"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 05/10/22

Αέριο

Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία πως τα πάντα είναι ρευστά … θα ξεκινήσουμε με μια από τις πιο ευχάριστες ειδήσεις των τελευταίων ημερών, που δεν είναι άλλη από την πτώση της τιμής του αερίου. Έτσι από μια τιμή περίπου 250 – 260 ευρώ, η τιμή του αερίου βρέθηκε χθες στα 166-167 ευρώ. Και αν και σίγουρα απέχουμε από τα περίπου 100 ευρώ του Μαΐου και τα περίπου 70-80 ευρώ πέρσι το Δεκέμβριο. Η αποκλιμάκωση αυτή σίγουρα είναι μια αρκετά θετική εξέλιξη, δεδομένου πως με την τιμή του φυσικού αερίου, σε τεράστιο βαθμό είναι συνδεδεμένη και η τιμή του ρεύματος.

Πάρα – πάρα πολύ ενδιαφέροντα

Και με αφορμή τα παραπάνω …. Για όποιον δεν το έχει κάνει, αξίζει να διαβάσει κανείς τα όσα είπε ο κ. Μυτιληναίος. Πραγματικά πολύ ενδιαφέροντα πράγματα, από έναν άνθρωπο που το μόνο σίγουρο είναι πως ξέρει καλά την αγορά.

"Το φυσικό αέριο έχει ήδη ξεκινήσει να κινείται πτωτικά και πιστεύω ότι θα συνεχίσει και θα πάμε στα 100 ευρώ/MWh, είμαστε σε μια πτωτική πορεία αυτή τη στιγμή, υπάρχουν 25 πλοία στη Μεσόγειο που περιμένουν να υπάρξει χώρος στους τερματικούς σταθμούς για να ξεφορτώσουν", τόνισε προ ολίγου ο επικεφαλής της Mytilineos, Ευ. Μυτιληναίος, μιλώντας στο συνέδριο "Η Ελλάδα μετά VI" του Κύκλου Ιδεών. Υπενθυμίζεται ότι τον Αύγουστο η τιμή του φυσικού αερίου είχε φτάσει στα 350 ευρώ/MWh. 

Για τη συζήτηση που έχει ξεκινήσει για την επιβολή πλαφόν, ο κ. Μυτιληναίος χαρακτήρισε αστεία την πρόταση για πλαφόν μόνο στο ρωσικό αέριο, υπενθυμίζοντας και τη δήλωση Πούτιν ότι η Ρωσία θα σταματήσει τις εξαγωγές προς την Ευρώπη εάν συμβεί κάτι τέτοιο. Για την πρόταση που υποστηρίζει η ελληνική κυβέρνηση για την επιβολή γενικού πλαφόν στις εισαγωγές αερίου τόνισε ότι πρόκειται για μια θετική προσέγγιση, το δύσκολο σημείο της οποίας είναι ο προσδιορισμός μιας τιμής που θα είναι ελκυστική ώστε να έρθουν νέα φορτία και ταυτόχρονα θα είναι χαμηλότερη από αυτήν που πληρώνουμε τώρα. Πρέπει να βρούμε ένα χρυσό νούμερο που να καλύπτει και τις δύο προϋποθέσεις (ελκυστική και χαμηλή).

Μιλώντας για την κρίση που βιώνουμε, ο κ. Μυτιληναίος επισήμανε ότι αυτή δεν ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022 ούτε θα λήξει μαζί με τον πόλεμο: η ενεργειακή κρίση ξεκίνησε όταν απαγορεύτηκε η εξόρυξη πετρελαίου και αερίου από πολλές χώρες του κόσμου με την Ευρώπη πρώτη. Οι τράπεζες σταμάτησαν να δανείζουν λεφτά, άρχισαν να μειώνονται οι εξορύξεις και από εκεί ξεκίνησε η επερχόμενη έλλειψη την οποία οι Ευρωπαίοι και η Κομισιόν δεν αντιλήφθηκαν, αντίθετα είχαμε τους "πράσινους σταυροφόρους” να υπερθεματίζουν όσον αφορά τους πράσινους στόχους, ανέφερε ο κ. Μυτιληναίος, προσθέτοντας πως στη συνέχεια είχαμε την πανδημία με τη μείωση της ζήτησης και μετά τη λήξη της πανδημίας όταν η ζήτηση  εκτοξεύτηκε και δεν υπήρχε αρκετή ενέργεια γιατί δεν είχαν γίνει οι επενδύσεις που χρειάζονταν. Το αποκορύφωμα βεβαίως ήρθε με το ξέσπασμα του πολέμου. 

