"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 03/06/24

Κατά κεφαλή ΑΕΠ

Το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας αυξήθηκε σωρευτικά κατά 18,6% την τελευταία τριετία και διαμορφώθηκε σε 19,2 χιλ. ευρώ, παρατηρούν οι αναλυτές της Alpha Bank στο δελτίο για την ελληνική οικονομία.

Όπως επισημαίνουν οι οικονομολόγοι της τράπεζας, αν και πρόκειται για την υψηλότερη επίδοση που έχει καταγραφεί από το 2010, εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά των επιπέδων που είχαν καταγραφεί πριν από την οικονομική κρίση κατά περίπου 15%. Επιπρόσθετα, ο βαθμός σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, δηλαδή το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας ως ποσοστό του κοινοτικού μέσου, με βάση τις Ισοτιμίες Αγοραστικής Δύναμης (ΙΑΔ), παρέμεινε σχεδόν σταθερός κατά το περασμένο έτος (67,3% από 67,2% το 2022), όντας ο δεύτερος χαμηλότερος μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27), ενώ το 2006 ήταν ίσος με σχεδόν 98%. Σύμφωνα με τις εαρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας αναμένεται να αυξηθεί με υψηλότερο ρυθμό σε σύγκριση με αυτό της ΕΕ-27 τη διετία 2024-2025 και, ως εκ τούτου, η αναλογία προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο θα βελτιωθεί περαιτέρω. 

Προκειμένου, ωστόσο, να πραγματοποιηθεί ουσιαστική οικονομική σύγκλιση με την ΕΕ, βασική προϋπόθεση είναι η διεύρυνση των παραγωγικών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή η άνοδος του δυνητικού ΑΕΠ. Προς αυτή την κατεύθυνση είναι κρίσιμης σημασίας η υλοποίηση των επενδύσεων στο πλαίσιο απορρόφησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και, επομένως, η ενίσχυση του καθαρού αποθέματος κεφαλαίου της χώρας αλλά και η αύξηση της παραγωγικότητας τόσο του κεφαλαίου, όσο και της εργασίας. Από την άλλη πλευρά, η γήρανση του πληθυσμού αναμένεται μεσοπρόθεσμα και κυρίως μακροπρόθεσμα να επιδράσει αρνητικά στον παραγωγικό συντελεστή εργασία, καθώς το ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία που θα μπορεί να εργαστεί εκτιμάται ότι θα μειωθεί. Παράγοντες που δύνανται να αντισταθμίσουν την αρνητική αυτή επίδραση είναι, μεταξύ άλλων, η ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών και των νέων στην αγορά εργασίας, η αναστροφή του φαινομένου του brain drain και η υλοποίηση αποτελεσματικών μεταναστευτικών πολιτικών.

Το Δυνητικό ΑΕΠ ανακάμπτει αλλά… 

Το δυνητικό ΑΕΠ είναι το προϊόν που δύναται να παραγάγει μία οικονομία χρησιμοποιώντας πλήρως και με τον πιο αποδοτικό τρόπο τους παραγωγικούς συντελεστές κεφάλαιο και εργασία. Ως εκ τούτου, το δυνητικό ΑΕΠ αντανακλά τις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας, ενώ η σύγκρισή του με το πραγματικό ΑΕΠ υποδεικνύει εάν η οικονομία λειτουργεί πάνω ή κάτω από αυτές. Σημειώνεται ότι η διαφορά των δύο μεγεθών, δηλαδή το πραγματικό μείον το δυνητικό ΑΕΠ, ορίζεται ως παραγωγικό κενό και εκφράζεται, συνήθως, ως ποσοστό του δεύτερου. Όταν το πραγματικό ΑΕΠ υπερβαίνει το δυνητικό (θετικό παραγωγικό κενό) υπάρχει υψηλή ζήτηση και η οικονομία λειτουργεί με υψηλότερους ρυθμούς από αυτούς που μπορεί να διατηρήσει με βιώσιμο τρόπο, ενώ όταν το πραγματικό ΑΕΠ υπολείπεται του δυνητικού (αρνητικό παραγωγικό κενό) υπάρχει υποαπασχόληση των διαθέσιμων πόρων και, συνεπώς, η οικονομία λειτουργεί κάτω από τις παραγωγικές της δυνατότητες.

