"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 03/05/23

Ίσως το πιο σοβαρό θέμα

Έχοντας πει πως το ζήτημα της επιστροφής στα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα είναι ίσως το σοβαρότερο θέμα που θα αντιμετωπίσουμε ως χώρα τα επόμενα χρόνια. Το σοβαρότερο οικονομικό θέμα που θα απασχολήσει την επόμενη κυβέρνηση. Πάμε να δούμε ένα χαρακτηριστικό χθεσινό δημοσίευμα, σε ένα θέμα στο οποίο συνεχώς αναφερόμαστε, εδώ και πολύ καιρό:

Δυσκολεύουν τα πράγματα από το 2024 σύμφωνα με το Πρόγραμμα Σταθερότητας που κατατέθηκε στις Βρυξέλλες αφού η ελληνική οικονομία πρέπει να αλλάξει πίστα και να επιστρέψει σε πρωτογενή πλεονάσματα άνω του 2%. Το μεγαλύτερο στοίχημα βέβαια είναι το συμμάζεμα των δημόσιων οικονομικών να μην γίνει παγίδα για την ανάπτυξη και μάλιστα σε περιβάλλον υψηλών επιτοκίων που αποτελούν ήδη μεγάλο κίνδυνο για την ανάπτυξη. 

Η νέα κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές θα πρέπει να διαχειριστεί την κληρονομιά μιας δημοσιονομικής προσαρμογής άνω των 6-7 δισ. ευρώ έως το 2026 καθώς θα πρέπει να ακολουθήσει τους απαιτητικούς στόχους των πλεονασμάτων πάνω από 2% από του χρόνου μάλιστα. 

Το ύψος των πλεονασμάτων 

Η χώρα θα πρέπει μέσω μιας συνετής δημοσιονομικής πολιτικής να πετύχει πλεονάσματα της τάξεως του 2,1% το 2024, του 2,3% το 2025 και του 2,5% το 2026. Από του χρόνου παύει να ισχύει η ρήτρα διαφυγής και επιπλέον, τα κράτη θα πρέπει να ακολουθούν μια κλειδωμένη πορεία δαπανών σύμφωνα και με το σχέδιο της Κομισιόν που ανακοινώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα. Μία πρώτη γεύση, πάντως, για τους στόχους στα πλεονάσματα για το 2024 θα έχουν τα κράτη-μέλη τον Μάιο, όταν η Κομισιόν θα δώσει κατευθυντήριες οδηγίες σε κάθε χώρα ξεχωριστά.

Οι διαπραγματεύσεις 

Τα πρωτογενή πλεονάσματα, το ποια θα είναι η πορεία των δαπανών αλλά και το με ποιο τρόπο θα γίνει η απομείωση του χρέους τα επόμενα χρόνια θα είναι και τα σκληρά θέματα που θα πρέπει να διαπραγματευτεί από το φθινόπωρο η νέα κυβέρνηση. Το σίγουρο είναι, πάντως, πως μέχρι τώρα κανένα κόμμα δεν έχει «αποκαλύψει» τον τρόπο με το οποίο θα γυρίσουμε σε μια πιο σκληρή δημοσιονομική πολιτική. Με βάση τα νέα δεδομένα τα πάντα οδηγούν στο ότι οι ψηφοφόροι θα πρέπει να κρατούν μικρό καλάθι για τις παροχές που ακούν από τα κόμματα καθώς τα δημοσιονομικά περιθώρια θα είναι πλέον στενά.

Το Πρόγραμμα Σταθερότητας που κατατέθηκε πάντως περιλαμβάνει το σύνολο των μέτρων που έχουν θεσμοθετηθεί από την αρχή του 2023 έως σήμερα, όπως τη μόνιμη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά 3 μονάδες, τη μόνιμη κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, την επέκταση της μείωσης του ΦΠΑ στην εστίαση, την αναμόρφωση του μισθολογίου των ιατρών του ΕΣΥ, τη ρύθμιση μισθολογικών θεμάτων των Ενόπλων Δυνάμεων και άλλα όπως και την αύξηση των συντάξεων κάθε έτος με βάση το ΑΕΠ και τον πληθωρισμό, αλλα δεν περιλαμβάνονται τυχόν επιπρόσθετα προεκλογικά μέτρα που έχουν ανακοινωθεί.

