"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 02/01/24

Ενδιαφέρον

Υγεία πάνω από όλα για το 2024 και ας ξεκινήσουμε με το μεγάλο πρόβλημα του πληθωρισμού και τα όσα ενδιαφέροντα αναφέρονταν σε ένα τελευταίο άρθρο. Πριν από μερικούς μήνες η Επιτροπή Ανταγωνισμού διαπίστωνε ότι οι πολυεθνικές πωλούν τα απορρυπαντικά πολύ ακριβότερα στην Ελλάδα απ’ ό,τι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Συνεχίζοντας την έρευνά της και προκειμένου να χαρτογραφήσει τις συνθήκες ανταγωνισμού σε συγκεκριμένα προϊόντα που έχουν υψηλές τιμές στη χώρα μας, διαπίστωσε ότι οι Ελληνες καταναλωτές δείχνουν να μην αντιδρούν στην ακρίβεια, ακόμη κι αν έχουν εναλλακτικές, είτε τις προσφέρει η ίδια η αγορά, όπως τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας είτε οι παρεμβάσεις του κράτους, όπως το «καλάθι του νοικοκυριού».

Σύμφωνα με την έρευνα για τα απορρυπαντικά ρούχων, που διεξήχθη από τον Φεβρουάριο του 2022 έως τον Φεβρουάριο του 2023, μια βασική διαπίστωση είναι πως από την έναρξη ισχύος του «καλαθιού του νοικοκυριού» οι προτιμήσεις των καταναλωτών μεταξύ των επωνύμων και των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας δεν μεταβλήθηκε σχεδόν καθόλου, με τα πρώτα να έχουν μερίδιο 84% και τα δεύτερα 16%. Ακόμη και μετά την εφαρμογή του «καλαθιού του νοικοκυριού», που περιείχε κυρίως απορρυπαντικά ιδιωτικής ετικέτας, το ποσοστό επί των πωλήσεων αυξήθηκε στο 15,6% από 15,3% τρεις εβδομάδες πριν από την ισχύ του καλαθιού.

Εκπληξη προκαλεί επίσης το γεγονός πως ένα μικρό μόλις ποσοστό των καταναλωτών στράφηκε τελικά σε επώνυμα προϊόντα που εντάχθηκαν στο «καλάθι του νοικοκυριού» (από 0,5% οι πωλήσεις σε 0,8% στο τέλος της εξεταζόμενης περιόδου). Κι όλα αυτά την ώρα που τα επώνυμα προϊόντα (σκόνη – υγρά) τα οποία δεν εντάχθηκαν στο καλάθι παρουσίασαν τη μεγαλύτερη άνοδο στην τιμή τους, της τάξεως του 16% (μέση τιμή μεζούρας). Αλλο ένα ενδιαφέρον εύρημα αποτελεί το γεγονός πως τα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας που μπήκαν στο «καλάθι του νοικοκυριού» παρουσίασαν κατά μέσον όρο πτώση στις τιμές κατά 8,27%, ωστόσο η τιμή όσων βγήκαν από αυτό αυξήθηκε περισσότερο – κατά 8,69%.

Στην πραγματικότητα, μια κρατική παρέμβαση στην αγορά που είχε στόχο να διευκολύνει τους καταναλωτές να εντοπίσουν και να αγοράσουν φθηνά προϊόντα, δεν λειτούργησε παρά μόνον για όσους έκαναν ήδη επιλογές ιδιωτικής ετικέτας. Οι τελευταίοι έδειξαν να στρέφονται από προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας εκτός καλαθιού σε αντίστοιχα εντός καλαθιού.

