Αν γίνει σωστά, η επανάσταση κατά της γραφειοκρατίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ελευθερία, ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη, χαμηλότερες τιμές και νέα τεχνολογία. Για χρόνια οι υπερβολικοί κανόνες έχουν πνίξει την οικοδομή, τις επενδύσεις και την καινοτομία. Αλλά ο κ. Trump κινδυνεύει να δώσει στην απελευθέρωση της αγοράς κακό όνομα. Η παρόρμησή του να ξεκινήσει με την κατεδάφιση βασικών λειτουργιών της κυβέρνησης προτού επαναφέρει αυτές που του αρέσουν είναι μια συνταγή για ανθρώπινη δυστυχία και οικονομική ζημία. Το κύριο ερώτημα είναι πώς θα γίνει η μεταρρύθμιση αρκετά τολμηρή ώστε να μετράει, αλλά και αρκετά συνεκτική ώστε να πετύχει.

Λόγω της τεράστιας ποσότητας των σημερινών κανόνων, η φιλοδοξία είναι απαραίτητη. Οι Αμερικανοί ξοδεύουν συνολικά 12 δισ. ώρες ετησίως για να συμμορφωθούν με τους ομοσπονδιακούς κανόνες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν την εμπορία και την πώληση μελιού και την τήρηση των προτύπων για την ευφλεκτότητα των παιδικών πιτζαμών. Ο ομοσπονδιακός κώδικας, από 20.000 τη δεκαετία του 1960, αριθμεί πλέον 180.000 σελίδες.

Τα τελευταία πέντε χρόνια το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει θεσπίσει υπερδιπλάσιους νόμους σε σχέση με την Αμερική. Οι επιχειρήσεις υποχρεούνται να υποβάλλουν λεπτομερείς γνωστοποιήσεις βιωσιμότητας, συμπληρώνοντας περισσότερα από χίλια πεδία σε μια ηλεκτρονική φόρμα -ένα εγχείρημα που εκτιμάται ότι κοστίζει σε μια τυπική επιχείρηση στη Δανία 300.000 ευρώ (310.000 δολάρια) τον χρόνο. Στη Βρετανία καλοπροαίρετοι κανόνες για την προστασία της νυχτερίδας, της σαλαμάνδρας και των σπάνιων μυκήτων συνδυάζονται για να εμποδίσουν, να καθυστερήσουν και να αυξήσουν το κόστος των νέων υποδομών.
Ο πολλαπλασιασμός της γραφειοκρατίας αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος αλλάζει. Η άνοδος του Διαδικτύου σημαίνει ότι οι χώρες χρειάζονται κώδικες για την προστασία των πολιτών από τις ηλεκτρονικές απάτες.

Ο συνεχώς θερμαινόμενος πλανήτης απαιτεί κανόνες για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Οι κυβερνήσεις, με την παραίνεση ομάδων συμφερόντων, βρίσκουν συχνά βολικό να φορτώνουν το κόστος της συμμόρφωσης σε άλλους. Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που κλόνισε την πίστη στον καπιταλισμό, η εμπιστοσύνη στην αγορά για την ενθάρρυνση της καλής συμπεριφοράς φάνηκε αφελής. Οι ψηφοφόροι επιζητούν επίσης περισσότερες ρυθμίσεις. Καθώς γερνούν και γίνονται πλουσιότεροι, έχουν περισσότερα να χάσουν και ζητούν προστασία από τις κυβερνήσεις.

Το πρόβλημα είναι ότι από τους κανόνες επωφελούνται συγκεκριμένες ομάδες, αλλά η κοινωνία είναι αυτή που επωμίζεται συνολικά το κόστος τους. Σε μεγάλο μέρος του πλούσιου κόσμου το να χτιστεί οτιδήποτε έχει γίνει τρομακτικό εγχείρημα, κρατώντας τις τιμές των κατοικιών σε υψηλά επίπεδα. Τα έργα αυτοκινητοδρόμων υποφέρουν από υπερβάσεις κόστους και καθυστερήσεις καθώς αντιμετωπίζουν ατελείωτες δικαστικές αναθεωρήσεις. Οι προτάσεις για το άνοιγμα ορυχείων στην Αμερική, ακόμα και για τα μέταλλα που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση, περνούν σχεδόν μια δεκαετία στην κόλαση των δανειοδοτήσεων. Οι υπερβολικές ρυθμίσεις πλήττουν περισσότερο τις μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες δεν διαθέτουν τμήματα συμμόρφωσης, εμποδίζοντας με αυτόν τον τρόπο τους καινοτόμους νεοεισερχόμενους να εδραιώσουν την δραστηριότητά τους. Εν τω μεταξύ, οι κατεστημένοι επιχειρηματίες, επειδή γνωρίζουν ότι προστατεύονται, δεν έχουν ιδιαίτερα κίνητρα να προβούν σε επενδύσεις.

