν σε 7,6 δισ. δολάρια. Βέβαια, δεν θα έχουν πάει όλα τα χρήματα στους εγκληματίες. Λέγεται ότι η Βόρεια Κορέα διατηρεί μια μονάδα που απασχολεί 10.000 χάκερ και άλλους που της παρέχουν περίπου τα μισά έσοδα της χώρας σε ξένο νόμισμα, κυρίως μέσω της κλοπής κρυπτονομισμάτων.

Τα lockdowns κατά τη διάρκεια της πανδημίας ώθησαν πρωτοφανή αριθμό ανθρώπων στο Διαδίκτυο, πολλοί από τους οποίους δεν γνώριζαν τους κινδύνους. Προσέφεραν επίσης νέες ευκαιρίες στους εγκληματίες. «Είχε τεράστιο αντίκτυπο στη Νοτιοανατολική Ασία», λέει ο Jeremy Douglas, πρώην περιφερειακός διευθυντής του Γραφείου του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα. Η πανδημία άδειασε τα καζίνο των μαφιόζων στο Χρυσό Τρίγωνο, επιταχύνοντας τη μετάβαση στον διαδικτυακό τζόγο. Σύντομα ανακάλυψαν ότι μπορούσαν να κατασκευάσουν ιστοσελίδες που τους επέτρεπαν να προσεγγίζουν παίκτες σε όλο τον κόσμο, να οργανώνουν απάτες και να ξεπλένουν τα παράνομα κέρδη τους.

Ο δεύτερος παράγοντας είναι η έκρηξη της χρήσης ναρκωτικών, η οποία τροφοδοτείται εν μέρει από την εξάπλωση των συνθετικών ναρκωτικών, τα οποία απελευθερώνουν τις συμμορίες από ορισμένους γεωγραφικούς περιορισμούς, καθώς δεν εξαρτώνται από φυτά όπως η κόκα ή η παπαρούνα, που καλλιεργούνται καλύτερα σε συγκεκριμένα μέρη. Οι κατασχέσεις μεθαμφεταμίνης στην Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία, για παράδειγμα, τετραπλασιάστηκαν μεταξύ 2013 και 2022 (βλ. διάγραμμα 2). Οι τιμές έχουν μειωθεί περισσότερο από το μισό, καθώς οι εγκληματικές συμμορίες αύξησαν την παραγωγή, γεγονός που με τη σειρά του αύξησε τη ζήτηση.

Μεταξύ 2010 και 2020 ο αριθμός των ανθρώπων παγκοσμίως που παίρνουν ναρκωτικά αυξήθηκε κατά ένα πέμπτο και τα ναρκωτικά που καταναλώνουν γίνονται προοδευτικά ισχυρότερα. Η φεντανύλη είναι 50 φορές πιο ισχυρή από την ηρωίνη, αλλά ακόμα κι αυτή αντικαθίσταται από νεότερα ναρκωτικά, όπως η ετονιταζίνη, η οποία είναι ίσως 500 φορές ισχυρότερη από την ηρωίνη.

Η τρίτη εξέλιξη είναι ότι οι συμμορίες γίνονται πιο ευέλικτες. Η διαφοροποίηση -οι αξιωματούχοι της Ιντερπόλ την αποκαλούν «πολυέγκλημα»- είναι όλο και πιο συχνή. Παλαιότερα οι εγκληματικές ομάδες είχαν την τάση να επιμένουν σε αυτό που γνώριζαν καλύτερα, διευκολύνοντας την έρευνα της αστυνομίας. Σήμερα η ίδια ομάδα μπορεί να εμπλέκεται, ας πούμε, σε ναρκωτικά, πειρατικό λογισμικό και διακίνηση άγριων ζώων. Ορισμένοι έχουν προχωρήσει σε νέους επιχειρηματικούς κλάδους, που δημιουργούνται από τη μετανάστευση ή τον αυξανόμενο αριθμό προσφύγων, γεγονός που έχει οδηγήσει σε έκρηξη της εμπορίας ανθρώπων. Η πανίσχυρη συμμορία Tren de Aragua της Βενεζουέλας, για παράδειγμα, βγάζει σχεδόν όλα της τα χρήματα από τη διακίνηση ανθρώπων και όχι ναρκωτικών.