Τον περασμένο Μάρτιο η Επιτροπή Ανταγωνισμού είχε δημοσιοποιήσει έρευνα τιμών απορρυπαντικών δύο πολυεθνικών ομίλων στην Ευρώπη. Από την έρευνα προέκυπτε ότι στη χώρα μας οι τιμές ήταν έως 361% υψηλότερες από τη φθηνότερη ευρωπαϊκή χώρα. Μάλιστα οι Ελληνες πληρώνουν ακριβότερα τα συγκεκριμένα προϊόντα από πολλούς Ευρωπαίους με πολύ μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη.

Αναλυτές της αγοράς απέδιδαν σε τρεις παράγοντες το φαινόμενο: α) Στο μικρό μέγεθος της ελληνικής αγοράς, που στην ουσία δεν δημιουργεί κίνητρο για μεγάλο ανταγωνισμό στις τιμές. β) Στη χαμηλή διείσδυση των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας στην κατηγορία των απορρυπαντικών για ρούχα. γ) Στην πολύ μικρή εγχώρια παραγωγή.

Εκτός αυτών, οι πολυεθνικές εφαρμόζουν διάφορες πρακτικές για να ανεβάζουν το κόστος των προϊόντων τους. Π.χ., οι μητρικές επιβάλλουν στις θυγατρικές τους πολύ υψηλά δικαιώματα χρήσης των σημάτων ή τις δανείζουν με υψηλά επιτόκια, ενώ οι θυγατρικές αγοράζουν από τις μητρικές σε υψηλές τιμές προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας.

Το κακό είναι ότι στη διαμόρφωση μιας αγοράς που δεν λειτουργεί αποτελεσματικά συμβάλλουν και οι ίδιοι οι καταναλωτές, όπως προκύπτει από τα ευρήματα της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες (χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ίσως είναι η Γερμανία), όπου ο καταναλωτής είναι αυστηρός, απαιτητικός και συχνά τιμωρός.

Πληθωρισμός

Και θα συνεχίσουμε με τον πληθωρισμό και τα όσα έγραφαν σε άρθρο τους Money Review και Καθημερινή:

Οι παλαιότεροι ίσως θυμούνται την τηλεοπτική διαφήμιση της δεκαετίας του ’80 με κεντρικό σλόγκαν «Είναι κεφάτη, γυρίζει απ’ του Βερόπουλου». Το σλόγκαν, καθώς τελειώνει το 2023, είναι απολύτως ανεπίκαιρο, όχι μόνο διότι έχουν περάσει κοντά 30 χρόνια από τότε και η αλυσίδα με την επωνυμία «Βερόπουλος» δεν υπάρχει πλέον στην Ελλάδα. Είναι ανεπίκαιρο, καθώς η επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ περισσότερο πονοκέφαλο προκαλεί, παρά κέφι, καθώς εδώ και 2,5 περίπου χρόνια οι καταναλωτές βρίσκονται αντιμέτωποι με μια επίμονη ακρίβεια.

Είκοσι επτά ευρώ παραπάνω –όσο δηλαδή κοστίζει κατά μέσον όρο ένα εισιτήριο θεάτρου ή όσο ήταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια το κατώτατο ημερομίσθιο– δίνουμε σε σχέση με δύο χρόνια πριν κατά την επίσκεψή μας στο σούπερ μάρκετ για να αγοράσουμε ένα «καλάθι» με απολύτως βασικά προϊόντα. Οι αυξήσεις σε βασικά προϊόντα τον Δεκέμβριο του 2023 σε σύγκριση με τις αρχές Μαρτίου 2022, λίγες δηλαδή μόλις ημέρες μετά την εκδήλωση του πολέμου στην Ουκρανία, ξεπερνούν ακόμη και το 100% σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ σε σειρά προϊόντων είναι πάνω από το 30%. Εάν μάλιστα η σύγκριση γινόταν με τα επίπεδα τιμών που υπήρχαν πριν από το φθινόπωρο του 2021, τότε το αποτέλεσμα θα ήταν ακόμη πιο απογοητευτικό.

