"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 08/04/24

Ελληνική Οικονομία

Ξεκινώντας με την ελληνική οικονομία, αρκετά ενδιαφέροντα είναι τα όσα είπε στη Ναυτεμπορική η DBRS. Για όποιον λοιπόν δεν τα διάβασε:

DBRS στη Ναυτεμπορική: Γιατί πέφτει ο πήχυς της ανάπτυξης της Ελλάδας φέτος – Τι φρενάρει τις αξιολογήσεις

Μπορεί για το 2023 ο Economist να μας ανακήρυξε «οικονομία της χρονιάς», μπορεί στο μέτωπο της διευκόλυνσης του επιχειρείν η ερευνητική του μονάδα, EIU, να «βλέπει» ότι η χώρα μας θα εμφανίσει τη μεγαλύτερη βελτίωση από κάθε άλλη την επόμενη 5ετία, αλλά οι προκλήσεις – εσωτερικές και εξωτερικές – επιμένουν.

Σε ένα περιβάλλον με διαρκείς γεωπολιτικές εντάσεις, με την Ευρωζώνη παγιδευμένη σε στασιμότητα και την εποχή του φθηνού χρήματος να έχει τελειώσει, οι ανατροπές και τα εμπόδια είναι πολλά. Για όλα αυτά μίλησε στη Ναυτεμπορική η Σπυριδούλα Τζίμα, αντιπρόεδρος του οίκου DBRS, αρμόδια για τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις κρατών.

Οι εξωτερικές προκλήσεις

«Η ελληνική οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί με ρυθμό 2% το 2024, ωστόσο το εξωτερικό μακροοικονομικό περιβάλλον παραμένει γεμάτο προκλήσεις. Η ελληνική οικονομία στηρίζεται από τις επενδύσεις που χρηματοδοτούνται μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Οι προκλήσεις για την Ελλάδα συνδέονται με το περιβάλλον των πολύ υψηλών επιτοκίων, που συμπιέζει το εισόδημα των νοικοκυριών και επηρεάζει τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων και την πιθανή κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε άνοδο τις τιμές των εμπορευμάτων» σημείωσε η κ. Τζίμα σε ερώτηση για τι περιμένει ο οίκος από την ελληνική οικονομία φέτος. 

Ο μεγάλος κλιματικός κίνδυνος

Υπογράμμισε, όμως, ακόμη έναν κίνδυνο, που γίνεται ολοένα και πιο απειλητικός τα τελευταία χρόνια και αυτός δεν είναι άλλος από την κλιματική κρίση, η οποία δείχνει τα δόντια της με φαινόμενα όπως τεράστιες δασικές πυρκαγιές και καταστροφικές πλημμύρες. «Γεγονότα που συνδέονται με ακραία κλιματικά φαινόμενα, παρόμοια με αυτά που είδαμε τα τελευταία χρόνια, θα μπορούσαν να αυξήσουν το δημοσιονομικό κόστος» εξήγησε. 

Στοιχεία του meteo άλλωστε αποκαλύπτουν ότι συνθήκες ξηρασίας επικρατούν σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας την ώρα που τα ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών το πρώτο τρίμηνο του 2024 συνεχώς καταρρίπτονται και οι βροχοπτώσεις όλο και λιγοστεύουν. Οι ειδικοί εκπέμπουν SOS για ξηρασία και λειψυδρία στη χώρα. 

Οι προϋποθέσεις για περαιτέρω αναβαθμίσεις

Η Ελλάδα έχει ανακτήσει πλέον την επενδυτική βαθμίδα, γεγονός που αποτυπώθηκε και στην πορεία των ελληνικών ομολόγων. Έχοντας βγει από τα «σκουπίδια», όπου την είχαν ρίξει οι αλλεπάλληλες κρίσεις για 13 χρόνια, περιμένει τώρα με περισσότερη αισιοδοξία τις ετυμηγορίες των οίκων αξιολόγησης. Μπορεί όμως να περιμένει περαιτέρω αναβαθμίσεις;

Η αντιπρόεδρος της DBRS εξήγησε στη «Ν» πως η δέσμευση σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν τις επενδύσεις, βελτιώνουν τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης και περιορίζουν το επενδυτικό κενό ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περαιτέρω αναβάθμιση του αξιόχρεου της χώρας. 

Απαιτείται επίσης, όπως αναφέρει, σταθερή δέσμευση σε δημοσιονομική υπευθυνότητα, με στόχο τη διαρκή μείωση του δημοσίου χρέους.

«Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις, πρέπει να επισημάνουμε ότι τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις
φρενάρει η οικονομική κληρονομιά της παρατεταμένης ελληνικής κρίσης και ειδικά το πολύ υψηλό ποσοστό χρέους, το αξιοσημείωτο επίπεδο των κόκκινων δανείων και το ακόμη υψηλό ποσοστό ανεργίας» υπογραμμίζει η κ. Τζίμα.

