00:01 - 02/12/24

Κόστος Στέγαση

Την προηγούμενη εβδομάδα είδε το φως της δημοσιότητας μια σειρά στατιστικών για το αυξημένο κόστος στέγασης, με τη χώρα μας δυστυχώς να κερδίζει όλο και περισσότερες αρνητικές πρωτιές. Πάμε να δούμε πως μάζεψε το in.gr τα συγκεκριμένα στοιχεία.

Πληθαίνουν οι θλιβερές πρωτιές για την Ελλάδα και στο θέμα της στέγασης, όπως αποτυπώνεται στη φετινή έκθεση της Eurostat – με στοιχεία για το 2023.

Η Ελλάδα έχει μακράν το υψηλότερο ποσοστό πολιτών που επιβαρύνονται υπερβολικά από το στεγαστικό κόστος.  Το κατώφλι της «υπερβολικής επιβάρυνσης» κόστους στέγασης έχει οριστεί από την Εurostat στο 40% του συνολικού διαθέσιμου εισοδήματος.

Στην Ελλάδα το 31% όσων ζουν στις πόλεις και το 25% όσων ζουν στην ύπαιθρο, ανήκει με τη βούλα στην κατηγορία όσων γονατίζουν από το βάρος του κόστους στέγασης. Για τους ενοικιαστές τα ποσοστά υπερβολικής στεγαστικής επιβάρυνσης είναι υπερδιπλάσια, αγγίζοντας το 79%, με βάση αντίστοιχη έρευνα της Eurostat.

Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, στη Ρουμανία, όπου πλέον ο μέσος ετήσιος μισθός είναι υψηλότερος από την Ελλάδα (17.739 ευρώ, έναντι 17.000 στη χώρα μας), μόλις το 7,4% του πληθυσμού των πόλεων πληρώνει πάνω από το 40% του εισοδήματός του για στέγαση.

Στην Ουγγαρία, όπου ο μισθός είναι πολύ κοντά στην Ελλάδα (16.900 ευρώ), η υπερβολική στεγαστική επιβάρυνση πλήττει το 9,6% του αστικού πληθυσμού.

Ο μέσος όρος υπερβολικής στεγαστικής επιβάρυνσης στην ΕΕ είναι 10,6% για τις πόλεις και 7% για τα χωριά.

Ξοδεύουμε κατά μέσο όρο το 35,2% του διαθέσιμου εισοδήματος για στέγαση – έναντι 19,7% στην ΕΕ

Το 35% του εισοδήματος για στέγαση

Σύμφωνα με τη Εurostat, οι Έλληνες πληρώνουν κατά μέσο όρο το 35,2% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για έξοδα στέγασης, επίσης το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ.

Ο μέσος όρος στην ΕΕ είναι 19,7%. Στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία το κόστος στέγασης ανέρχεται στο 19% του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος – κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ.

Η κάτω γραμμή δείχνει τα ποσοστά νοικοκυριών με καθυστερήσεις λογαριασμών στην ΕΕ (9,3%) Η πάνω γραμμή δείχνει τα ίδια ποσοστά στην Ελλάδα (47,3%)- πέντε φορές υψηλότερα.

Ο ένας τους δύο με εκκρεμείς οφειλές στέγασης

Συνεχίζοντας με τα στοιχεία για το κόστος στέγασης που είδανε τη δημοσιότητα την προηγούμενη εβδομάδα. Η τρίτη αρνητική πρωτιά είναι το ποσοστό των νοικοκυριών που έχουν εκκρεμείς  οφειλές λογαριασμών, ενοίκιων και δόσεων ενυπόθηκων δανείων. Σχεδόν ο ένας στους δύο στην Ελλάδα (47,3%) μένει πίσω στις πληρωμές των πάγιων στεγαστικών εξόδων, όταν το ανστίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ είναι 9,3%. Πρόκειται ίσως για την πλέον χαρακτηριστική ένδειξη οικονομικής ασφυξίας των νοικοκυριών, που παλεύουν απλώς για να μη βουλιάξουν στις οφειλές.

Στην Ουγγαρία εκκρεμείς οφειλές για πάγια έξοδα στέγασης έχει  το 10,8% του πληθυσμού και στη Ρουμανία το 14,4%.

Υποχωρεί η ιδιοκατοίκηση

Στην Ελλάδα το ποσοστό της ιδιοκατοίκησης υποχωρεί με ταχύ ρυθμό, προσεγγίζοντας πλέον τον ευρωπαϊκό μέσο όρο: Το 2023 σε ιδιόκτητη κατοικία έμενε το 69,6% των νοικοκυριών σε πανελλαδικό επίπεδο – από 73,9% το 2020.