Με βάση τις τιμές που διαμορφώνονται σήμερα σε ένα αρκετά αντιπροσωπευτικό «καλάθι» 25 προϊόντων, όλα επώνυμα, προκύπτει ότι θα δώσουμε 103,71 ευρώ έναντι 76,26 ευρώ στις αρχές Μαρτίου 2022, δηλαδή σχεδόν 27 ευρώ ή 36% περισσότερα χρήματα. Από το σύνολο των 25 προϊόντων μειωμένη τιμή καταγράφεται μόνο σε δύο και δη στα ζυμαρικά (μακαρόνια Νο6) και στο ψωμί τοστ (συσκευασία 700 γρ.), κάτι που σε σημαντικό βαθμό οφείλεται αφενός στο ότι οι εν λόγω κατηγορίες εντάχθηκαν στο «καλάθι του νοικοκυριού» και αφετέρου ότι τα κορυφαία επώνυμα σήματα της κατηγορίας συμμετέχουν στο μέτρο «μόνιμη μείωση τιμής».

Ετσι, ενώ ένα πακέτο μακαρόνια Νο6 (500 γρ.) κόστιζε την 1η Μαρτίου 2022 0,84 ευρώ –τιμή η οποία σημειωτέον μέσα σε μια εβδομάδα έφτασε τα 0,94 ευρώ–, τώρα πλέον πωλείται προς 0,67 ευρώ από 1,07 ευρώ που ήταν πριν τη συμμετοχή στην πρωτοβουλία «Μόνιμη Μείωση Τιμής». Η τιμή του ψωμιού για τοστ από 1,59 ευρώ στις αρχές της ουκρανικής κρίσης αυξήθηκε γρήγορα σε 1,74 ευρώ και πλέον είναι 1,45 ευρώ από 1,70 ευρώ που θα ήταν εάν το προϊόν δεν είχε ενταχθεί στο μέτρο «Μόνιμη Μείωση Τιμής». Το αλεύρι του «καλαθιού» μας επίσης έχει ενταχθεί στο μέτρο «Μόνιμη Μείωση Τιμής», όμως και πάλι η τιμή του είναι υψηλότερη, έστω και κατά 1,56% σε σύγκριση με τις αρχές του 2022. Συγκεκριμένα πωλείται προς 1,56 ευρώ/κιλό, ενώ εάν δεν είχε υπαχθεί στο μέτρο, η τιμή του θα ξεπερνούσε τα 2,08 ευρώ.

Τα καλά νέα, ωστόσο, σταματούν εδώ. Στα υπόλοιπα προϊόντα οι τιμές σε σύγκριση με την προ διετίας περίοδο είναι αυξημένες από 4,29% έως 106,74%, με τις μεγάλες ανατιμήσεις να αφορούν πολύ βασικά είδη διατροφής, όπως το γάλα, τα αυγά, το ρύζι, το γιαούρτι, τα όσπρια, το τυρί φέτα και φυσικά το ελαιόλαδο. Για ένα λίτρο φρέσκου επώνυμου γάλακτος πληρώνουμε σήμερα 1,72 ευρώ έναντι περίπου 1,38 ευρώ δύο χρόνια πριν, αύξηση δηλαδή της τάξης του 25%, ενώ σε είδη πολυτελείας εξελίσσονται τα αυγά –απλά αυγά κότας και όχι… Φαμπερζέ–, με την τιμή της εξάδας (μεγάλο μέγεθος) να βρίσκεται στα 3 ευρώ, υψηλότερη κατά 12,69% σε σύγκριση με τις προ του πολέμου στην Ουκρανία τιμές. Η τιμή του γιαουρτιού είναι αυξημένη περίπου κατά 14%, ενώ για να φτιάξουμε το «κρέας του φτωχού», τη φασολάδα, θα πρέπει να πληρώσουμε ακριβότερα τα φασόλια κατά 22,33%. Για τον «υγρό χρυσό», όπως αποκαλείται το ελαιόλαδο, θα πρέπει μάλλον να πληρώσουμε με… χρυσάφι, καθώς η τιμή για ένα λίτρο εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο είναι υψηλότερη πλέον κατά 90%.