Πολλοί διαφοροποιούνται και γεωγραφικά. Οι οργανωμένοι εγκληματίες είχαν διακρατικούς δεσμούς και στο παρελθόν, αλλά αυτό συνέβαινε επειδή ακολουθούσαν τις διασπορές. Τριάδες υπάρχουν σε πολλές υπερπόντιες κινεζικές κοινότητες και η Ndrangheta, η μαφία από την Καλαβρία της Ιταλίας, έχει εδώ και καιρό παραρτήματα στον Καναδά, την Αυστραλία και τη Δυτική Ευρώπη. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια τα συνδικάτα άρχισαν να μεταναστεύουν για να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες. Η κατ’ εξοχήν μαφία της Βραζιλίας, η First Capital Command, σαν μια αυτοκρατορία των Αψβούργων του υποκόσμου, αναπτύχθηκε μέσω συμμαχιών και διπλωματίας. Λειτουργεί ως «ρυθμιστικός οργανισμός της εγκληματικής αγοράς», λέει ο Bruno Paes Manso του Πανεπιστημίου του Σάο Πάουλο. «Θέτει κανόνες για τη μείωση των συγκρούσεων, δημιουργεί προβλεψιμότητα στην αγορά και παρέχει εγγυήσεις για τη λειτουργία των κανόνων της αγοράς». Σήμερα έχει 40.000 πλήρη μέλη και περίπου 60.000 μέλη σε 26 χώρες. Εν τω μεταξύ, η Ndrangheta, σύμφωνα με την Ιντερπόλ, έχει εξαπλωθεί σε 40 χώρες και έχει ετήσιο κύκλο εργασιών περίπου 50 δισ. δολάρια -πάνω από το διπλάσιο του ΑΕΠ της πλούσιας σε ορυκτά Μποτσουάνα.

Από την άλλη, δείτε τη διεθνοποίηση των συμμοριών της Αλβανίας. Πριν από τη δεκαετία του 1990 οι εγκληματίες ήταν εγκλωβισμένοι σε μια κομμουνιστική δικτατορία. Καθώς τα εμπόδια στα ταξίδια και το εμπόριο μειώθηκαν, μειώθηκαν και οι περιορισμοί. Σήμερα οι Αλβανοί γκάνγκστερ είναι βασικοί παίκτες στον υπόκοσμο του Ισημερινού, ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα στην Κολομβία και το Περού, τους δύο μεγαλύτερους παραγωγούς κοκαΐνης στον κόσμο.

Για χρόνια οι FARC, μια κολομβιανή ανταρτική οργάνωση, συνεργάζονταν με το καρτέλ Σιναλόα στο Μεξικό για να ελέγχουν τα φορτία κοκαΐνης από την Κολομβία στο γιγαντιαίο λιμάνι του Γκουαγιακίλ, από όπου στέλνονταν στην Ευρώπη και την Αμερική. Όμως η αποστράτευση των μαχητών των FARC έπειτα από μια ειρηνευτική συμφωνία και η σύλληψη του αρχηγού του καρτέλ Σιναλόα δημιούργησαν «την τέλεια καταιγίδα» για να εισβάλουν κι άλλες εγκληματικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της αλβανικής μαφίας, λέει ο Renato Rivera του Παρατηρητηρίου για το Οργανωμένο Έγκλημα του Ισημερινού.

Το αποτέλεσμα ήταν δραματικό. Το 2018 ο Ισημερινός ήταν από τις πιο ήρεμες χώρες της Νότιας Αμερικής, με ποσοστό δολοφονιών κάτω από έξι ανά 100.000, παρόμοιο με αυτό της Αμερικής. Πέρυσι ήταν η πιο επικίνδυνη χώρα της ηπείρου, με ποσοστό δολοφονιών 45 ανά 100.000.