Αντίστοιχα οι ενοικιαστές στην Ελλάδα ανέρχονται στο 30,4%, έναντι 26,1% το 2020.

Στην Ευρώπη των 27 σε ιδιόκτητη κατοικία διαμένει το 69,2% του πληθυσμού και το 30,8% νονικιάζει.

Στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα τα ποσοστά ιδιοκατοίκησης εκτιμάται ότι έχουν υποχωρήσει ως και κάτω από 65%, όπως έχει αναφέρει η επικεφαλής του τομέα ανάλυσης αγοράς ακινήτων της Τράπεζας της Ελλάδας κ. Βασιλική Βλαχοστεργίου.

Αυτό σημαίνει ότι πάνω από ένας στους τρεις κατοίκους της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ζουν στο ενοίκιο, με όλο και περισσότερους νέους να ανήκουν στις τάξεις της «Generation Rent».

Τα υψηλότερα ποσοστά ιδιοκατοίκησης καταγράφονται στη Ρουμανία (96%), τη Σλοβακία (94%), την Κροατία και την Ουγγαρία (91% αμφότερες).

Στενότητα χώρου

Τα νοικοκυριά στην Ελλάδα ζουν πιο «στριμωγμένα» από το μέσο όρο της ΕΕ και  σε επίπεδο τετραγωνικών.

Όπως αναφέρει η έκθεση της Εurostat, ένας από τους τρόπους να  μετρηθεί η ποιότητα της στέγης είναι και ο μέσος όρος των δωματίων που αντιστοιχούν ανά άτομο.

Το 2023 στην Ελλάδα αντιστοιχούσαν κατά μέσο όρο 1,3 δωμάτια ανά άτομο, έναντι 1,6 δωμάτια στο μέσο όρο της ΕΕ.

Σε πιο στενάχωρα σπίτια από εμάς ζουν μόνο οι Κροτάτες, οι Ρουμάνοι, οι Σλοβάκοι και οι Πολωνοί.

Σχεδόν διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο είναι στην Ελλάδα το ποσοστό των νοικοκυριών που δεν μπορούν ζεστάνουν επαρκώς το σπίτι τους το χειμώνα – 19,2% έναντι 10,6%

Είναι το 5ο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ, με πρώτες την Ισπανία, Πορτογαλία, Βουλγαρία και Λιθουανία.

Τέλος, βρισκόμαστε στον πάτο της ΕΕ στο θέμα της ενεργειακής αναβάθμισης των κατοικιών. Το 2023 μόλις το 11,9% του πληθυσμού από 16 ετών και άνω ζούσε σε νοικοκυριά που είχαν προβεί σε ενεργειακή αναβάθμιση την τελευταία πενταετία. Πρόκειται για το χαμηλότερ ποσοστό στην ΕΕ των 27, μετά τη Μάλτα (8,4%).

Κατά μέσο όρο στην ΕΕ ο ένας στους τέσσερις (25,5%) έχει αναβαθμίσει ενεργειακά την κατοικία του, με τα υψηλότερα ποσοστά να παρατηρούνται στην Ολλανδία (58,5%) και στην Εσθονία (46,7%)

Αγορά Εργασίας

Πάμε τώρα στην πάντα προβληματική αγορά εργασίας στη χώρα μας, με πολλές στρεβλώσεις όπως πάρα πολλά πράγματα. Αντιμέτωπη λοιπόν με έναν διττό παραλογισμό βρίσκεται η ελληνική αγορά εργασίας: από τη μία, οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να βρουν εξειδικευμένο προσωπικό, από την άλλη, ένα τμήμα του ανθρώπινου δυναμικού -ίσως από το πιο παραγωγικό- παραμένει αναξιοποίητο. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Μυλωνά, αντιπρόεδρο και CEO της Adecco Ελλάδας και Βουλγαρίας, το 16% των νέων, ηλικίας 16-25 ετών στην Ελλάδα, είναι σήμερα αδρανές: ούτε εργάζεται, ούτε σπουδάζει, ούτε επανακαταρτίζεται. Μάλιστα, το ποσοστό αυτό ξεπερνά σημαντικά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που κυμαίνεται στο 11%.

Όπως επεσήμανε ο ίδιος χθες σε ενημερωτική συνάντηση με δημοσιογράφους, στην Ελλάδα μόλις το 45% των νέων (15-25 ετών) συμμετέχει στο εργατικό δυναμικό, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 56%. Στις γυναίκες αντίστοιχα τα ποσοστά είναι ακόμα χαμηλότερα, φτάνοντας το 42% έναντι του 52,6% στην ΕΕ. Και τα δύο στοιχεία υπογραμμίζουν με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι υπάρχουν παραγωγικές δεξαμενές ανθρώπινου δυναμικού στη χώρα, που παραμένουν αναξιοποίητες.

