00:01 - 03/02/25

Δημογραφικό – Ασφαλιστικό

Το δημογραφικό ζήτημα αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους προβληματισμούς για τη χώρα, επηρεάζοντας φυσικά και το ασφαλιστικό σύστημα, ζητήματα στα οποία έχουμε αναφερθεί πάρα πολλές φορές. Οι αιτήσεις συνταξιοδότησης διατηρήθηκαν σε υψηλά επίπεδα και το 2024, ξεπερνώντας τις 200.000, γεγονός που επιβεβαιώνει τη συνεχιζόμενη τάση αποχώρησης εργαζομένων από την αγορά εργασίας την τελευταία πενταετία. Συνολικά, από το 2020, έχουν συνταξιοδοτηθεί πάνω από 990.000 ασφαλισμένοι, δημιουργώντας ισχυρές οικονομικές πιέσεις στα ασφαλιστικά ταμεία. Νούμερα που θα συμφωνήσετε μαζί μας πως είναι εντυπωσιακά, όταν μιλάμε για μια χώρα μα πληθυσμό μόλις 10εκ.

Οι Παράγοντες που Οδηγούν σε Μαζικές Συνταξιοδοτήσεις

Η αύξηση των συνταξιοδοτήσεων οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων, όπως:

Η ωρίμανση ασφαλιστικών δικαιωμάτων για όσους γεννήθηκαν μεταξύ 1955 και 1965.

Η δυνατότητα στους συνταξιούχους να συνεχίσουν να εργάζονται χωρίς σημαντικές περικοπές στη σύνταξή τους.

Οι ανησυχίες για ενδεχόμενη αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης μετά το 2027 λόγω των πιέσεων που ασκεί το δημογραφικό πρόβλημα στο ασφαλιστικό σύστημα.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΕΦΚΑ, το 2024 υποβλήθηκαν 201.000 αιτήσεις συνταξιοδότησης, αριθμός που παραμένει ιδιαίτερα υψηλός, αν και χαμηλότερος από το ρεκόρ του 2021 (212.151 αιτήσεις).

Η Πορεία των Εκκρεμών Συντάξεων

Η διαδικασία απονομής συντάξεων παρουσιάζει βελτίωση, με τον αριθμό των εκκρεμών αιτήσεων να συνεχίζει την πτωτική του πορεία σε ετήσια βάση.

Τον Σεπτέμβριο του 2024, οι εκκρεμείς αιτήσεις κύριας σύνταξης ανήλθαν σε 43.874, αυξημένες κατά 1.674 σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, αλλά μειωμένες κατά 11.600 σε σχέση με το 2023.

Οι ληξιπρόθεσμες αιτήσεις (άνω των 90 ημερών) έφτασαν τις 25.604, με μικρή αύξηση σε τριμηνιαία βάση, αλλά σημαντική μείωση σε ετήσια βάση (-11.066).

Οι Πιθανές Αλλαγές στα Όρια Συνταξιοδότησης

Και κάπως έτσι. Η συζήτηση για αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης αναζωπυρώνεται λόγω της επιβάρυνσης που δέχεται το ασφαλιστικό σύστημα από τη γήρανση του πληθυσμού. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, το 2027 αναμένεται να επανεξεταστούν τα όρια ηλικίας βάσει του προσδόκιμου ζωής.

Η πρόσφατη αναλογιστική μελέτη της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής, σε συνδυασμό με την αντίστοιχη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καταγράφει δυσοίωνες προβλέψεις:

Το όριο συνταξιοδότησης με 40 χρόνια ασφάλισης μπορεί να αυξηθεί από τα 62 στα 63,5 έτη μέχρι το 2030.

Το γενικό όριο ηλικίας (σήμερα στα 67 έτη) ενδέχεται να αυξηθεί στα 68,5 έτη έως το 2030 και στα 72,5 έτη έως το 2070.

Οι παραπάνω εξελίξεις αναμένεται να επηρεάσουν σημαντικά τις αποφάσεις των ασφαλισμένων, με αρκετούς να επιλέγουν την πρόωρη έξοδο από την εργασία, προτού εφαρμοστούν νέες ρυθμίσεις.