Υπέρογκες είναι οι αυξήσεις των τιμών σε βασικά είδη ατομικής υγιεινής και φροντίδας, καθώς και σε είδη νοικοκυριού, προϊόντα που το τελευταίο διάστημα βρέθηκαν στο επίκεντρο, τόσο λόγω των προστίμων που επιβλήθηκαν σε πολυεθνικές εταιρείες παραγωγής τέτοιων προϊόντων όσο και λόγω του γεγονότος ότι εκεί φέρεται κυρίως να εντοπίζονται κρούσματα πλασματικών προσφορών. Το χαρτί υγείας μετατράπηκε σε… μετάξι, οι τιμές των απορρυπαντικών ρούχων πλησίασαν τα υψηλά επίπεδα που είχαν πριν από την οικονομική κρίση, ενώ σε πολύ γνωστό αφρόλουτρο έχει καταγραφεί διπλασιασμός της τιμής.

Μικρότερες συσκευασίες

Τη διετία αυτή οι καταναλωτές βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα ακόμη φαινόμενο, αυτό της μείωσης της συσκευασίας, αλλά της διατήρησης της τιμής στα ίδια επίπεδα ή ακόμη και της αύξησής της – το φαινόμενο που επικράτησε με την ονομασία shrink. Στο «καλάθι» του παραδείγματός μας συγκαταλέγεται βρεφική κρέμα, που η τιμή της ήταν 3,5 ευρώ στις αρχές του 2022 και τώρα πωλείται προς 3,65 ευρώ. Μόνο που προ διετίας η συσκευασία ήταν 350 γρ. και τώρα είναι 300. Υγρό απορρυπαντικό πιάτων έχει τιμή κατά 67,05% υψηλότερη, αν και η συσκευασία είναι κατά 75 ml μικρότερη.

Γιατί η ακρίβεια στα τρόφιμα επιμένει

«Οι τιμές στα τρόφιμα δεν θα επιστρέψουν ποτέ στα επίπεδα που ήταν πριν από δύο χρόνια». Τάδε έφη πριν από δέκα περίπου ημέρες ο Αριστοτέλης Παντελιάδης, επικεφαλής της ΜΕΤΡΟ ΑΕΒΕ και πρόεδρος της Ενωσης Σούπερ Μάρκετ Ελλάδας (ΕΣΕ), έχοντας επισημάνει λίγο νωρίτερα ότι οι τιμοκατάλογοι που περιλαμβάνουν ανατιμήσεις καταφτάνουν στα σούπερ μάρκετ με μικρότερη συχνότητα και οι αναπροσαρμογές προς τα πάνω είναι μικρότερης έντασης.

Ανάλογο είναι το στίγμα που δίνει για την εξέλιξη των τιμών το επόμενο διάστημα η Τράπεζα της Ελλάδος στην ενδιάμεση έκθεσή της για τη Νομισματική Πολιτική 2023. «Ο εναρμονισμένος πληθωρισμός κατά τη διάρκεια του 2023 επιβραδύνθηκε σημαντικά, κυρίως λόγω της μεγάλης υποχώρησης των τιμών των ενεργειακών αγαθών. Ειδικότερα, αποκλιμακώθηκε από 7,3% τον Ιανουάριο σε 2,9% το Νοέμβριο. Ωστόσο, ο γενικός δείκτης χωρίς την ενέργεια κατέγραψε υψηλούς ρυθμούς, λόγω των ανοδικών πιέσεων τόσο στα διατροφικά αγαθά όσο και στα μη ενεργειακά βιομηχανικά αγαθά και τις υπηρεσίες.