Ειδικότερα, η παρούσα Κυβέρνηση έχει εξαγγείλει, πέραν των αυξήσεων των συντάξεων και των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων επιπλέον δημοσιονομικά μέτρα ύψους 0,1% του ΑΕΠ για το 2024 και 0,3% του ΑΕΠ για τα έτη 2025 και 2026.

Ξεκινάμε πάντως από καλύτερο σημείο από ότι περιμέναμε

Έχουμε πει πως θεωρούμε πολύ δύσκολο ζήτημα την επιστροφή των πρωτογενών πλεονασμάτων 2%, χωρίς να υπάρξουνε σημαντικά προβλήματα – ζητήματα, με πιθανή ανάγκη νέων μέτρων, με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για την επόμενη κυβέρνηση, ειδικά αν αυτή είναι κυβέρνηση συνεργασίας. Οφείλουμε όμως να παραδεχθούμε και το έχουμε γράψει τις τελευταίες ημέρες. Πως όλα τα τελευταία στοιχεία είναι για εμάς θετικές εκπλήξεις. Και ναι μεν μια τόσο μεγάλη δημοσιονομική προσαρμογή, χωρίς νέα μέτρα, μόνο εύκολη δεν είναι. Αν και δύσκολα, με βάση τα τελευταία στοιχεία μπορεί να μην είναι ακατόρθωτη η επιστροφή στα υψηλά πλεονάσματα. Και αυτό είναι κάτι που μας ευχαριστεί, την ώρα που έρχονται και κάποια άλλα στοιχεία που επίσης μας εκπλήσσουνε θετικά, όπως τα τελευταία στοιχεία για την πορεία των καταθέσεων.

Brain Gain

Έχουμε αναφέρει πως αυτή η ιστορία με τη δήθεν αναστροφή του Brain Drain είναι στα όρια της αστειότητας (με κάποια διάθεση υπερβολής) και πως επί της ουσίας ελάχιστοι θέλουνε να επιστρέψουνε στη χώρα και αυτό όχι μόνο για οικονομικούς λόγους … Βρήκαμε αρκετά ενδιαφέρον το παρακάτω δημοσίευμα της Καθημερινής:

Η επιστροφή των Ελλήνων που έφυγαν στο εξωτερικό (brain gain) αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα για την επόμενη τετραετία, καθώς οι καλύτερες προοπτικές που εμφανίζει σήμερα η ελληνική οικονομία σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία δημιουργούν τις συνθήκες περιορισμού του φαινομένου της διαρροής ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό που έχει μείνει γνωστό ως brain drain. Τα στοιχεία όμως δείχνουν ότι το αναμενόμενο brain gain αργεί ακόμη.

Η καθαρή μεταναστευτική εκροή των ατόμων με ελληνική υπηκοότητα που κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια των ετών της μεγάλης ύφεσης στην Ελλάδα και διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα κατά τη διάρκεια των ετών της μεγάλης στασιμότητας, παρότι μειώνεται, δεν έχει περάσει σε θετική τροχιά.

Είναι ενδεικτικό, όπως επισημαίνεται σε πρόσφατη μελέτη της Eurobank, ότι το 2021 παρότι η οικονομία ανέκαμψε απότομα από την ύφεση που προκάλεσε η πανδημία, η καθαρή μεταναστευτική ροή παρέμεινε αρνητική (εκροή), αποτέλεσμα που φανερώνει ότι εξακολουθούν να υφίστανται δομικά χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας που εμποδίζουν την αντιστροφή του φαινομένου. Κι όπως σημειώνουν με νόημα οι οικονομολόγοι, ο πραγματικός δείκτης οικονομικής ανάκαμψης για μια χώρα είναι η δημιουργία ρεύματος επιστροφής αυτών που έφυγαν. Και έφυγαν πολλοί. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, από το 2010 μέχρι το 2021 η εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου (brain drain) ήταν 592.200 άτομα. Αντίστοιχα, η εισερχόμενη μετανάστευση Ελλήνων (brain gain) ήταν 342.900 άτομα. Με αποτέλεσμα να εμφανίζεται εκροή 249.300 ατόμων.