Την ίδια στιγμή, όπως εξήγησε ο κ. Μυλωνάς, η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά καταρτισμένων εργαζομένων στην ΕΕ, με το 44,5% των ατόμων ηλικίας 25-34 ετών να διαθέτουν υψηλή εξειδίκευση. Ωστόσο, μόλις το 31% των θέσεων εργασίας στη χώρα απαιτούν υψηλό βαθμό εξειδίκευσης, όταν στην Ευρώπη το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 42%.

«Στην Ευρώπη είναι ενεργό και εργάζεται το 70% στην Ελλάδα το 60%. Υπάρχει επίσης ένα σημαντικό τμήμα του ανθρώπινου δυναμικού που είναι αναξιοποίητο. Αποκτούν εξειδικευμένες γνώσεις, αλλά δεν βρίσκουν αντιστοίχιση στην Ελλάδα, όπου αναπτύσσονται θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης» τόνισε το υψηλόβαθμο στέλεχος της Adecco.

Χρειαζόμαστε και άλλες επενδύσεις

Εξηγώντας το θέμα της έλλειψης θέσεων υψηλής εξειδίκευσης ο κ. Μυλωνάς το συνέδεσε -σε μεγάλο βαθμό- με την έλλειψη επενδύσεων, που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αντίστοιχες θέσεις εργασίας. «Η απουσία αυτών των επενδύσεων οδηγεί σε φαινόμενα όπως το brain drain, αλλά και σε μια γενικότερη υποστελέχωση κρίσιμων τομέων» ανέφερε ο ίδιος.

«Αυτή τη στιγμή παρατηρείται έλλειψη σε μηχανικούς με 5-10 χρόνια προϋπηρεσίας, σε λογιστές, σε βοηθούς λογιστών, και σε επαγγελματίες του IT» ανέφερε ο κ. Μυλωνάς και πρόσθεσε: «Η Ελλάδα χρειάζεται μηχανικούς, οι οποίοι κάνουν θαύματα σε άλλες χώρες, αλλά δεν βρίσκουν αντίστοιχες ευκαιρίες εδώ».

Περί μισθών

Ένα έτερο θέμα που χαρακτηρίζει σήμερα την αγορά εργασίας είναι ότι οι μισθοί συχνά δεν ανταποκρίνονται στην παραγωγικότητα ή στις απαιτήσεις της αγοράς. «Οι επιχειρήσεις καλούνται να προσφέρουν ανταγωνιστικότερα πακέτα, αλλά και να ενισχύσουν τις ευκαιρίες επανεκπαίδευσης και κατάρτισης» σημείωσε ο κ. Μυλωνάς.

Όπως είπε, σήμερα πλέον η έννοια του βασικού μισθού τείνει να εξαληφθεί, καθώς δεν είναι αρκετός ο βασικός μισθός: «Στις χώρες της Ευρώπης ο βασικός μισθός τείνει να καταργηθεί. Έρχεται ο χρόνος που δεν θα μιλάμε για ανάληψη εργασίας με βασικό μισθό. Δεν υπάρχει πλέον πλευρά ισχύος μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων» εξήγησε ο VP και CEO της Adecco.

Ηλικιακός ρατσισμός

Ένα ακόμα ζήτημα που αναδεικνύεται στην ελληνική αγορά είναι ο ηλικιακός αποκλεισμός (ageism), καθώς εργαζόμενοι άνω των 50 ετών δυσκολεύονται να βρουν ρόλους, παρά την εμπειρία και την τεχνογνωσία τους. «Πρέπει κάποια στιγμή να ανοίξει η συζήτηση για τον ηλικιακό ρατσισμό στον χώρο της εργασίας» τόνισε ο κ. Μυλωνάς.

«Η ζυγαριά στην αγορά εργασίας πλησιάζει την ισορροπία». Ωστόσο, η μετάβαση αυτή απαιτεί επενδύσεις, εκσυγχρονισμό, καινοτομία και μια νοοτροπία που θα στηρίζει την αξιοκρατία, τη συμπερίληψη και τη βιωσιμότητα στην απασχόληση. Με αυτές τις αλλαγές, η Ελλάδα μπορεί να αντιμετωπίσει τη ”λειψυδρία ταλέντων” και να αξιοποιήσει πλήρως το ανθρώπινο δυναμικό της» κατέληξε ο κ. Μυλωνάς.

Αγορά Εργασίας (2)

Τη συσχέτιση μεταξύ του ποσοστού των κενών θέσεων εργασίας και των δεξιοτήτων που διαθέτει το εργατικό δυναμικό αναδεικνύει σχετική έρευνα της Alpha Bank, αναδεικνύοντας τα ζητήματα που αφορούν την ανεργία.