Ο πληθωρισμός των διατροφικών αγαθών, μετά την κορύφωσή του τον Δεκέμβριο του 2022 (12,9%), ακολουθεί καθοδική πορεία, η οποία ωστόσο παραμένει εύθραυστη λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία και της νέας κρίσης στη Μέση Ανατολή. Αναμένεται περαιτέρω αποκλιμάκωση του εναρμονισμένου πληθωρισμού μέσα στο επόμενο έτος, καθώς όλες οι συνιστώσες του προβλέπεται ότι θα κινηθούν πλέον καθοδικά, με εξαίρεση την ενέργεια. Το διεθνές περιβάλλον, όμως, και ιδιαιτέρως οι γεωπολιτικές εξελίξεις δημιουργούν κλίμα αβεβαιότητας με έντονους ανοδικούς κινδύνους», αναφέρει χαρακτηριστικά. Ηδη μια νέα γεωπολιτική εξέλιξη προκαλεί τριγμούς στο παγκόσμιο εμπόριο, με τον φόβο για νέο κύκλο ανατιμήσεων να είναι ορατός.

Η απόφαση των μεγάλων ναυτιλιακών και πετρελαϊκών εταιρειών να «παγώσουν» τη διέλευση των πλοίων τους από την Ερυθρά Θάλασσα εξαιτίας των συνεχιζόμενων επιθέσεων των ανταρτών Χούθι της Υεμένης μεταφράζεται σε αύξηση του χρόνου και του κόστους μεταφοράς των προϊόντων από τα λιμάνια της Ασίας προς την Ευρώπη. Την ίδια ώρα η κλιματική κρίση δημιουργεί αναταράξεις σε συγκεκριμένα προϊόντα – χρηματιστηριακά εμπορεύματα, προκαλώντας επίσης ντόμινο ανατιμήσεων στη βιομηχανία τροφίμων. Πρόπερσι ήταν η ξηρασία στον Καναδά που επηρέασε αρνητικά την παραγωγή σκληρού σιταριού, φέτος είναι η μειωμένη παραγωγή χυμού πορτοκαλιού σε Βραζιλία, ΗΠΑ και Μεξικό, καθώς και αυτή του ρυζιού, που ωθεί την τιμή του συμπυκνωμένου χυμού σε ιστορικό υψηλό και την τιμή του ρυζιού σε υψηλό 15ετίας.

Σε υψηλά επίπεδα διατηρούνται οι τιμές στην Ελλάδα, όμως, και λόγω εγγενών χαρακτηριστικών της εγχώριας αγοράς, με τις παρεμβάσεις που αφορούν το «καλάθι του νοικοκυριού», το πλαφόν στο μεικτό περιθώριο κέρδους, αλλά και τη «Μόνιμη Μείωση Τιμής» να είναι μεν σημαντικές, αλλά περιορισμένης εμβέλειας και κυρίως ανακουφιστικού χαρακτήρα.

Κλιματική αλλαγή (1)

Πρώτου αναφερθούμε σε μια αρκετά ενδιαφέρουσα έρευνα το meteo για τα όσα ζήσαμε το 2023, συνέχεια του 2022. Αν και πρώτη ημέρα του χρόνου δε θα θέλαμε να κάνουμε μια τόσο μαύρη πρόβλεψη. Θα συστήσουμε στην κυβέρνηση και τους επίσημους φορείς να αρχίσει να ετοιμάζεται για ένα πολύ δύσκολο καλοκαίρι με μεγάλες πυρκαγιές. Και το λέμε αυτό γιατί όλα δείχνουνε πως θα έχουμε ένα πολύ ζεστό χειμώνα με μεγάλη ξηρασία και η εμπειρία των τελευταίων ετών ξέρουμε τη συνεπάγεται.  Τα γράφουμε αυτά με αφορμή κυρίως την ενδιαφέρουσα παρακάτω έρευνα του meteo. Και επειδή ξέρουμε πως λειτουργεί αυτή η χώρα, που θα τρέχουμε την τελευταία στιγμή και μόλις πιάσουνε οι πρώτες πυρκαγιές να προσπαθούμε να οργανωθούμε.