Ο κ. Μυτιληναίος ήταν αιχμηρός για τις ευθύνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά και της Γερμανίας για την ενεργειακή κρίση που βιώνουμε. Είμαστε σε μια ενεργειακή κρίση που πνίγει την Ευρώπη, και η Γερμανία προχωρά σε λύσεις προστασίας των δικών της νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Πάμε σε μια νέα ευρωπαϊκή κατάταξη και ένα νέο συσχετισμό δυνάμεων υπέρ των ισχυρών, τόνισε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας ότι αισθάνεται τη μεγαλύτερη απογοήτευση για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση στις αποφάσεις της. 

Ερωτηθείς για το θέμα της ενεργειακής επάρκειας, ο κ. Μυτιληναίος εμφανίστηκε απαισιόδοξος τονίζοντας ότι η Ρωσία εξάγει περί τα 150 δισ. κυβικά μέτρα: εξ αυτών μπορεί να καλυφθούν έως 100 δισ. κ.μ. άρα 50 έως 70 δισ. κ.μ. θα λείψουν από την αγορά το 2023. Εφόσον οι Ρώσοι δεν εξάγουν αυτό το αέριο τότε όλος ο πλανήτης θα πρέπει να μειώσει την κατανάλωσή του. Άρα θα υπάρξει πρόβλημα επάρκειας, εκτίμησε ο κ. Μυτιληναίος, προσθέτοντας ότι η Ευρώπη θα ανεβάσει την τιμή για να προσελκύσει περισσότερα φορτία και επομένως το μεγαλύτερο πρόβλημα θα αφορά τις φτωχότερες χώρες, που δεν θα μπορούν να πληρώσουν τις υψηλές τιμές του αερίου. Κατά συνέπεια δεν υπάρχει περίπτωση να έχουμε και ασφάλεια εφοδιασμού και καλές τιμές, τόνισε ο κ. Μυτιληναίος. 

Αναφερόμενος στη ροή του ρωσικού αερίου στην Ελλάδα μέσω του αγωγού Turkstream σημείωσε ότι πρόκειται για έναν καινούριο αγωγό που συντηρείται από την ίδια τη Ρωσία. Άρα αποκλείεται πιθανό τεχνικό πρόβλημα και το ερώτημα είναι εάν θα υπάρξει πολιτικό πρόβλημα κάτι που δεν μπορεί να προεξοφληθεί. 

Σε ό,τι αφορά τον ρόλο του φυσικού αερίου το επόμενο διάστημα, ο κ. Μυτιληναίος επισήμανε ότι αυτή την στιγμή χτίζονται 3 μεγάλα εργοστάσια αερίου, που σημαίνει ότι οι επιχειρηματίες βλέπουν την κρίση ως προσωρινή και ότι το φυσικό αέριο θα επανέλθει σαν μεταβατικό καύσιμο. Αυτή τη στιγμή μας μένει να προχωρήσουμε με το αέριο, θα πάρει καιρό να ξεχάσουμε το αέριο και τον άνθρακα, και δεν αναφέρομαι μόνο στην Ελλάδα ή την Ευρώπη αλλά και σε χώρες που δε θα μπορούν να αγοράσουν LNG και οι οποίες θα στραφούν στον άνθρακα με πρώτη την Κίνα, τόνισε ο κ. Μυτιληναίος. 

Τέλος χαρακτήρισε αυτό που συμβαίνει σήμερα στην οικονομία ως δραματικό πισωγύρισμα: μέχρι πριν 2 χρόνια η Ευρώπη μας έδινε επιδοτήσεις για να πρασινίζουμε και τώρα μας δίνει επιδοτήσεις για να φύγουμε από το αέριο και να πάμε στο μαζούτ. Ελπίζω ότι το ενεργειακό πρόβλημα εφοδιασμού θα λυθεί, το πρόβλημα της τιμής όμως θα πάρει περισσότερο χρόνο, σημείωσε. Καταλήγοντας εκτίμησε ότι η Ελλάδα δεν θα έχει πρόβλημα εφοδιασμού αλλά οι λογαριασμοί θα είναι τσουχτεροί.