Η άνοδος του δυνητικού ΑΕΠ, την τελευταία διετία, προήλθε τόσο από την αύξηση των παραγωγικών συντελεστών, δηλαδή του κεφαλαίου και της εργασίας, όσο και από την άνοδο της συνολικής παραγωγικότητας (total factor productivity). Συγκεκριμένα, το απόθεμα φυσικού κεφαλαίου, το οποίο δέχτηκε σημαντικό πλήγμα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στη χώρα, καθώς οι επενδύσεις υπολείπονταν των αποσβέσεων με αποτέλεσμα τη διάβρωσή του, κατέγραψε οριακή άνοδο το 2023, για πρώτη φορά από το 2009 (Γράφημα 2). Παράλληλα, ιδιαίτερα έντονη ήταν η αύξηση που κατέγραψε η παραγωγικότητα των συντελεστών κεφαλαίου και εργασίας, της τάξης του 3% ετησίως τη διετία 2021-2022, ενώ το 2023 αυξήθηκε κατά 0,9%. Στις εξελίξεις αυτές σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η διαρκής άνοδος των επενδύσεων από το 2020 και μετά. Τέλος, το εργατικό δυναμικό, αν και δεν έχει ανακάμψει από την προηγούμενη δεκαετία, όταν πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εκροές καταρτισμένου ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό (brain drain), κατέγραψε σημαντική άνοδο το 2022 και οριακή πτώση το 2023. 

….λιγότερο από όσο αυξάνεται η πραγματική οικονομική δραστηριότητα…

Ενδιαφέρουσα ήτανε η αναφορά των οικονομολόγων της τράπεζας πως τα χρόνια που προηγήθηκαν της οικονομικής κρίσης, το πραγματικό ΑΕΠ υπερέβαινε το δυνητικό, καταγράφοντας τις υψηλότερες τιμές τους, το μεν πραγματικό ΑΕΠ το 2007 (Ευρώ 240 δισ.), το δε δυνητικό το 2009 (Ευρώ 236 δισ.). Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, ο συνδυασμός παρατεταμένης αποεπένδυσης και εκροής καταρτισμένου εργατικού δυναμικού αποδυνάμωσε τις παραγωγικές δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας, ενώ η εσωτερική υποτίμηση που συντελέστηκε είχε ως αποτέλεσμα τη ραγδαία μείωση της εγχώριας ζήτησης και, κατά συνέπεια, του πραγματικού ΑΕΠ. Η οικονομική δραστηριότητα ανακάμπτει από το 2017 -με εξαίρεση το 2020 εξαιτίας της πανδημίας-, με το πραγματικό ΑΕΠ να προσεγγίζει τα Ευρώ 194,5 δισ. το 2023, ενώ η πτωτική πορεία του δυνητικού ΑΕΠ ανακόπηκε μόλις την τελευταία διετία, για να διαμορφωθεί σε Ευρώ 194 δισ. το περασμένο έτος (Γράφημα 3). Ως αποτέλεσμα, το έντονα αρνητικό παραγωγικό κενό της περασμένης δεκαετίας εξαλείφθηκε, ενώ το 2023 καταγράφηκε θετικό παραγωγικό κενό για πρώτη φορά από το 2008. 