Βέβαια, πλέον, η καθαρή μεταναστευτική εκροή των ατόμων με ελληνική υπηκοότητα σταδιακά φθίνει. Από τα 39.100 άτομα το 2012 μειώθηκε στα 5.900 άτομα το 2021.

Οπως μάλιστα επισημαίνουν οι οικονομικοί αναλυτές της Eurobank, όσο βελτιώνονται οι προοπτικές που εμφανίζει η ελληνική οικονομία, όσο μειώνονται η αβεβαιότητα και η ανεργία, όσο δημιουργούνται προϋποθέσεις για αύξηση των επενδύσεων και εξασφάλιση περισσότερων και καλύτερα αμειβόμενων θέσεων εργασίας, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα η καθαρή μεταναστευτική εκροή των τελευταίων 12 ετών να μετατραπεί σε εισροή (brain gain), με ευεργετικές επιδράσεις για την οικονομία και το κοινωνικό σύνολο.

H οικονομική κρίση επιδείνωσε δραματικά τις προοπτικές εύρεσης εργασίας στην Ελλάδα, ειδικότερα των νέων και υψηλά καταρτισμένων Ελλήνων, με αποτέλεσμα η μετανάστευση να καταστεί ελκυστική επιλογή για πολλούς εξ αυτών. Ωστόσο, το brain drain δεν είναι αποκλειστικά σύμπτωμα της οικονομικής κρίσης. Αντανακλά ευρύτερες παραγωγικές και διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, οι οποίες αναδείχθηκαν και επιδεινώθηκαν την τελευταία δεκαετία. Σύμφωνα μάλιστα με τον ΣΕΒ, σε αυτές περιλαμβάνονται:

• Το στρεβλό παραγωγικό μοντέλο που δεν ευνοεί τη δημιουργία ποιοτικών, παραγωγικών και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης.

• Το σχετικά χαμηλό επίπεδο των οικονομικών απολαβών που έχουν οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα. Μεταξύ 2008-2018, το καθαρό μέσο ετήσιο εισόδημα πτυχιούχων μειώθηκε κατά 36%, ενώ το χάσμα από τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ε.Ε. (26.704 ευρώ) ξεπέρασε το 50%.

• Οι μη ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας στην Ελλάδα.

• Το χαμηλό επίπεδο υποκειμενικής και υλικής ευημερίας, όπως αυτό μετράται με τους δείκτες ποιότητας ζωής.

Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη «Εκθεση για την Ποιότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης 2021» που εκπονείται σε ετήσια βάση από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης, το ποσοστό απασχόλησης ατόμων ηλικίας 25-64 με επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι πολύ χαμηλό σε σχέση με τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ και της Ε.Ε. Και αντίστοιχα η ανεργία τους είναι η υψηλότερη μεταξύ αυτών των χωρών. Οι αποδοχές, δε, των εργαζομένων με ανώτατη εκπαίδευση είναι μόλις ελαφρώς υψηλότερες σε σχέση με τις αποδοχές των αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ σε άλλες χώρες είναι υπερδιπλάσιες. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να εκτιμηθεί από τους ειδικούς ως αποτέλεσμα πολιτικών κοινωνικής συνοχής, αφού δεν υπάρχουν πολύ μεγάλες αποκλίσεις μισθών, όπως ισχύει άλλωστε και σε χώρες που ακολουθούν πολιτικές χαμηλής ανισότητας, όπως για παράδειγμα οι σκανδιναβικές.

Ομως στην Ελλάδα η μικρή μισθολογική απόκλιση δεν προκύπτει ως αποτέλεσμα κοινωνικής πολιτικής. Στον αντίποδα, οι ειδικοί θεωρούν πως οφείλεται στην απουσία ζήτησης των υψηλής ειδίκευσης υπηρεσιών, με άμεση συνέπεια τη… διαρροή του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό.