Ενδιαφέρον πίνακας – Αλλά το επαναλαμβάνουμε …

Στα της ελληνικής οικονομίας τώρα. Αρκετά ενδιαφέρον βρήκαμε τον παρακάτω πίνακα, στον οποίον παρουσιάζονται συγκεντρωμένες όλες οι προβλέψεις της ελληνικής οικονομίας. Αξίζει κανείς να τον παρατηρήσει. Βέβαια θα επαναλάβουμε πως είναι λάθος να παραβλέπουμε πως η ανάπτυξη αυτή έρχεται εν μέσω ενός πληθωρισμού τέρας, ένα ζήτημα στο οποίο σταθήκαμε αρκετά χθες και σήμερα.

Ένα ενδιαφέρον δημοσίευμα

Με αφορμή και τα όσα είχαμε αναφέρει χθες για την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό. Θυμηθήκαμε ένα αρκετά ενδιαφέρον άρθρο που είχε γράψει τον Νοέμβριο του 2018 στην Καθημερινή ο Μπομπ Τράα.  Ένα άρθρο που αξίζει κανείς να διαβάσει:

Πληθωρισμός και ονομαστικό ΑΕΠ

Τ​​ο μελλοντικό μέσο ονομαστικό ΑΕΠ ενδέχεται να είναι μόλις 2,5% (0,75% πραγματική ανάπτυξη, 1,75% πληθωρισμός) και να επιβραδυνθεί ακόμη περισσότερο τις δεκαετίες 2030-2040. Οι συνέπειες για τη χάραξη δημοσιονομικής πολιτικής είναι πολύ σημαντικές.

Στα προηγούμενα «Σημειώματα προς Συζήτηση» είχαμε αναλύσει για ποιους λόγους αποτελούν το μέγεθος του πληθυσμού και οι δημογραφικές εξελίξεις βασικό παράγοντα που καθορίζει το μέγεθος της μακροοικονομίας και τον ρυθμό με τον οποίον θα αναπτυχθεί στο μέλλον. Είχαμε εξετάσει επίσης για ποιους λόγους είναι η παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο θεμελιώδης παράγοντας που καθορίζει το επίπεδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος σε μια οικονομία. Στο τέλος, μόνο η βελτίωση της παραγωγικότητας μπορεί να αυξήσει το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ δημογραφικών εξελίξεων και παραγωγικότητας της εργασίας καθορίζει τον όγκο προϊόντων και υπηρεσιών που μπορεί να παράγει μια οικονομία, γνωστό ως πραγματικό ΑΕΠ. Ας συνδυάσουμε τώρα αυτή την ανάλυση με το θέμα της μέσης τιμής για αυτά τα προϊόντα και υπηρεσίες. Ετσι θα έχουμε την ευκαιρία να μιλήσουμε και για το ονομαστικό ΑΕΠ και τον πληθωρισμό, όπως καθορίζεται από τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ (ή δείκτη τιμών ΑΕΠ)**.

Στο γράφημα 1 αποτυπώνεται η πορεία του ονομαστικού ΑΕΠ από το 1950 και μετά όπως και το βασικό μου σενάριο για την πορεία του ονομαστικού ΑΕΠ από το 2018 μέχρι το 2080. Σε αυτή την προβολή χρησιμοποιώ ως σημείο εκκίνησης τον ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ, ρυθμό στον οποίον είχαμε καταλήξει με βάση τις δημογραφικές εξελίξεις και μια φιλόδοξη υπόθεση για το επίπεδο της παραγωγικότητας της εργασίας, σε συνδυασμό με την προσδοκία πως η μέση τιμή του δείκτη τιμών ΑΕΠ θα είναι 1,75% τον χρόνο.

Είναι σημαντικό να τονιστεί πως το μέλλον δεν θα είναι γραμμικό και ομαλό, όπως αποτυπώνεται σε αυτό το σενάριο, αλλά ευμετάβλητο. Ο σχεδιασμός αυτού του σεναρίου έχει γίνει ώστε να πλησιάζει κατά το δυνατόν στο «μέσο» ή «ρεαλιστικό» ή «πιο πιθανό» σενάριο, κατά τη γνώμη μου, πάντοτε με βάση τις υποθέσεις που έχουμε περιγράψει νωρίτερα με σαφήνεια. Η ελληνική κυβέρνηση και άλλοι αναλυτές ενδέχεται να έχουν άλλα σενάρια, οπότε σε αυτή την περίπτωση καλό θα ήταν να τα συζητήσουν στο πλαίσιο δημόσιου διαλόγου ώστε οι ψηφοφόροι να είναι πάντοτε καλά πληροφορημένοι σε σχέση με διαφορετικές απόψεις και επιλογές.