…με αποτέλεσμα να παρατηρείται πλέον ένα θετικό παραγωγικό κενό

Σύμφωνα με τις πρόσφατες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το θετικό παραγωγικό κενό αναμένεται να διευρυνθεί τη διετία 2024-25, καθώς το δυνητικό ΑΕΠ θα αυξηθεί μεν (2024: 1,2%, 2025: 1,6%), αλλά ο  ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ (2024: 2,2%, 2025: 2,3%) θα είναι υψηλότερος. Επιπλέον, οι επενδύσεις εκτιμάται ότι θα συνεχίσουν να αυξάνονται, μεταξύ άλλων, με τη σημαντική ώθηση των ευρωπαϊκών πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, με αποτέλεσμα την άνοδο του καθαρού αποθέματος κεφαλαίου (2024: 0,4%, 2025: 0,8%). Η ενσωμάτωση στην παραγωγική διαδικασία νέων και καινοτόμων τεχνολογιών, παράλληλα, θα ενισχύσει και την παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής, η οποία βάσει των προβλέψεων της ΕΕ θα αυξηθεί κατά 1,1% φέτος και 1,5% το 2025. 

Δημογραφικές Εξελίξεις και Δυνητικό ΑΕΠ

Από την άλλη πλευρά, σε ό,τι αφορά στο εργατικό δυναμικό, φαίνεται ότι τα δύο δημογραφικά ισοζύγια, δηλαδή το ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων και το ισοζύγιο μεταναστευτικών ροών, είχαν αρνητική επίδραση κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας (βλ. Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της 23/11/2023). Οι δημογραφικές εξελίξεις, δηλαδή η γήρανση του πληθυσμού και η υπογεννητικότητα, εκτιμάται ότι θα συνεχίσουν να έχουν αρνητική επίδραση μεσοπρόθεσμα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με σχετική αναφορά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2024 Ageing Report, November 2023), το ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία που θα μπορεί να εργαστεί (working age population, 20-64 ετών) προβλέπεται ότι θα μειωθεί πάνω από 7% μέχρι το 2030 (σε σύγκριση με το 2022), ενώ ο λόγος εξάρτησης των ηλικιωμένων (old age dependency ratio, 65+ προς 20-64 ετών) θα διαμορφωθεί αντίστοιχα σε 46%, από 39% το 2022. Οι δυσμενείς δημογραφικές εξελίξεις θα μπορούσαν να μετριαστούν μέσω της εφαρμογής πολιτικών ενίσχυσης της οικογένειας, κάποιες εκ των οποίων εφαρμόζονται ήδη (π.χ. αύξηση του επιδόματος γέννησης στα Ευρώ 2.400-3.500 αναλόγως του αριθμού των τέκνων, αύξηση του αφορολόγητου κατά Ευρώ 1.000 για οικογένειες με παιδιά, αύξηση του επιδόματος μητρότητας σε ελεύθερους επαγγελματίες και αγρότες), ενώ, σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις του Πρωθυπουργού, μετά τις Ευρωεκλογές θα ανακοινωθούν νέες παροχές.

Να τα λάβουμε υπόψη

Έχοντας αρκετές επικαλεστεί τα συμπεράσματα μιας παλαιότερης έκθεσης της ΤτΕ για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και τις τελευταίες δηλώσεις του διοικητή της ΤτΕ για το πρόβλημα. Συγκεκριμένα, για το “καμπανάκι” που χτύπησε ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος για τις συνέπειες που ενδέχεται να έχει στον τιμάριθμο, το ζεστό καλοκαίρι που περιμένουμε. Μιλώντας σήμερα στο συνέδριο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς για την κλιματική αλλαγή, ο Γιάννης Στουρνάρας ανέφερε ότι η υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας τους καλοκαιρινούς μήνες, ασκεί ανοδικές πιέσεις στις τιμές των τροφίμων, ιδιαίτερα στις θερμότερες χώρες.