Η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, χαρακτηρίζεται από αναντιστοιχίες ζητούμενων και προσφερόμενων δεξιοτήτων, όπως υποδηλώνουν διάφοροι δείκτες της Eurostat, του CEDEFOP και του ΟΟΣΑ.

Στην Ελλάδα καταγράφεται σταθερή αύξηση του ποσοστού των ατόμων με ανώτερη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, σε διάστημα είκοσι ετών, στο εργατικό δυναμικό της χώρας ηλικίας 15-64 ετών, η αναλογία αποφοίτων πανεπιστημίου είχε διπλασιαστεί, φθάνοντας στο 30%, το 2022, δηλαδή στον μέσο όρο της ΕΕ-27. Στις νεότερες μάλιστα ηλικίες του εργατικού δυναμικού 25-34 ετών, η αναλογία πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έφτασε στο 45%, ποσοστό υψηλότερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ-27 (42%).

Η ανεργία

Το ποσοστό της ανεργίας διαμορφώθηκε σε 10,3% το πρώτο εννεάμηνο του 2024, μειωμένο κατά μία ποσοστιαία μονάδα σε σύγκριση με το ίδιο διάστημα του 2023, ενώ βάσει των φθινοπωρινών προβλέψεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ)[ii] θα παραμείνει σε καθοδική τροχιά τόσο το 2025, όσο και το 2026, προσεγγίζοντας τα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας δεκαπενταετίας.

Παρά την αποκλιμάκωσή του, το ποσοστό της ανεργίας στην Ελλάδα εξακολουθεί να είναι το δεύτερο υψηλότερο μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27), μετά από αυτό της Ισπανίας. Αντίστοιχα, το ποσοστό απασχόλησης, δηλαδή ο λόγος των απασχολούμενων προς τον συνολικό πληθυσμό, παραμένει ένα από τα χαμηλότερα στην ΕΕ-27.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΕ, ο ρυθμός ανόδου της απασχόλησης εκτιμάται ότι θα επιβραδυνθεί σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, καθώς το ποσοστό της ανεργίας στη χώρα μας προσεγγίζει το επίπεδο της διαρθρωτικής ανεργίας, εξαιτίας μεταξύ άλλων, της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων που χαρακτηρίζει την ελληνική αγορά εργασίας. Η αναντιστοιχία αυτή αντανακλάται σε τρία βασικά χαρακτηριστικά.

Πρώτον, στην ταυτόχρονη παρουσία ενός υψηλού ποσοστού ατόμων που αναζητούν εργασία με το σχετικά υψηλό ποσοστό των κενών θέσεων εργασίας προς το σύνολο των κενών και των κατειλημμένων θέσεων εργασίας, το οποίο αποτελεί δείκτη ζήτησης εργασίας από τις επιχειρήσεις (Γράφημα 1α).

Δεύτερον, στον σχετικά υψηλό αριθμό περιπτώσεων που καταγράφεται πλεόνασμα, ή έλλειμμα δεξιοτήτων των απασχολούμενων σε σχέση με τη θέση εργασίας που κατέχουν, με βάση τα στοιχεία του ΟΟΣΑ.

Τρίτον, στη σχετικά υψηλή ετεροαπασχόληση, η οπoία αντικατοπτρίζεται στις περιπτώσεις εργαζομένων που απασχολούνται σε θέσεις εργασίας που δεν σχετίζονται με το αντικείμενο των σπουδών τους.

Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύεται ο ρόλος και η σημασία του εκπαιδευτικού συστήματος. Η διασύνδεση της εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων -συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής εκπαίδευσης- και η ενίσχυση υποδομών και προγραμμάτων που στηρίζουν τη διά βίου εκπαίδευση αποτελούν προϋποθέσεις για την άμβλυνση της διαρθρωτικής ανεργίας και, ως εκ τούτου, την περαιτέρω πτώση του ποσοστού της ανεργίας στη χώρα μας αλλά και για την αποτελεσματική αντιστοίχιση των δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας.

Στην παρούσα έκθεση της Alpha Bank προσεγγίζεται το ζήτημα της αναντιστοιχίας δεξιοτήτων που χαρακτηρίζει την εγχώρια αγορά εργασίας και παραθέτουμε επαγγέλματα και δεξιότητες με υψηλή ζήτηση τα τελευταία χρόνια αλλά και εκείνα για τα οποία εκτιμάται ότι θα υπάρχει ζήτηση μεσοπρόθεσμα.