Το μεγάλο πλεονέκτημα που προσφέρει ένα τέτοιο σενάριο σε πολιτικούς και στο ευρύ κοινό είναι πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αναφορά ώστε να ελεγχθεί αν η ακολουθούμενη πολιτική παράγει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στο σενάριο αναφέρω ετήσιο ρυθμό μεταβολής, ωστόσο μπορεί κανείς να εξάγει και τον τριμηνιαίο ρυθμό μεταβολής από τα στοιχεία που παραθέτω (όπως θα δείξω παρακάτω) και να κρίνει σε τριμηνιαία βάση κατά πόσο συμπεριφέρεται η οικονομία όπως αναμένεται ή αν όχι για ποιους λόγους είναι τα αποτελέσματα καλύτερα ή χειρότερα απ’ όσο περιμέναμε. Χωρίς να αντιδράει κανείς υπερβολικά σε βραχυπρόθεσμες μεταβολές, η χάραξη πολιτικής βασισμένης σε ποσοτικοποιημένο σενάριο τείνει να ενισχύει τη λογοδοσία αλλά και τον δημόσιο διάλογο, που σε διαφορετική περίπτωση ενδεχομένως να μην υπήρχε. Η ύπαρξη καλής επικοινωνίας με την κοινή γνώμη ενισχύει την εμπιστοσύνη, ακόμη και αν είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς το μέλλον.

Ποια είναι ορισμένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας σε αυτή τη μακρά περίοδο; Παρατηρούμε την πτώση του ονομαστικού ΑΕΠ την περίοδο 2009-2016, πράγμα πολύ ασυνήθιστο καθώς το ονομαστικό ΑΕΠ δεν συρρικνώνεται σχεδόν ποτέ, και αποτελεί ένδειξη της δύναμης της ύφεσης. Η ελληνική οικονομία είχε φθάσει στο απόγειο το 2008, όταν το ΑΕΠ είχε ανέλθει στα 242 δισ. ευρώ και υποχώρησε στο ναδίρ το 2016 με ΑΕΠ 174 δισ. ευρώ. Η απώλεια ανέρχεται στο 28% του ονομαστικού ΑΕΠ. Ευτυχώς αυξάνεται και πάλι το ονομαστικό ΑΕΠ και θα εξακολουθήσει να αυξάνεται, σύμφωνα με το σενάριο, με τον υποτονικό ρυθμό 2,5% κατά μέσον όρο όπως αποτυπώνεται στο γράφημα 1. Σύμφωνα με το σενάριο μπορούμε να περιμένουμε μια ήπια ανάκαμψη στη δεκαετία του 2020, ακολουθούμενη από χαμηλότερη ονομαστική ανάπτυξη τις δεκαετίες 2030-2040. Στη συνέχεια ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται, με βάση τις υποθέσεις που έχουμε κάνει, να σταθεροποιηθεί σε ρυθμό 2,5% με 2,75% τον χρόνο. Μπορούμε να υποθέσουμε πως μακροπρόθεσμα η πραγματική ανάπτυξη θα είναι γύρω στο 0,75% και ο αποπληθωριστής ΑΕΠ γύρω στο 1,75%.

Η προοπτική για υποτονικό ονομαστικό ΑΕΠ είναι σημαντική για τη χάραξη πολιτικής: η δημοσιονομική πολιτική χαράσσεται με βάση ονομαστικές μεταβολές και το ονομαστικό ΑΕΠ. Οταν μια οικονομία αναπτύσσεται στο μέλλον με μέτριο ρυθμό, τότε ο ρυθμός δημοσιονομικής επέκτασης πρέπει να είναι ανάλογα μετρημένος, σε διαφορετική περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος να υπάρξουν ξανά μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και νέα συσσώρευση χρέους. Πράγματι, αντιμετωπίζει κανείς ευκολότερα προβλήματα με το χρέος όταν αυξάνεται το ονομαστικό ΑΕΠ με υψηλό ρυθμό, παρά όταν αυξάνεται με μέτριο ρυθμό. Συνεπώς, πρέπει να μετριαστούν σε ανάλογο βαθμό οι προσδοκίες για λήψη δημοσιονομικών μέτρων με στόχο την ενίσχυση της οικονομίας.