Όπως επεσήμανε ο κεντρικός τραπεζίτης αναφερόμενος στις δράσεις που έχουν αναλάβει οι Κεντρικές Τράπεζες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η ΕΚΤ έχει αρχίσει να λαμβάνει υπόψη την κλιματική αλλαγή στις επανεπενδύσεις εταιρικών ομολόγων, επιδιώκοντας την αγορά τους από εκδότες που εμφανίζουν καλύτερες κλιματικές επιδόσεις, και ενσωματώνει σταδιακά τα θέματα κλιματικής αλλαγής, στις αναλύσεις της, στα υποδείγματα μακροοικονομικών προβλέψεων και στη διαχείριση κινδύνων.

Σε αυτό το πλαίσιο εφαρμόζεται και η κοινή στάση από τις κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος - συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας της Ελλάδος - για την εφαρμογή αρχών βιώσιμων και υπεύθυνων επενδύσεων στη διαχείριση των χαρτοφυλακίων, που δεν σχετίζονται με τη νομισματική πολιτική και τη δημοσιοποίηση χρηματοοικονομικών στοιχείων που αφορούν το κλιματικό αποτύπωμα αυτών, ήδη από το Μάρτιο του 2023. Επιπρόσθετα, η ΕΚΤ αναμένεται να καθιερώσει τη δημοσιοποίηση στοιχείων για την κλιματική αλλαγή ως νέο κριτήριο επιλεξιμότητας για τα περιουσιακά στοιχεία που προσφέρονται ως εξασφαλίσεις στις πράξεις νομισματικής πολιτικής.

Από την πλευρά του, ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός της ΕΚΤ έχει διενεργήσει ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για την εκτίμηση των χρηματοοικονομικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις συστημικές τράπεζες στη ζώνη του ευρώ, ενώ ενθαρρύνει τις τράπεζες να ενσωματώσουν την αξιολόγηση των κλιματικών κινδύνων στις πιστοδοτικές διαδικασίες τους και στην εν γένει αξιολόγηση του πιστωτικού κινδύνου.

Ωστόσο, όπως επεσήμανε ο κ. Στουρνάρας, εκτός από τους κινδύνους που δημιουργεί η μεταβολή του κλίματος, οι δράσεις για την αντιμετώπιση και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μπορούν να αποτελέσουν και ευκαιρίες, εάν αντιμετωπιστούν ως επενδύσεις που θα φέρουν νέες, πιο αποτελεσματικές και περισσότερο βιώσιμες μορφές ανάπτυξης, προς μια πιο ανθεκτική και πράσινη οικονομία.

Ενδιαφέρουσα ανάλυση

Πάμε σε μια ακόμη ενδιαφέρουσα ανάλυση η οποία αφορά πολύ κόσμο, δεδομένων των επιπτώσεων, κυρίως στα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα από τις επιπτώσεις των υψηλών επιτοκίων. Όπως σημειώνεται, μπορεί ο κύκλος μείωσης των επιτοκίων που έχει ήδη ανοίξει να φτάνει και στην Ευρωζώνη την επόμενη εβδομάδα, με την πολυαναμενόμενη απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στις 6 Ιουνίου, όμως η Fitch προειδοποιεί ότι τα νοικοκυριά δεν θα δουν ελάφρυνση στο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους τους πριν από το 2025. Μάλιστα, σε κάποιες χώρες, το επιτοκιακό κόστος θα συνεχίσει να αυξάνεται καθ’όλη τη διάρκεια του 2025.

Αν και οι αυξήσεις των επιτοκίων έχουν ανεβάσει το κόστος δανεισμού τα τελευταία δύο χρόνια, υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις χώρες, οι οποίες έχουν να κάνουν κυρίως με τη φύση των αγορών στεγαστικών δανείων τους, σημειώνει η Fitch.

Σε χώρες όπου τα μακροπρόθεσμα δάνεια σταθερού επιτοκίου κυριαρχούν, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ, τη Γερμανία και τη Γαλλία, τα νοικοκυριά έχουν υπάρξει αρκετά προστατευμένα από τις αυξήσεις των επιτοκίων.