Και αυτό έχει ως συνέπεια την απώλεια αναπτυξιακής δυναμικής, τη δημιουργία ελλείψεων σε κρίσιμους κλάδους, την επιδείνωση ενός ήδη μεγάλου προβλήματος, του δημογραφικού, τη δημιουργία ενός σημαντικού δημοσιονομικού κόστους λόγω της μη απόδοσης της δημόσιας επένδυσης που έχει γίνει για την εκπαίδευση όσων φεύγουν (εκτιμάται σε 34.037 ευρώ ανά άτομο για αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης) και εντέλει την υπονόμευση της διαδικασίας μετάβασης της χώρας σε μια οικονομία υψηλότερης προστιθέμενης αξίας.

Πώς θα κρατήσουμε εδώ τα ελληνικά μυαλά

Με στόχο την αποτελεσματική διαχείριση του ανθρωπίνου κεφαλαίου και των ροών εργαζομένων υψηλών δεξιοτήτων, ώστε αυτές να λειτουργούν προς όφελος της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, ο ΣΕΒ σε μελέτη του προτείνει δύο άξονες στρατηγικής. Ο πρώτος άξονας αφορά τη γενική αναβάθμιση των παραγωγικών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας, ώστε να είναι σε θέση να δημιουργήσει πολλές, ποιοτικές και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας σε κλάδους εξωστρεφείς και υψηλής προστιθέμενης αξίας. Συστατικά στοιχεία αυτού του παραγωγικού μετασχηματισμού αποτελούν η αύξηση του ποσοστού της βιομηχανίας μακροπρόθεσμα στο 15% του ΑΕΠ, η παραγωγική μεγέθυνση των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητά τους, η βελτίωση επιχειρηματικού περιβάλλοντος, η ολοκλήρωση της διαδικασίας του ψηφιακού μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας, ώστε να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες που δημιουργεί η 4η βιομηχανική επανάσταση, καθώς και η ενίσχυση της αξιοκρατίας και της διαφάνειας.

Οπως προκύπτει άλλωστε από τα  στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, το 31,3% των Ελλήνων διδακτόρων, δηλαδή το πιο εκπαιδευμένο τμήμα του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας, δούλεψε κάποια στιγμή στο εξωτερικό, ενώ το 13,4% εξακολουθεί να δουλεύει εκτός Ελλάδας. Επέλεξαν να φύγουν στο εξωτερικό όχι για προσωπικούς αλλά κατά κύριο λόγο για επαγγελματικούς λόγους, όπως είναι η επαγγελματική ανέλιξη, οι καλύτερες οικονομικές απολαβές, οι καλύτερες συνθήκες εργασίας και, βέβαια, η εργασία στο αντικείμενό τους· ένα πάρα πολύ σημαντικό κομμάτι, δε, αυτών που ζουν στο εξωτερικό απασχολείται σε AEI (40,3%) και σε ερευνητικά κέντρα (15%). Το 75,2% των διδακτόρων εγκαταστάθηκε κυρίως σε Λονδίνο, Παρίσι, Βρυξέλλες, Νέα Υόρκη. Το 67,5% των διδακτόρων πήγε σε χώρες που χαρακτηρίζονται καινοτόμες, ακριβώς επειδή η ισχυρή καινοτομικότητα μιας χώρας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα προσέλκυσης υψηλά εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού.

Ο δεύτερος άξονας αφορά, σύμφωνα με τον ΣΕΒ, την εφαρμογή ειδικότερων στοχευμένων πολιτικών, που θα συμβάλουν στον επαναπατρισμό του ανθρώπινου δυναμικού που έχει μεταναστεύσει και στη διακράτηση όσων ήδη σκέφτονται να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Μπράβο

Έχοντας λοιπόν πει πως παρακολουθούμε στενά την πορεία των καταθέσεων. Ένα πραγματικό μπράβο μπορούμε να πούμε για τα τελευταία στοιχεία. Στοιχεία που μας εκπλήσσουνε θετικά, περιμένοντας βέβαια να δούμε πως θα εξελιχθούνε τα πράγματα και τους επόμενους μήνες. Πάντως τα μέχρι τώρα στοιχεία δείχνουνε αντοχές της ελληνικής οικονομίας, οι οποίες σχεδόν μας εντυπωσιάσουνε, ειδικά αν μέσω ενός πολύ υψηλού πληθωρισμού.