Τα όρια της χάραξης δημοσιονομικής πολιτικής ήταν λιγότερο αυστηρά στο παρελθόν όταν το ελληνικό ονομαστικό ΑΕΠ αυξανόταν με ρυθμό μέχρι και 20% τον χρόνο (στις δεκαετίες του 1970-1980). Ωστόσο, αυτός ο ρυθμός ανάπτυξης προερχόταν κυρίως από τον πληθωρισμό και όχι από πραγματική ανάπτυξη. Ο πληθωρισμός είναι φόρος στα μετρητά και προσφέρει ένα πλεονέκτημα στο υπουργείο Οικονομικών διότι συμβάλλει στον έλεγχο του ελλείμματος και του χρέους.

Τώρα όμως η Ελλάδα βρίσκεται στην Ευρωζώνη και ο στόχος της ΕΚΤ για τον πληθωρισμό είναι «στο 2% τον χρόνο ή χαμηλότερα». Η διατήρηση του πληθωρισμού σε μέτριο επίπεδο έχει πολλά πλεονεκτήματα, ειδικά για τους φτωχούς, ωστόσο αναγκάζει τις δημοσιονομικές αρχές και το πολιτικό σύστημα να είναι πολύ πειθαρχημένα με τους προϋπολογισμούς.

Στο γράφημα 2 αποτυπώνεται ο αποπληθωριστής ΑΕΠ (ή δείκτης τιμών ΑΕΠ), ο οποίος προκύπτει αν αφαιρέσουμε από το ονομαστικό ΑΕΠ το πραγματικό ΑΕΠ (γι’ αυτό και αποκαλείται και έμμεσος αποπληθωριστής ΑΕΠ). Είναι προφανές πως ο πληθωρισμός ήταν υψηλός στην Ελλάδα στις δεκαετίες 1970-1980. Μετά η Ελλάδα άρχισε να προετοιμάζεται για είσοδο στην Ευρωζώνη και μείωσε τον πληθωρισμό γύρω στο 2% την εποχή της ένταξής της και ακολούθησε μια περίοδος υψηλής ανάπτυξης στη δεκαετία του 2000 με πληθωρισμό γύρω στο 3%. Αυτός ο πληθωρισμός είναι πολύ υψηλός για μια οικονομία που είναι προσκολλημένη σε μια νομισματική ένωση που είναι σχεδιασμένη να έχει πληθωρισμό 2% ή χαμηλότερο. Τόσο μεγάλη διαφορά στον πληθωρισμό μπορεί να ρίξει στα βράχια το καράβι της οικονομίας, διότι ο πληθωρισμός στην Ελλάδα ήταν κατά 1 τοις εκατό υψηλότερος από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Ακριβώς αυτό έγινε και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έχασε η Ελλάδα ανταγωνιστικότητα στη δεκαετία του 2000. O «λογαριασμός» γι’ αυτή την υπερθέρμανση της οικονομίας ήρθε με τη μορφή μεγάλης ύφεσης. Προκειμένου να ευημερήσει η Ελλάδα εντός της Ευρωζώνης, πρέπει ο αποπληθωριστής ΑΕΠ να κυμαίνεται γύρω στο «κάτω αλλά κοντά στο 2% τον χρόνο». Υποθέσαμε πως ο μελλοντικός αποπληθωριστής ΑΕΠ θα είναι στο 1,75%, ώστε να παρουσιάσουμε ένα σενάριο συμβατό με το επίπεδο πληθωρισμού που έχει αποφασιστεί να έχει η Ευρωζώνη. Αν η Ελλάδα δεν ασπάζεται τον στόχο αυτό της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τότε η Ελλάδα θα έχει πιθανότατα φευγαλέα επιτυχία. Στο σενάριο μας υποθέσαμε πως η ελληνική δημοσιονομική πολιτική θα είναι μακροπρόθεσμα συνεπής προς την πολιτική της ΕΚΤ.