Μιζέρια

Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία πως είμαστε γκρινιάρηδες. Τα συμπεράσματα των εκθέσεων που κατά καιρούς βγαίνουνε δε μπορεί να μην τις λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη. Και έχοντας ως χώρα σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα, με περιορισμό αριθμό νέων ανθρώπων να έρχεται από πίσω. Αυτό το σκηνικό μιζέριας που μας χαρακτηρίζει ως κοινωνία, δε βλέπουμε πως θα αλλάξει, το αντίθετο θα τολμούσαμε να πούμε.

Το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) δημοσίευσε πρόσφατα μια νέα έρευνα που αποτυπώνει την κατάσταση στην Ελλάδα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι Έλληνες εμφανίζονται ως οι πλέον απαισιόδοξοι πολίτες της ΕΕ, εκφράζοντας τη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια για το επίπεδο ζωής τους. Παράλληλα, καταγράφεται έντονη απογοήτευση από τη λειτουργία της δημοκρατίας στη χώρα, με την Ελλάδα να κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις μαζί με την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία, η οποία βιώνει μια παρατεταμένη πολιτική κρίση.

Έρευνες και δημοσκοπήσεις

Τα δεδομένα της Eurofound έρχονται να προστεθούν σε μια σειρά πρόσφατων ερευνών που αναδεικνύουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες στην καθημερινότητά τους, σε αντίθεση με τις θετικές κυβερνητικές αναφορές για οικονομική ανάπτυξη. Διεθνείς οργανισμοί, όπως η Eurostat, ο ΟΟΣΑ και το Ευρωβαρόμετρο, κατατάσσουν την Ελλάδα στις χαμηλότερες θέσεις της ΕΕ όσον αφορά την ποιότητα ζωής, την αγοραστική δύναμη, τις οικονομικές δυσκολίες των νοικοκυριών και την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας.

Ακόμα και οι αναφορές του ΙΟΒΕ, που αντικατοπτρίζουν τη στάση του επιχειρηματικού κόσμου, καταγράφουν σταθερά τους Έλληνες ως τους πιο απαισιόδοξους Ευρωπαίους. Ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης βρίσκεται διαρκώς στις τελευταίες θέσεις, με ελάχιστες διακυμάνσεις. Παράλληλα, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η ακρίβεια, η πορεία της χώρας και η εμπιστοσύνη στους θεσμούς αποτελούν βασικές ανησυχίες των πολιτών. Αυτή η γενικευμένη δυσαρέσκεια δύσκολα μπορεί να αντισταθμιστεί από τη βελτίωση ορισμένων οικονομικών δεικτών.

Τι αποκαλύπτει η έρευνα του Eurofound

Οι έρευνες του Eurofound για την ποιότητα ζωής και εργασίας στην Ευρώπη διεξάγονται ηλεκτρονικά από το 2020 και μέχρι σήμερα έχουν συγκεντρώσει περισσότερες από 260.000 απαντήσεις. Η τελευταία μελέτη, η έβδομη στη σειρά, καταγράφει τις σημαντικότερες ανησυχίες των Ευρωπαίων πολιτών, με κυρίαρχη την αύξηση του κόστους ζωής. Ιδιαίτερα τα νοικοκυριά χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στην κάλυψη βασικών εξόδων, όπως η ενέργεια, η στέγαση και η αναψυχή, με την κατάσταση να επιδεινώνεται σε σχέση με το 2023.

Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, όπως η ΕΕ, οι εθνικές κυβερνήσεις και τα συστήματα υγείας, έχει παραμείνει σχετικά σταθερή μετά την πανδημία, αν και παρατηρείται μια μικρή μείωση. Ειδικά η ικανοποίηση από τη δημοκρατία εμφανίζει πτωτική τάση σε σχέση με το 2023.