Και οι κανόνες γεννούν κανόνες, καθώς οι ρυθμιστικές αρχές βρίσκουν νέα πράγματα να ρυθμίσουν. Η οικονομική ανάπτυξη και η παραγωγικότητα στον πλούσιο κόσμο έχουν επιβραδυνθεί λόγω των κανονιστικών ρυθμίσεων και της γήρανσης του πληθυσμού.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η απελευθέρωση της αγοράς είναι σημαντική. Αρκεί να ρίξετε μια ματιά στην ιστορία για να δείτε ότι μπορεί να είναι το μαγικό φίλτρο που θα αναζωογονήσει τα ζωώδη πνεύματα. Η Βρετανία της Margaret Thatcher, η Ινδία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και η νότια Ευρώπη τη δεκαετία του 2020, όλες πήγαν μπροστά όταν οι ηγέτες τους προχώρησαν σε μεταρρυθμίσεις υπέρ της αγοράς. Υπό τον κ. Milei, η Αργεντινή αναπτύσσεται και πάλι. Η απελευθέρωση της αγοράς μείωσε τις τιμές ορισμένων εισαγωγών κατά 35%.

Αυτή είναι μια σπάνια στιγμή που οι πολιτικοί όλων των ειδών συνέκλιναν σε κάτι. Στη δεξιά η υπερρύθμιση έχει προκαλέσει μια αντίδραση που πριμοδοτεί την οικονομική ελευθερία. Στην αριστερά οι πολιτικοί έχουν συνειδητοποιήσει ότι, με τα υψηλά επιτόκια και το πανύψηλο δημόσιο χρέος, η ταχεία ανάπτυξη είναι ο μόνος τρόπος τα κράτη πρόνοιας να διατηρηθούν για όλους.

Ωστόσο, ο δρόμος μπροστά μας είναι γεμάτος παγίδες. Το ζήτημα είναι πώς να είσαι τολμηρός, αλλά όχι απερίσκεπτος. Αν ο κ. Trump και οι σύμβουλοί του επιμένουν να κόβουν αδιακρίτως στο κράτος, απολύοντας εργαζόμενους και παγώνοντας ομοσπονδιακά δάνεια και επιχορηγήσεις, πιστεύοντας ότι έτσι θα ξεκολλήσει η οικονομία, κάνουν μεγάλο λάθος. Οι κανόνες και η κυβέρνηση είναι απαραίτητα σε κάθε κοινωνία. Η αναδιανομή κάνει την Αμερική δικαιότερη και άρα σταθερότερη. Χωρίς κανόνες για την ασφάλεια των τροφίμων, τη σήμανση των δρόμων ή το τραπεζικό κεφάλαιο και τους γραφειοκράτες που θα τους επιβάλλουν, η ζωή θα ήταν συντομότερη και λιγότερο ασφαλής.

Αλλού ο κίνδυνος είναι η ατολμία, ιδίως στην Ευρώπη της αργής ανάπτυξης, η οποία χρειάζεται επειγόντως το δικό της Τμήμα Κυβερνητικής Αποδοτικότητας (DOGE) για να περιορίσει τα «γραφειοκρατικά παράσιτα». Κάτι τέτοιο θα απαιτήσει πολιτικό θάρρος. Κάθε κομμάτι της απελευθέρωσης της αγοράς αποφέρει μικρά οφέλη σε πολλούς, αλλά επιβάλλει μεγαλύτερες απώλειες σε λίγους και συγκεντρωμένους, οπότε οι μεταρρυθμίσεις συχνά εμποδίζονται από τις κατεστημένες επιχειρήσεις, τα συνδικάτα ή τους περιβαλλοντολόγους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι, σύμφωνα με τον υπολογισμό του ΔΝΤ, οι μισές από όλες τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και της αγοράς εργασίας για τους ηλικιωμένους εργαζόμενους που συζητήθηκαν στον πλούσιο κόσμο τα τελευταία 30 χρόνια δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Αργεντινή αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Η ομάδα του κ. Milei ανέλαβε την εξουσία έχοντας περάσει 18 μήνες δουλεύοντας για το πώς να βγάλει την κυβέρνηση από τομείς που δεν ανήκε. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, δεν έχασε χρόνο. Χρησιμοποίησε τολμηρές κινήσεις για να επαναφέρει τις οικονομικές προσδοκίες. Η Ευρώπη χρειάζεται φιλοδοξία τύπου DOGE, ενώ η Αμερική προετοιμασία τύπου Milei. Ο κίνδυνος είναι ότι καμία από τις δύο δεν θα το κάνει σωστά.

Πηγή: Economist