Αντίθετα, σε χώρες που έχουν μεγαλύτερο μερίδιο δανείων κυμαινόμενου επιτοκίου (όπως στην Αυστραλία ή την Ισπανία) καθώς και σε αγορές με στεγαστικά δάνεια σταθερού επιτοκίου μικρότερης διάρκειας (όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο ή τον Καναδά) το επιτόκιο των δανείων αυτών έχει αυξηθεί πιο απότομα, ανεβάζοντας το κόστος των τόκων για τα νοικοκυριά.

Καθώς περισσότερες κεντρικές τράπεζες αναμένεται να αρχίσουν να μειώνουν τα επιτόκια μέσα στο 2024, η Fitch εκτιμά ότι σε κάποιες ανεπτυγμένες αγορές όπως η Αυστραλία, η Ιταλία και η Ισπανία, το κόστος εξυπηρέτησης των δανείων για τα νοικοκυριά βρίσκεται κοντά στην κορύφωσή του. Αλλά σε άλλες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, η προσαρμογή των επιτοκίων σε υψηλότερα επίπεδα έχει μετά βίας ξεκινήσει.

«Το Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται ευάλωτο, καθώς ένας μεγάλος αριθμός βραχυπρόθεσμων δανείων σταθερού επιτοκίου αλλάζει το 2024 σε σημαντικά υψηλότερα επιτόκια. Προβλέπουμε ότι το επιτοκιακό βάρος για τα βρετανικά νοικοκυριά θα αυξηθεί το 6,5% του εισοδήματος έως τα τέλη του έτους, από 4% που ήταν στα τέλη του 2023», σημειώνει η Jessica Hinds της Fitch Ratings.

Σε κάθε περίπτωση, η Fitch δεν περιμένει ότι η παγκόσμια οικονομία θα επιστρέψει στα πολύ χαμηλά επιτόκια του 2021. Συνεπώς, τα νοικοκυριά που έχουν δάνεια θα πληρώνουν περισσότερα για τόκους, ως ποσοστό του εισοδήματός τους, σε σχέση με το παρελθόν. Και ενώ η επιβάρυνση αυτή χαρακτηρίζεται από τον οίκο διαχειρίσιμη, εντούτοις η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης των δανείων εξελίσσεται σε βαρίδι για τις καταναλωτικές δαπάνες, κάτι το οποίο αναμένεται να συνεχιστεί και μετά τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής.

50 Βρετανοί απερχόμενοι βουλευτές ζητούν αναγνώριση του Ψευδοκράτους

Σε ένα αρκετά σοβαρό θέμα τώρα και όπως έγραφε ο Βηματοδότης … Συνέβη κι αυτό. Υπάρχουν ορισμένοι Βρετανοί βουλευτές που δεν γνωρίζουν τα ψηφίσματα του ΟΗΕ για την Κύπρο και θέλουν (άκουσον- άκουσον) τώρα που έχουν προεκλογική περίοδο να «σπάσουν» την διεθνή απομόνωση του Ψευδοκράτους. Έτσι ομάδα 50 Βρετανών πολιτικών από διάφορα κόμματα συνέταξαν επιστολή που απηύθυναν προς τον απερχόμενο Υπουργό Εξωτερικών λόρδο Ντέιβιντ Κάμερον ζητώντας την έναρξη απευθείας πτήσεων μεταξύ Βρετανίας και κατεχομένων.

Στην επιστολή τους οι Βρετανοί πολιτικοί κάνουν λόγο για «τιμωρητική και άδικη απαγόρευση». Όπως γράφει ο Independent, ελπίζουν ότι με την παρέμβασή τους θα βάλουν το θέμα στην ατζέντα της Κυβέρνησης που θα προκύψει από τις προσεχείς εκλογές. Μεταξύ αυτών που συνυπογράφουν την επιστολή είναι ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών των Εργατικών λόρδος Τζακ Στρο και ο πρώην ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος σερ Ίαν Ντάνκαν Σμιθ.