«Περαιτέρω βελτιώσεις σε αυτούς τους τομείς θα περιόριζαν τις αδυναμίες και θα ενίσχυαν το πιστωτικό προφίλ της Ελλάδας», καταλήγει.

Δημογραφικό – ασφαλιστικό

Συνεχώς αναφερόμαστε στο μεγάλο πρόβλημα του δημογραφικού, με τεράστιες επιπτώσεις συνολικά στην ελληνική οικονομία και φυσικά το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας. Λίγο πολύ τα έχουμε αναφέρει πολλές φορές, εστιάζοντας ανάμεσα σε άλλα, στην τραγική αναλογία ασφαλισμένων – εργαζομένων.

Πάμε λοιπόν να δούμε τα όσα έγραψε σε άρθρο του στο capital.gr ο Κώστας Κατίκος. Συγκεκριμένα, περαιτέρω επιδείνωση εμφανίζει η αναλογία του αριθμού των ασφαλισμένων προς τον αριθμό των συνταξιούχων καθώς διαμορφώνεται στο 1,7 προς 1 και θέτει σε κατάσταση επιφυλακής το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας, δεδομένου ότι για να είναι βιώσιμο η αναλογία θα έπρεπε να είναι 4 εργαζόμενοι για κάθε 1 συνταξιούχο.

Η αναλογία 1,7 προς 1 είναι στο όριο του συναγερμού αν λάβει κανείς υπόψη πως οι περικοπές συντάξεων στα  μνημόνια έγιναν με μια αναλογία πάνω από 2 προς 1. Στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ασφαλιστικό σύστημα μια εκ των οποίων είναι η επιδείνωση της σχέσης ασφαλισμένων – συνταξιούχων, αναφέρθηκε ο υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης Πάνος Τσακλόγλου μιλώντας χθες στο 5ο Συνέδριο Επαγγελματικής Ασφάλισης.

Ο κ. Τσακλόγλου αναφέρθηκε στον ρόλο των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης ως συμπληρωματικών συνταξιοδοτικών οχημάτων για την εξασφάλιση επάρκειας συνταξιοδοτικού εισοδήματος κάνοντας τρείς ανησυχητικές διαπιστώσεις:

1. Ότι για την προώθηση ταχύρρυθμης ανάπτυξης στη χώρα μας χρειαζόμαστε επενδύσεις και αντίστοιχα αποταμιεύσεις, αλλά δυστυχώς στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή το ποσοστό των αποταμιεύσεων είναι πολύ χαμηλό.

2. Ότι για να μείνει σταθερό το ποσοστό του γηγενούς πληθυσμού θα πρέπει μια γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας να έχει κατά μέσο όρο 2,1 παιδιά. Τελευταία φορά που είχαμε κάποιο τέτοιο νούμερο στην Ελλάδα ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Σήμερα είμαστε κοντά στο 1,4. Παράλληλα, αυξάνεται το προσδόκιμο της επιβίωσης, με αποτέλεσμα η χώρα μας να γίνεται πληθυσμιακά μικρότερη και γηραιότερη.

3. Ότι τα διανεμητικά συστήματα συντάξεων όπως αυτό που έχει η χώρα μας δουλεύουν καλά όταν έχουμε πολλούς εργαζόμενους, και λίγους συνταξιούχους. Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχουνε περίπου 1,7 εργαζόμενοι για κάθε ένα συνταξιούχο.

Το  δημογραφικό αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα, παραδέχτηκε ο κ. Τσακλόγλου με τη δημιουργία του ΤΕΚΑ όπως είπε "να αποτελεί την απάντηση του 1ου πυλώνα ασφάλισης στη δημογραφική συρρίκνωση.  Με το ΤΕΚΑ, μειώνεται η έκθεση της κοινωνικής ασφάλισης στο δημογραφικό κίνδυνο, ενισχύεται η εθνική αποταμίευση που χρηματοδοτεί εγχώριες επενδύσεις και αυξάνεται η παραγωγικότητα μετατρέποντας το συνταξιοδοτικό σε μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας". Σύμφωνα με τον κ. Τσακλόγλου, σε άλλα Ευρωπαϊκά κράτη με παρόμοια προβλήματα όπως η χώρα μας, αποφασίστηκαν μέτρα ήδη από τη δεκαετία του 1980, πρώτον, για τη συγκράτηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης ως ποσοστό του ΑΕΠ (αναπροσαρμογή των ποσοστών αναπλήρωσης, εξάλειψη των ευνοϊκών διατάξεων για πρόωρη συνταξιοδότηση, σύνδεση του ορίου συνταξιοδότησης με το προσδόκιμο της επιβίωσης) και, δεύτερον, για τη συμπλήρωση των διανεμητικών συστημάτων με κεφαλαιοποιητικά συστήματα. 