Ορισμένες σκέψεις εν κατακλείδι:

• Αρχίζει να προβάλλει μια συνολική εικόνα της ελληνικής μακροοικονομίας. Εξετάσαμε τις δημογραφικές εξελίξεις ώστε να προσδιορίσουμε το μέγεθος της ελληνικής οικονομίας και την παραγωγικότητα της εργασίας ως το έσχατο μέτρο που καθορίζει το οικονομικό βιοτικό επίπεδο.

• Ολοκληρώσαμε πλέον τις μεταβλητές πραγματικού ΑΕΠ με τον περιορισμό που θέτει ο πληθωρισμός μακροπρόθεσμα στην οικονομία, ώστε να σχηματίσουμε ένα σενάριο για το κατά προσέγγιση μέγεθος της ονομαστικής ανάπτυξης – ονομαστικού ΑΕΠ.

• Τώρα που έχουμε θέσει τις βάσεις των δημογραφικών εξελίξεων, της παραγωγικότητας και του πληθωρισμού, έχουμε τη δυνατότητα να αρχίσουμε να αναλύουμε με ποιους τρόπους σχετίζεται η οικονομική πολιτική με αυτές τις μεταβλητές και τι βαθμό ελευθερίας έχει η οικονομική πολιτική. Αν όσοι χαράσσουν πολιτική αγνοήσουν ή αρνηθούν αυτές τις θεμελιώδεις βάσεις της οικονομίας, τότε κάτι θα πάει στραβά με την οικονομία και θα οδηγήσει μακροπρόθεσμα στην κάμψη της ανάπτυξης και του βιοτικού επιπέδου.

• Η ύπαρξη ενός ποσοτικοποιημένου σεναρίου για την οικονομία συμβάλλει στην παρακολούθηση των εξελίξεων την ώρα που συμβαίνουν, ενώ θα προσφέρουν επίσης πιθανές ενδείξεις που ίσως να οδηγήσουν σε τροποποίηση του σεναρίου – η φύση θα αποκαλύψει σταδιακά με την πάροδο του χρόνου κατά πόσο η οικονομία θα κινηθεί όπως περιγράφεται στο σενάριο, ή όχι. Η στενή παρακολούθηση, η καλή επικοινωνία και η ετοιμότητα για προσαρμογές στην πολιτική αποτελούν το κλειδί για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και τη σταθεροποίηση της ανάπτυξης μελλοντικά.

• Εχουμε εξαγάγει ένα «διάνυσμα τιμών» παραπάνω, την πορεία του αποπληθωριστή ΑΕΠ. Το ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο συνάδει το διάνυσμα τιμών με την αποκατάσταση της εξωτερικής ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και ποια διαδικασία πρέπει να ακολουθηθεί (διότι για να υπάρξει επιτυχία σε οποιοδήποτε σύστημα γενικής ισορροπίας, όπου τα πάντα συνδέονται μεταξύ τους, πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία όλες οι μεταβλητές). Θα εξετάσουμε αυτή την ερώτηση στο επόμενο «Σημείωμα προς Συζήτηση».

*  Ο αρθρογράφος είναι ανεξάρτητος οικονομολόγος.

** Συνεπώς, το ονομαστικό ΑΕΠ ισούται με την ποσότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών επί την τιμή που έχει κάθε ένα από αυτά. Το ονομαστικό ΑΕΠ μεταβάλλεται είτε επειδή αυξάνεται ή μειώνεται ο όγκος των προϊόντων και υπηρεσιών που έχει παραχθεί (αυτό είναι το πραγματικό ΑΕΠ) και /ή επειδή μεταβάλλονται οι τιμές αυτών των προϊόντων και υπηρεσιών (πληθωρισμός ή αποπληθωρισμός). Οι μέσες τιμές, όπως προκύπτουν από τη διαφορά ονομαστικού και πραγματικού ΑΕΠ, ονομάζονται αποπληθωριστής ΑΕΠ, ή δείκτης τιμών ΑΕΠ, ή έμμεσος αποπληθωριστής ΑΕΠ.

Κλιματική αλλαγή

Λέγοντας την κλασσική μας ατάκα …. Πως τελικά ο πλανήτης δεν θα την πάθει ούτε από τις οικονομικές κρίσεις, ούτε από έναν πόλεμο, ούτε από οτιδήποτε άλλο. Αλλά από την κλιματική αλλαγή … Θα κλείσουμε με μια τελευταία έρευνα ….