Για την ιστορία λοιπόν και για όποιον δεν έχει δει τα στοιχεία. Αύξηση κατά 738 εκατ. ευρώ παρουσίασαν τον Μάρτιο του 2023 οι καταθέσεις των νοικοκυριών και των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, έναντι μείωσης κατά 202 εκατ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα, ενώ ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής αυξήθηκε σε 3,6% από 3,2% τον προηγούμενο μήνα.

Oι καταθέσεις από επιχειρήσεις αυξήθηκαν κατά 1,581 δισ. ευρώ, έναντι μείωσης κατά 1,255 δις.ευρω τον προηγούμενο μήνα, ενώ ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής αυξήθηκε σε 7,2% από 0,6% τον προηγούμενο μήνα.

Ειδικότερα, οι καταθέσεις των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων αυξήθηκαν κατά 2,180 δισ. ευρώ, έναντι μείωσης κατά 1,425 δισ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα. Οι καταθέσεις των ασφαλιστικών επιχειρήσεων και των λοιπών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μειώθηκαν κατά 600 εκατ. ευρώ, έναντι αύξησης κατά 171 εκατ. ευρώ τον προηγούμενο μήνα.

Ως αποτέλεσμα οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας αυξήθηκαν κατά 2,3 δισ. ευρώ τον Μάρτιο έναντι μείωσης κατά 1,45 δισ. ευρω τον προηγούμενο μήνα.

Οι 84 ημέρες χωρίς παραβιάσεις και εντάσεις στο Αιγαίο

Όπως τώρα σχολίαζε και ο “Βηματοδότης”, σε αυτές τις 84 ημέρες, δηλαδή από 6 Φεβρουαρίου που σημειώθηκε ο φονικός σεισμός στην Τουρκία, που η πτητική δραστηριότητα των Τούρκων στο Αιγαίο ήταν μηδέν, τα οφέλη για την Πολεμική Αεροπορία και για τους πιλότους μας ήταν μεγάλα: Πρώτα απ΄όλα, αποσοβήθηκε (για μας) ο κίνδυνος ατυχήματος και (για τους Τούρκους) ο φόβος της αερομαχίας. Ίσως, αυτός είναι ο λόγος που τελευταίως μας έστελναν οπλισμένα αεροσκάφη, γιατί όπως λένε οι πιλότοι μας, οι Τούρκοι γνώριζαν ότι έκαναν τις παραβιάσεις ως «εναέριοι εισβολείς.. Επιπλέον αποσοβήθηκαν: Η λεγόμενη ανεξέλεγκτη κλιμάκωση της έντασης, οι κίνδυνοι από την υπερβολική ετοιμότητα στις στρατιωτικές βάσεις, οι κίνδυνοι επίσης από την άμεση απογείωση, και από τις αναχαιτίσεις. Το σημαντικότερο; Οι Έλληνες πιλότοι στράφηκαν τούτες τις 84 ημέρες στις ασκήσεις και πώς αυτές θα πρέπει να βελτιωθούν, όπως όλοι σχεδόν οι πιλότοι του κόσμου, χωρίς το άγχος της αναχαιτίσεως και αναγνωρίσεως, χωρίς τον κίνδυνο εμπλοκής σε αερομαχία. Και τα οικονομικά οφέλη; Έως τώρα έχουν εξοικονομηθεί πολλά εκατομμύρια ευρώ σε καύσιμα, που επιτελείς τα υπολογίζουν έως και το τέλος των επαναληπτικών εκλογών στην Τουρκία, να ξεπεράσουν τα 7 εκατ. ευρώ.