Κενές Θέσεις εργασίας και Μακροχρόνια Ανεργία

Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται η συσχέτιση μεταξύ του ποσοστού των κενών θέσεων εργασίας και της ανεργίας, το πρώτο εξάμηνο του 2024. Η διακεκομμένη μπλε γραμμή (τάση) απεικονίζει την αντίστροφη σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών για τις χώρες της ΕΕ-27. Συγκεκριμένα, χώρες όπως η Ολλανδία, το Βέλγιο, η Αυστρία και η Νορβηγία παρουσιάζουν χαμηλή ανεργία και υψηλά ποσοστά κενών θέσεων εργασίας.

Αντιθέτως, χώρες όπως η Ελλάδα και η Σουηδία παρουσιάζουν μεν υψηλή ανεργία, αλλά ταυτόχρονα και υψηλό ποσοστό κενών θέσεων εργασίας, γεγονός που υποδηλώνει αναντιστοιχία ανάμεσα στις θέσεις εργασίας που ζητούνται από τις επιχειρήσεις και τις δεξιότητες του ανθρώπινου κεφαλαίου.

Αντίθετα, η Ισπανία παρουσιάζει υψηλό ποσοστό ανεργίας με χαμηλό ποσοστό κενών θέσεων εργασίας, γεγονός που δεικνύει ότι υπάρχει ζήτημα κυκλικής ανεργίας με σχετικά χαμηλότερη ενεργή ζήτηση. Σε γενικές γραμμές, οι χώρες που βρίσκονται πάνω από τη γραμμή της τάσης εμφανίζουν μεγαλύτερες αναντιστοιχίες προσφερόμενων και ζητούμενων θέσεων εργασίας για τα ίδια ποσοστά ανεργίας.

Ένα μέτρο της διαρθρωτικής ανεργίας είναι το φυσικό ποσοστό ανεργίας[i], το οποίο εκτιμάται από την ΕΕ ότι θα κινηθεί γύρω στο 9% την επόμενη διετία

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε σύγκριση με την περίοδο πριν την πανδημία και συγκεκριμένα με το πρώτο εξάμηνο του 2019, το ποσοστό της ανεργίας έχει μειωθεί κατά περίπου επτά ποσοστιαίες μονάδες, ενώ το ποσοστό κενών θέσεων εργασίας έχει αυξηθεί από 0,7% σε 2,8%. Αυτό μπορεί να αποδοθεί, από τη μία πλευρά, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, λόγω της ανάκαμψης της οικονομικής δραστηριότητας και επομένως, στη μείωση της κυκλικής ανεργίας και, από την άλλη πλευρά, στην ύπαρξη διαρθρωτικής ανεργίας, η οποία συνεπάγεται χάσμα μεταξύ των δεξιοτήτων των ανέργων και των απαιτήσεων της αγοράς εργασίας.

Ένα μέτρο της διαρθρωτικής ανεργίας είναι το φυσικό ποσοστό ανεργίας[i], το οποίο εκτιμάται από την ΕΕ ότι θα κινηθεί γύρω στο 9% την επόμενη διετία, με τον μέσο όρο της ΕΕ-27 να προβλέπεται κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερος. Παράλληλα, το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων ανήλθε σε 52,5% επί του συνόλου των ανέργων το πρώτο εξάμηνο του 2024 και ήταν το τρίτο υψηλότερο μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27.

Διάρθρωση του εργατικού δυναμικού με βάση το εκπαιδευτικό υπόβαθρο

Στην Ελλάδα καταγράφεται σταθερή αύξηση του ποσοστού των ατόμων με ανώτερη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, σε διάστημα είκοσι ετών, στο εργατικό δυναμικό της χώρας ηλικίας 15-64 ετών, η αναλογία αποφοίτων πανεπιστημίου είχε διπλασιαστεί, φθάνοντας στο 30%, το 2022, δηλαδή στον μέσο όρο της ΕΕ-27. 

Στις νεότερες μάλιστα ηλικίες του εργατικού δυναμικού 25-34 ετών, η αναλογία πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έφτασε στο 45%, ποσοστό υψηλότερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ-27 (42%) (Γράφημα 2α). Επιπλέον, το 70% των πτυχιούχων πανεπιστημίου το 2022, εξασφάλισε εργασία εντός 3 ετών από την αποφοίτησή του, ποσοστό το οποίο έχει αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με την περίοδο της οικονομικής κρίσης (48% το 2012).