Πρόσβαση στην υγεία

Ένα ανησυχητικό εύρημα της έρευνας του 2024 αφορά την επιδείνωση της ψυχικής ευημερίας, με τους πολίτες να αναφέρουν χαμηλότερα επίπεδα ψυχικής υγείας. Παράλληλα, οι ανεκπλήρωτες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης παραμένουν σημαντικό πρόβλημα, ιδίως για τα άτομα ηλικίας 50-64 ετών και για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος. Οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν περισσότερα εμπόδια στην πρόσβαση σε νοσοκομειακές και εξειδικευμένες υπηρεσίες, ενώ οι νεότεροι αναφέρουν μεγαλύτερες δυσκολίες σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Ιδιαίτερα επιβαρυμένοι είναι οι πολίτες με αναπηρία, καθώς αναφέρουν συχνότερα ανεκπλήρωτες ιατρικές ανάγκες, κυρίως λόγω οικονομικών περιορισμών. Το κόστος αποτελεί τον βασικό παράγοντα που εμποδίζει την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας για αυτήν την ομάδα.

Οικονομικές δυσκολίες

Το 2024 αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο για την ηλικιακή ομάδα 50-64 ετών, καθώς το ποσοστό όσων δυσκολεύονται να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες αυξήθηκε κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σημαντική αύξηση παρατηρείται και στις νεότερες ηλικίες.

Η Ελλάδα καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό πολιτών που δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, αγγίζοντας το 55%, ενώ ακολουθούν η Κροατία (45%) και οι Εσθονία-Λετονία (41%). Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, τρία στα δέκα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες.

Επιπλέον, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό πολιτών που δηλώνουν ότι ίσως χρειαστεί να εγκαταλείψουν το σπίτι τους το επόμενο διάστημα λόγω οικονομικής αδυναμίας (22%), με την Κύπρο να ακολουθεί (19%). Συνολικά, το 7% των Ευρωπαίων πολιτών βιώνει στεγαστική ανασφάλεια.

Απογοητευμένοι και απαισιόδοξοι

Στην Ελλάδα, μόλις το 20% των ερωτηθέντων εκφράζουν αισιοδοξία για το μέλλον, ποσοστό που είναι το χαμηλότερο στην Ευρώπη, μαζί με τους Ιταλούς. Αντίθετα, οι Ιρλανδοί και οι Δανοί είναι οι πιο αισιόδοξοι, με ποσοστά 49% και 48% αντίστοιχα.

Σύμφωνα με την ανάλυση της Eurofound, η αισιοδοξία συνδέεται με διάφορους αντικειμενικούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι η ηλικία: η πιθανότητα αισιοδοξίας είναι 18 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη για τα άτομα ηλικίας 16-29 ετών σε σύγκριση με την ομάδα αναφοράς των 40-54 ετών, όταν οι υπόλοιποι παράγοντες παραμένουν σταθεροί. Επιπλέον, η ανεργία μειώνει τις πιθανότητες αισιοδοξίας κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες. Ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας είναι το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα του νοικοκυριού, καθώς η πιθανότητα αισιοδοξίας αυξάνεται κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες για τα άτομα με υψηλότερα εισοδήματα, ενώ μειώνεται κατά 13 μονάδες για τα άτομα με χαμηλότερα εισοδήματα, σε σχέση με εκείνα με μεσαία εισοδήματα. Άλλοι παράγοντες που ενισχύουν την αισιοδοξία είναι η ολοκλήρωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (+12 ποσοστιαίες μονάδες), η ανδρική φύση (+2 ποσοστιαίες μονάδες), καθώς και η συνύπαρξη με σύντροφο (+2 ποσοστιαίες μονάδες).

Ανικανοποίητοι

Ταυτόχρονα, με τη μείωση της αισιοδοξίας, παρατηρείται και πτώση στην ικανοποίηση από τη ζωή μεταξύ 2023 και 2024. Η Ελλάδα κατατάσσεται στην τελευταία θέση όσον αφορά την ικανοποίηση από τη ζωή. Στην ερώτηση «πόσο ικανοποιημένοι είστε από τη ζωή σας» σε κλίμακα από το 0 έως το 10, οι Έλληνες είναι οι μόνοι που «σκοράρουν» κάτω από τη βάση, με μέσο όρο 4,5. Ακολουθούν οι Εσθονοί και οι Ούγγροι με 5, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος βρίσκεται στο 5,8. Οι πιο ικανοποιημένοι είναι οι Αυστριακοί, οι Ολλανδοί και οι Δανοί, με 6,5 και 6,3 αντίστοιχα.