Κλιματική αλλαγή (2)

Τώρα στην ενδιαφέρουσα έρευνα του meteo. Τις κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις στην Ελλάδα την περίοδο 2000–2023 από τα ακραία καιρικά φαινόμενα που έπληξαν τη χώρα, δημοσίευσε το meteo.

Ειδικότερα, η μονάδα METEO του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ) σε έκθεσή της σημειώνει πως στην Ελλάδα, από το 2000 έως και το 2023, καταγράφηκαν συνολικά 580 περιπτώσεις καιρικών φαινομένων με αρνητικές κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις.

Η μακρά αυτή λίστα, που περιλαμβάνει πλημμύρες, κεραυνούς και ανεμοθύελλας έχει κοστίσει τη ζωή σε 285 ανθρώπους.

Αριθμός καιρικών επεισοδίων ανά έτος.

Αριθμός καιρικών επεισοδίων ανά έτος

Χάρτες αποτυπώνουν το πλήθος των περιπτώσεων καιρικών φαινομένων που έπληξαν κάθε νομό και τις ανθρώπινες απώλειες ανά νομό για την περίοδο 2000-2023

© Meteo

Στον παρακάτω χάρτη καταγράφονται οι ανθρώπινες απώλειες ανά περιοχή.

© Meteο

Από τα 580 περιστατικά, το 35% αυτών προκάλεσαν σοβαρές κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις κατηγορίας 3. Να σημειωθεί πως, στην κατηγορία 3, κατατάσσονται επεισόδια που έχουν είτε πλήξει σοβαρά μεγάλο μέρος της χώρας, είτε έχουν προκαλέσει απώλειες ζωής.

Μεταβολή των δεδομένων ανά 12-ετία

Για την κατανόηση της μεταβολής των δεδομένων μέσα στην περίοδο των τελευταίων 24 ετών, το Σχήμα 4 συγκρίνει τα σύνολα μεταξύ των δύο 12-ετών περιόδων.

© Meteo

Τα βασικά συμπεράσματα συνοψίζονται ως εξής:

Συνολικά καιρικά επεισόδια με κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις
Την 1η 12-ετία καταγράφηκαν συνολικά 215 επεισόδια (~18 κατά μέσο όρο ετησίως) και την 2η 12-ετία καταγράφηκαν 365 επεισόδια (~30 κατά μέσο όρο ετησίως). Επομένως, το 2ο μισό της περιόδου 2000-2023 είχαμε 70% αύξηση στα καιρικά επεισόδια σε σχέση με το 1ο μισό της περιόδου.

Καιρικά επεισόδια με σοβαρές κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις (κατηγορίας 3)

Την 1η 12-ετία καταγράφηκαν 84 σοβαρά επεισόδια (7 κατά μέσο όρο ετησίως) και την 2η 12-ετία καταγράφηκαν 121 σοβαρά επεισόδια (~10 κατά μέσο όρο ετησίως). Επομένως, το 2ο μισό της περιόδου 2000-2023 είχαμε 44% αύξηση στα καιρικά επεισόδια με σοβαρές επιπτώσεις (κατηγορίας 3) σε σχέση με το 1ο μισό της περιόδου.

Απώλειες ζωής από καιρικά επεισόδια

Την 1η 12-ετία καταγράφηκαν 103 απώλειες ζωής (~9 κατά μέσο όρο ετησίως) και την 2η 12-ετία καταγράφηκαν 182 απώλειες ζωής (~15 κατά μέσο όρο ετησίως). Επομένως, το 2ο μισό της περιόδου 2000-2023 είχαμε 77% αύξηση στους θανάτους από καιρικά επεισόδια σε σχέση με το 1ο μισό της περιόδου.