Η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, χαρακτηρίζεται από αναντιστοιχίες ζητούμενων και προσφερόμενων δεξιοτήτων, όπως υποδηλώνουν διάφοροι δείκτες της Eurostat, του CEDEFOP και του ΟΟΣΑ. Όταν υπάρχουν περισσότερες τυπικές δεξιότητες ή προσόντα από αυτά που απαιτούνται σε μία θέση εργασίας, έχουμε πλεόνασμα ή υπερεπάρκεια δεξιοτήτων (skills overqualification), ενώ, στην αντίθετη περίπτωση, στην οποία υπολείπονται οι απαιτούμενες δεξιότητες έναντι των προσφερόμενων, έχουμε έλλειμμα δεξιοτήτων (skills underqualification). Αναντιστοιχίες, όμως, εντοπίζονται και όταν οι εργαζόμενοι απασχολούνται σε θέσεις εργασίας που δεν σχετίζονται με το αντικείμενο των σπουδών τους, όπου τότε καταγράφεται το φαινόμενο της ετεροαπασχόλησης (field-of-study mismatch).

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα παρουσίαζε, το 2023, το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό μετά την Ισπανία στην ΕΕ σε πλεόνασμα δεξιοτήτων, μεταξύ των απασχολουμένων αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης [i], στις ηλικίες 15-64 ετών, φθάνοντας στο 31,4%, έναντι του 22% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ μεταξύ ανδρών και γυναικών τα ποσοστά αυτά είναι παραπλήσια (32,4 έναντι 30,4%, το 2023). Για τους απασχολούμενους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ηλικίας 25-34 ετών, εκείνοι που καταγράφουν πλεόνασμα δεξιοτήτων βάσει επιπέδου σπουδών φθάνουν στο 37,4% του συνόλου το 2023, καταγράφοντας έτσι αφενός, το υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες στην Ελλάδα και αφετέρου το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της ΕΕ-27.

Οι μέσοι όροι του ΟΟΣΑ

Επιπλέον, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του ΟΟΣΑ για τρεις δείκτες αναντιστοιχίας δεξιοτήτων, το 2019, ένας στους τέσσερις εργαζόμενους στην Ελλάδα ανήκε στην κατηγορία εκείνων που παρουσίαζαν πλεόνασμα δεξιοτήτων, γεγονός που κατέτασσε τη χώρα στην τέταρτη υψηλότερη θέση μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ. Αντίθετα, ως προς το καταγεγραμμένο έλλειμμα δεξιοτήτων, η Ελλάδα ευθυγραμμιζόταν, το 2019, με τους μέσους όρους του ΟΟΣΑ και της ΕΕ-27, με ποσοστό που έφθανε το 17,5%. Ωστόσο, η Ελλάδα ηγείτο των χωρών του ΟΟΣΑ, το 2019, ως προς τον δείκτη ετεροαπασχόλησης, δηλαδή της αναντιστοιχίας ως προς το πεδίο σπουδών και το αντικείμενο εργασίας, σε ποσοστό 41,7%, ξεπερνώντας τους αντίστοιχους μέσους όρους της ΕΕ-27 και του ΟΟΣΑ (32% αμφότεροι) (Γράφημα 2β).

Oι δείκτες αυτοί θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή, σε συνδυασμό πάντα και με τα υπόλοιπα στοιχεία που διαθέτουμε για να αξιολογήσουμε την αγορά εργασίας και το ανθρώπινο δυναμικό της ως προς τις δεξιότητες και τα προσόντα του. Επιπρόσθετα, είναι κρίσιμης σημασίας η υλοποίηση επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα, όπως προβλέπεται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, οι οποίες στοχεύουν, μεταξύ άλλων, στην ενίσχυση της ερευνητικής απόδοσης και της ποιότητας της εκπαίδευσης, στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων με έμφαση στις ψηφιακές, πράσινες και τεχνικές δεξιότητες αλλά και στην ευθυγράμμιση αυτών με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. 

Επαγγέλματα και δεξιότητες με προσδοκώμενη ζήτηση

Το 2022, οι κλάδοι στους οποίους πάνω από τους μισούς απασχολούμενούς τους ήταν απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης περιλαμβάνουν, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, την εκπαίδευση, τις χρηματοοικονομικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες, τις επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες, τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), τις δραστηριότητες υγείας, τη διαχείριση ακινήτων και τη δημόσια διοίκηση.

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, μεταξύ 2012 και 2022, δώδεκα επαγγέλματα κατέγραψαν υπερδιπλασιασμό στον αριθμό απασχολουμένων τους. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται αρκετά επαγγέλματα που συνδέονται με τον κλάδο ΤΠΕ, όπως οι προγραμματιστές και αναλυτές λογισμικού και εφαρμογών (αύξηση 133%), οι τεχνικοί τηλεπικοινωνιών (αύξηση 110%) και οι επαγγελματίες βάσεων δεδομένων και δικτύων (αύξηση 178%). Επιπλέον, επαγγέλματα που συνδέονται με την αλυσίδα παραγωγής τροφίμων αλλά και άλλα, όπως και οι εργαζόμενοι στον τομέα του αθλητισμού και της σωματικής αγωγής, επίσης, σημείωσαν σημαντική αύξηση.