Ευρώπη - Ευρωζώνη

Είναι πιθανό η Ευρωζώνη να βρεθεί ξανά αντιμέτωπη με τον κίνδυνο διάσπασης; Αν και η UBS δεν θεωρεί αυτό το σενάριο το πλέον πιθανό, δεν το αποκλείει. Γι’ αυτό και συμπεριλαμβάνει την πιθανότητα αναζωπύρωσης των ανησυχιών περί διάσπασης της νομισματικής ένωσης στις 10 πιθανές εκπλήξεις του 2025. Παρόλο που ο σχετικός κίνδυνος θεωρείται περιορισμένος, η UBS επισημαίνει πέντε καταλύτες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρούς τριγμούς στην Ευρωζώνη.

Άνοδος των εθνικιστικών κινημάτων: Η απουσία δημοσιονομικής, πολιτικής και τραπεζικής ενοποίησης, σε συνδυασμό με τη χαμηλή ανάπτυξη και την ελεύθερη κυκλοφορία πολιτών, τροφοδοτεί τον εθνικισμό. Η ΕΕ συχνά εκλαμβάνεται ως «ένωση εμβασμάτων», γεγονός που δημιουργεί πολιτικές εντάσεις σε χώρες με ισχυρά δημόσια οικονομικά, όπως η Ολλανδία και η Γερμανία. Εάν κόμματα όπως το AFD στη Γερμανία αποκτήσουν ισχυρή πολιτική δυναμική, ενδέχεται να προκληθούν απειλές για έξοδο από το ευρώ.

Οικονομική επιβράδυνση και ύφεση: Ο κίνδυνος διάσπασης της Ευρωζώνης αυξάνεται σε περιόδους χαμηλής ανάπτυξης. Η UBS προειδοποιεί για πιθανό ασύμμετρο σοκ, όπως η διατήρηση υψηλών τιμών ενέργειας ή η επιβράδυνση της Κίνας. Σε ένα τέτοιο σενάριο, η Γερμανία ενδέχεται να βρεθεί σε ύφεση για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, ενισχύοντας την πολιτική αστάθεια. Παράλληλα, η στασιμότητα της ιταλικής οικονομίας από το 2000 ενδέχεται να καταστήσει το ευρώ μη βιώσιμο για τη χώρα.

Λήξη του Ταμείου Ανάκαμψης: Η UBS επισημαίνει ότι η λήξη του Ταμείου Ανάκαμψης στα τέλη του 2026 θα αποτελέσει σημαντικό ζήτημα έως το τέλος του 2025. Παρότι η αποπληρωμή των δανείων του NextGenerationEU θα ξεκινήσει το 2028 και θα εκτείνεται έως το 2058, η απουσία νέων χρηματοδοτικών εργαλείων μπορεί να δημιουργήσει αναταράξεις.

Δημοσιονομικές αποκλίσεις μεταξύ των χωρών: Σύμφωνα με τα stress tests της UBS, εάν όλα τα κρατικά χρέη έπρεπε να αναχρηματοδοτηθούν μέσα σε μια δεκαετία, η Ιταλία και η Γαλλία θα χρειάζονταν μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή απ’ ό,τι οι ΗΠΑ, γεγονός που θα μπορούσε να πυροδοτήσει πολιτικές και οικονομικές κρίσεις.

Χαμηλή ανταγωνιστικότητα μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης: Από το 2010, η ανταγωνιστικότητα της Γερμανίας έχει μειωθεί σε σύγκριση με την Ιταλία και τη Γαλλία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει είτε σε πιέσεις για μείωση των μισθών είτε σε ανάγκη για ένα ασθενέστερο ευρώ, που θα μπορούσε να ωφελήσει συνολικά την Ευρωζώνη.

Οι 10 πιθανές εκπλήξεις του 2025 σύμφωνα με την UBS

Εκτός από τον κίνδυνο διάσπασης της Ευρωζώνης, η UBS αναφέρει άλλες εννέα πιθανές εκπλήξεις, αλλά εμείς θα μείνουμε στις αναφορές στη διάσπαση της ευρωζώνης. Όχι γιατί πιστεύουμε πως θα συμβεί. Αλλά γιατί και μόνο μια τέτοια αναφορά αποδεικνύει πως τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ε.Ε. και ευρωζώνης παραμένουνε πάρα πολύ μεγάλα.