Αν και το έγκλημα των ναρκωτικών προκαλεί τη μεγαλύτερη βία, παραδόξως το έγκλημα με τον υψηλότερο ετήσιο τζίρο μπορεί να είναι η εμπορία απομιμητικών και πειρατικών προϊόντων. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ και το Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της ΕΕ, το 2013 οι απομιμήσεις αποτελούσαν το 2,5% του παγκόσμιου εμπορίου. Εάν το ποσοστό αυτό παραμείνει αμετάβλητο, σημαίνει ότι το εμπόριο θα είχε αξία μεγαλύτερη από 760 δισ. δολάρια το 2023, γεγονός που το τοποθετεί υψηλότερα από τις περισσότερες εκτιμήσεις για την παραγωγή, τη διακίνηση και την πώληση παράνομων ναρκωτικών.

Οι συμμορίες δεν επεκτείνονται απλώς σε νέους επιχειρηματικούς κλάδους και νέα εδάφη. Ορισμένες φιλοδοξούν να αλλάξουν την πορεία της πολιτικής. Πέρυσι Κολομβιανοί εκτελεστές κατηγορήθηκαν για τη δολοφονία στο Εκουαδόρ του Fernando Villavicencio, ενός υποψήφιου προέδρου κατά της διαφθοράς. Το 2022 έξι Ολλανδοί συνελήφθησαν στο Βέλγιο, κατηγορούμενοι ότι σχεδίαζαν να απαγάγουν τον Βέλγο υπουργό Δικαιοσύνης, ενώ, εν όψει των γενικών εκλογών στο Μεξικό τον Ιούνιο, 40 υποψήφιοι δολοφονήθηκαν.

Σε ορισμένα μέρη η στρατηγική αυτή είναι τόσο αποτελεσματική, που σημαίνει ότι στην πραγματικότητα οι συμμορίες έχουν τον έλεγχο. Σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σικάγο, περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους που ερωτήθηκαν στη Λατινική Αμερική δήλωσαν ότι υπάρχουν οργανωμένοι εγκληματίες ή συμμορίες στις γειτονιές τους και περίπου το 14% του πληθυσμού -σχεδόν 80 εκατομμύρια άνθρωποι- ζουν υπό την κυριαρχία κάποιας μορφής συμμορίας. Η ακραία είναι η Αϊτή, όπου για πρώτη φορά στην ιστορία της το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξουσιοδότησε πολυεθνική δύναμη για την αποκατάσταση της τάξης σε μια χώρα που έχει καταληφθεί από τον γκανγκστερισμό.

Η επιβολή του νόμου είχε κάποιες επιτυχίες, ιδίως στην απόκτηση πρόσβασης σε δύο κρυπτογραφημένα συστήματα επικοινωνίας που χρησιμοποιούσαν οι γκάνγκστερ το 2018 και το 2020, οδηγώντας σε αρκετές χιλιάδες συλλήψεις σε όλο τον κόσμο. Η Ιντερπόλ έχει γίνει καλύτερη στην αναχαίτιση των διασυνοριακών μεταφορών ορισμένων παράνομων αγαθών.

Ωστόσο, η αστυνόμευση παραμένει θεμελιωδώς εθνική και πάσχει από αυτό που ο Stephen Kavanagh, εκτελεστικός διευθυντής της Ιντερπόλ για τις αστυνομικές υπηρεσίες, αποκαλεί «περιμετρική νοοτροπία». Το έδαφος, φυσικό ή άλλο, φυλάσσεται με ζήλο. Αυτό που χρειάζεται είναι μια προσέγγιση στην επιβολή του νόμου, τόσο διεθνής, όσο και αυτή των συμμοριών. Ωστόσο, η πολιτική βούληση για τη διαμόρφωση μιας νέας προσέγγισης απουσιάζει.

Πριν ενταχθεί στην Ιντερπόλ, ο κ. Kavanagh ήταν αρχηγός της αστυνομίας του Essex, μιας αγγλικής κομητείας με πληθυσμό 1,5 εκατ. κατοίκων. Σημειώνει με λύπη ότι ο προϋπολογισμός της παλιάς του αστυνομίας ήταν υπερδιπλάσιος από αυτόν της Ιντερπόλ.

Πηγή: The Economist