Η περιβαλλοντική μόλυνση και η κλιματική αλλαγή αποτελούν πραγματικότητα και η διεθνής κοινότητα έχει πλέον αναγνωρίσει την ανάγκη για λήψη μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος.

Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) που παράγεται από τα ορυκτά καύσιμα θερμαίνει τον πλανήτη και αποσυντονίζει όλα τα οικοσυστήματα. Η θερμοκρασία έχει ήδη αυξηθεί κατά ένα βαθμό Κελσίου από το 1880, το επίπεδο της θάλασσας έχει ήδη ανέβει κατά 20 εκατοστά τα τελευταία 120 χρόνια και πλέον τα ακραία φυσικά φαινόμενα (πλημμύρες, ξηρασίες, πυρκαγιές, αφρικανική σκόνη) γίνονται ολοένα και πιο συχνά και πιο έντονα.

Οι περιβαλλοντικές και κλιματικές μεταβολές οδηγούν σε αύξηση πολλών ασθενειών, όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης και οι καρκίνοι κυρίως σε ευάλωτους πληθυσμούς, σε πανδημίες, σε οικονομική αστάθεια παγκοσμίως, σε αύξηση των μεταναστευτικών ροών, καθώς και σε αύξηση των ενόπλων συγκρούσεων.

Eρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας έδειξε ότι η μικρή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη από το 1970 έως το 2004 ήταν υπεύθυνη για 140.000 περισσότερους θανάτους ανά έτος παγκοσμίως. Δυστυχώς, το 2010 οι θάνατοι αυξήθηκαν 400.000 και προβλέπεται ότι θα αυξηθούν σημαντικά έως το 2030. Η πανδημία COVID-19 εγκαινίασε την εποχή της κλιματικής ιατρικής και έδειξε με εμφατικό τρόπο ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να μεταβάλλει την άσκηση της ιατρικής στην καθ' ημέρα κλινική πράξη.

Τα παραπάνω αναφέρθηκαν στο 1ο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Περιβαλλοντικής και Κλιματικής Ιατρικής. Το συνέδριο ήταν υπό την αιγίδα του διεθνούς οργανισμού «The Global Climate and Health Alliance», του οποίου η Ελληνική Εταιρεία Περιβαλλοντικής και Κλιματικής Ιατρικής είναι επίσημο μέλος από το έτος 2020, της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και της Επιστημονικής Ένωσης του Γ.Ν.Α. «Ο Ευαγγελισμός».

Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν οι τρόποι με τους οποίους η κλιματική αλλαγή μεταβάλλει την εκδήλωση και την αντιμετώπιση των ασθενειών σε κάθε σχεδόν ειδικότητα της ιατρικής, καθώς και οι τρόποι με τους οποίους θα πρέπει να προετοιμαστούν οι δημόσιες δομές υγείας.

Στις εργασίες του συνεδρίου συμμετείχαν επιστήμονες διεθνούς εμβέλειας ανάμεσα στους οποίους ο ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας ΕΚΠΑ κ. Γεώργιος Χρούσος, ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, διευθύνων επιστημονικός σύμβουλος και διευθυντής Ινστιτούτου Έρευνας & Εκπαίδευσης του Ομίλου ELPEN κ. Κωνσταντίνος Στρατάκης, ο καθηγητής Καρδιολογίας του Πανεπιστημίου Georgetown της Ουάσινγκτον, ΗΠΑ, κ. Βασίλειος Παπαδημητρίου, ο καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ κ. Κωνσταντίνος Τσιούφης, η καθηγήτρια Μαιευτικής - Γυναικολογίας και Στείρωσης ΕΚΠΑ, κ. Σοφία Καλανταρίδου, ο ομότιμος καθηγητής Παθολογίας ΕΚΠΑ κ. Σπυρίδων Ντουράκης και ο επίκουρος καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας ΕΚΠΑ, κ. Γκίκας Μαγιορκίνης.

Οι εγγραφές ξεπέρασαν τις 1450 από ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων. Χαιρετισμό απεύθυναν στην έναρξη του συνεδρίου η πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού «The Global Climate and Health Alliance» και τ. πρόεδρος του Αμερικανικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (American Public Health Association) Jenny Miller και η επ. καθηγήτρια Επείγουσας Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, Βοστώνη, ΗΠΑ, Renee Salas.