Ένα σημαντικό ποσοστό ζητούμενων δεξιοτήτων περιλαμβάνει και άλλες ψηφιακές και ΤΠΕ ικανότητες, όπως η ανάλυση ψηφιακών δεδομένων (12%).

Ως προς τις πιο δημοφιλείς δεξιότητες, με βάση τη διαδικτυακή αναζήτηση αγγελιών εργασίας, σύμφωνα με το CEDEFOP, το 2022, περιελάμβαναν, πρωτίστως, την ικανότητα χρήσης ψηφιακών εργαλείων (όπως τη δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου) σε ποσοστό 35% αλλά και τις ικανότητες επίλυσης προβλημάτων (27%), δεξιότητες διαμεσολάβησης και δικτύωσης (26%), προώθησης και πωλήσεων (22%), διεκπεραίωσης διοικητικών δραστηριοτήτων (18%) καθώς και οργάνωσης και σχεδιασμού (16%). Επιπλέον, ένα σημαντικό ποσοστό ζητούμενων δεξιοτήτων περιλαμβάνει και άλλες ψηφιακές και ΤΠΕ ικανότητες, όπως η ανάλυση ψηφιακών δεδομένων (12%), ο προγραμματισμός πληροφοριακών συστημάτων (10%) και η ανάλυση και αξιολόγηση πληροφοριών και δεδομένων (7%) (Γράφημα 3).

Η απασχόληση υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα

Ένας ακόμη σημαντικός δείκτης του CEDEFOP για την αγορά εργασίας σε σχέση με τις δεξιότητες είναι και το σύνολο των διαθέσιμων θέσεων εργασίας (job openings), το οποίο αποτελείται από την καθαρή μεταβολή στην απασχόληση, δηλαδή της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας (job creation) και εκείνων που αφορούν στην ανάγκη αντικατάστασης εργαζομένων σε υφιστάμενες θέσεις εργασίας (replacement demand), κατανεμημένο σε τέσσερις ευρείες επαγγελματικές κατηγορίες με βάση τις δεξιότητες (Γράφημα 4).

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του CEDEFOP για την Ελλάδα, για την περίοδο 2021-2035, προβλέπεται ότι από το σύνολο των διαθέσιμων θέσεων εργασίας α) το 41% θα έχει σχέση με εξειδικευμένα μη χειρωνακτικά επαγγέλματα, κυρίως στον τομέα των πωλήσεων και των προσωπικών υπηρεσιών, β) το 30% θα αφορά επαγγέλματα υψηλής εξειδίκευσης μη χειρωνακτικού χαρακτήρα, με κυρίαρχες τις θέσεις στην εκπαίδευση, την υγεία, τον νομικό κλάδο, τα κοινωνικά επαγγέλματα και τον πολιτισμό, γ) το 21% θα συνδέεται με εξειδικευμένες χειρωνακτικές θέσεις εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών εργασιών και των οδηγών και δ) το 8% θα αφορά επαγγέλματα χαμηλής εξειδίκευσης (π.χ. απλές βοηθητικές εργασίες) (CEDEFOP 2023 Skills forecast Greece).

Η αύξηση των θέσεων απασχόλησης σε θέσεις υψηλής τεχνολογίας αναμένεται να είναι εντονότερη στις κατασκευές, την ενέργεια, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες αλλά και στις ΤΠΕ, τον τουρισμό και το εμπόριο.

Τέλος, σημαντικός είναι και ο δείκτης απασχόλησης σε θέσεις υψηλής τεχνολογίας του CEDEFOP που μετρά το ποσοστό των ατόμων στη μεταποίηση και τις υπηρεσίες που ασχολούνται σε δραστηριότητες υψηλής τεχνολογίας και έντασης γνώσης. Μέχρι το 2035, η προβλεπόμενη απασχόληση υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα αναμένεται να φθάσει στο 4,1% του συνόλου, χαμηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 (9%). Από αυτό το ποσοστό, οι υπηρεσίες έντασης γνώσης αναμένεται να αντιπροσωπεύουν το 2,8% (ΕΕ-27: 3,9%) και η μεταποίηση υψηλής τεχνολογίας το 1,3% (ΕΕ-27: 5,1%), ενώ, σε κλαδικό επίπεδο, η αύξηση των θέσεων απασχόλησης σε θέσεις υψηλής τεχνολογίας αναμένεται να είναι εντονότερη στις κατασκευές, την ενέργεια, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες αλλά και στις ΤΠΕ, τον τουρισμό και το εμπόριο. 

Permacrisis

Πληρώνουμε περισσότερα κατά 28% σε σύγκριση με το 2006, αλλά αγοράζουμε λιγότερα κατά 2% σε σχέση με 18 χρόνια πριν. Το εντυπωσιακό αυτό στοιχείο παρουσίασε χθες ο κ. Βάιος ∆ημοράγκας, διευθύνων σύμβουλος της NielsenIQ, στη διάρκεια του συνεδρίου «Grocery Management in Turbulent Times» που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Ερευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ). Σε αυτό το εντυπωσιακό στοιχείο αποτυπώνεται όχι μόνο η επίδραση της τελευταίας πληθωριστικής κρίσης στις τιμές, αλλά κυρίως η επίδραση των διαδοχικών κρίσεων στην καταναλωτική ζήτηση.

Δεν είναι τυχαίο ότι βιώνοντας ουσιαστικά μια διαρκή κρίση ή μια «permacrisis» (από τις λέξεις permanent = μόνιμος και crisis = κρίση), οι καταναλωτές πλέον στη συντριπτική πλειονότητά τους, 95% σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας ερευνών Circana, είναι ιδιαίτερα ανήσυχοι για τον πληθωρισμό των τροφίμων, καθώς το 76% έχει επηρεαστεί από το φαινόμενο του shrinkflation (μείωση ποσοτήτων στις συσκευασίες χωρίς μείωση τιμών), το 46% τηρεί πιστά τη λίστα αγορών, ενώ το 40% φροντίζει ιδιαιτέρως να καταναλώνει τα τρόφιμα για να μην τα πετάξει, κάτι που σε μεγάλο βαθμό εξηγεί και την ολοένα και μεγαλύτερη στροφή των καταναλωτών στα κατεψυγμένα τρόφιμα. Στην πραγματικότητα οι διαδοχικές κρίσεις έχουν μειώσει την αγοραστική δύναμη του καταναλωτή, αλλά έχουν αυξήσει την πειθαρχία του στις αγορές.

«Ο παγκόσμιος καταναλωτής πηγαίνει από την επιφυλακτική στη στοχευμένη κατανάλωση, διότι ο πληθωρισμός αποτελεί την υπ’ αριθμόν 1 ανησυχία», τόνισε από την πλευρά του ο κ. ∆ημοράγκας. ∆εν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι οι προωθητικές ενέργειες, όπως ανέφερε ο γενικός διευθυντής της Circana κ. Παναγιώτης Μπορέτος, έφθασαν φέτος στο υψηλότερο επίπεδο της τελευταίας πενταετίας, ενώ ενισχυμένο – αν και πλέον με τάση σταθεροποίησης– είναι το μερίδιο των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Circana, το ποσοστό του όγκου πωλήσεων που διατέθηκε υπό καθεστώς προωθητικών ενεργειών το πρώτο εξάμηνο του 2024 κυμαίνεται σε βασικές κατηγορίες ειδών σούπερ μάρκετ από 49,6% (στο γάλα υψηλής παστερίωσης) έως 77,9% (στα μπισκότα). Σύμφωνα με τα στοιχεία της NielsenIQ, στο σύνολο των βασικών κατηγοριών ειδών σούπερ μάρκετ το 67,9% (στο δεκάμηνο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου) της αξίας πωλήσεων ήταν υπό καθεστώς κάποιας προωθητικής ενέργειας, ενώ το μερίδιο των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας διαμορφώνεται σε 24,7%.

Μέσα σε αυτό το κλίμα δεν αναμένεται εντυπωσιακή αύξηση του τζίρου των σούπερ μάρκετ το 2025. Σύμφωνα με τα σενάρια που έχει επεξεργαστεί η Circana Hellas και παρουσιάστηκαν χθες από τον κ. Μπορέτο, σε περίπτωση που οι τιμές παραμείνουν σταθερές το 2025, ο τζίρος των σούπερ μάρκετ προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατά 3,2% σε σύγκριση με φέτος. Σε περίπτωση αύξησης των τιμών κατά 2,9%, τότε η αύξηση του τζίρου θα είναι της τάξης του 3,8%, με μια οριακή δηλαδή μόνο αύξηση του όγκου πωλήσεων, καθώς οι νέες τιμές θα συμπιέσουν τη ζήτηση. Ελάχιστες πιθανότητες συγκεντρώνει εξάλλου το σενάριο για μείωση των τιμών, με τον κ. Μπορέτο να μην αναφέρει καν στο συνέδριο τη σχετική εκτίμηση.