Στην Ελλάδα, πρόσθεσε, "μέχρι την εποχή των μνημονίων δεν έγινε τίποτα με αποτέλεσμα τα ελλείμματα του συνταξιοδοτικού συστήματος να ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας που μας οδήγησε στην κρίση της προηγούμενης δεκαετίας".

Αναφερόμενος στα μέτρα που εφαρμόστηκαν με κυριότερο τις περικοπές συντάξεων, σημείωσε ότι οι υπάρχουσες αναλογιστικές μελέτες δείχνουν ότι "εάν δεν αλλάξουμε τους κανόνες το σύστημά μας είναι βιώσιμο. Η συνταξιοδοτική δαπάνη σαν ποσοστό του ΑΕΠ σταδιακά μειώνεται στο επίπεδο των άλλων ευρωπαϊκών χωρών και ταυτόχρονα μειώνονται τα ελλείμματα της κοινωνικής ασφάλισης". 

Αναφερόμενος στο Ταμείο Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης υπογράμμισε ότι επιτυγχάνεται η μείωση του δημογραφικού κινδύνου, η δημιουργία κεφαλαίου τμήμα του οποίου θα επενδυθεί και στην ελληνική οικονομία ενισχύοντας την ανάπτυξη, ενώ αναμένεται ότι οι συντάξεις του ΤΕΚΑ θα είναι υψηλότερες από αυτές του υφισταμένου συστήματος επικουρικής ασφάλισης και θα  αυτό θα βοηθήσει στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των νέων στην κοινωνική ασφάλιση.

Η Αθήνα στις 10 πιο ακριβές πρωτεύουσες της Ευρώπης

Στη λίστα με τις 10 ακριβότερες πρωτεύουσες στην Ευρώπη, «φιγουράρει» πλέον η Αθήνα, η οποία κατατάσσεται στην ένατη θέση, με βάση σχετική ανάλυση της σουηδικής εταιρείας Finansvalp, που βασίζεται σε στοιχεία της πλατφόρμας στατιστικών Numbeo (όπως τα είχε παρουσιάσει πριν λίγο καιρό σε άρθρο του το The Power Game). Τον τίτλο της πιο ακριβής πόλης καταλαμβάνει το Λονδίνο, ενώ ακολουθούν το Μόντε Κάρλο, το Δουβλίνο, το Λουξεμβούργο, η Βέρνη, το Άμστερνταμ, η Λισαβόνα, η Βαλέτα, ενώ μετά την Αθήνα ακολουθεί το Όσλο. Η βαθμολογία προκύπτει με βάση οκτώ επιμέρους κριτήρια, όπως το κόστος ενοικίασης, οι δαπάνες των λογαριασμών κοινής ωφέλειας (ηλεκτρική ενέργεια, ύδρευση, θέρμανση, διαδίκτυο και τηλέφωνο), όπως επίσης και το πόσο κοστίζει η μετακίνηση με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, αλλά και η ψυχαγωγία (π.χ. εστίαση).

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Αθήνα ξεπερνά πλέον σε κόστος, πόλεις όπως το Παρίσι, το Βερολίνο, η Κοπεγχάγη και η Ρώμη, κάτι που οφείλεται σε μια σειρά από λόγους. Καταρχάς, τα ενοίκια έχουν εκτοξευτεί κατά περίπου 40-50% τα τελευταία χρόνια, ενώ την ίδια περίοδο, τα εισοδήματα των νοικοκυριών, παρότι ενισχύθηκαν, εντούτοις, αυτό συνέβη με πολύ χαμηλότερο ρυθμό. Ταυτόχρονα, ο υψηλός πληθωρισμός περιόρισε κατακόρυφα τη θετική συνεισφορά της αύξησης των μισθολογικών απολαβών, μέσω του «κύματος» ακρίβειας, που πλέον έχει παγιωθεί, σε μεγάλο βαθμό, τόσο σε είδη πρώτης ανάγκης, όσο και στις υπηρεσίες.

Στον αντίποδα, η πιο προσιτή οικονομικά ευρωπαϊκή πρωτεύουσα για να ζει κανείς, είναι το Βουκουρέστι της Ρουμανίας, όπου ο σχετικός δείκτης είναι μόλις 59,69, με βάση τις 100 μονάδες βάσης. Στο πλαίσιο αυτό, όπως αναφέρει η έρευνα της Finansvalp, οι κάτοικοι του Βουκουρεστίου, εισπράττουν περίπου 1.287 ευρώ μηνιαίως (καθαρές αποδοχές, μετά από φόρους και κρατήσεις) και καλούνται να δαπανήσουν μόλις το 34% αυτών, ή περίπου 440 ευρώ για το ενοίκιο τους. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο κόστος ενοικίασης ενός μικρού διαμερίσματος, ενός υπνοδωματίου, εκτός του κέντρου της πόλης. Παράλληλα, οι δαπάνες που σχετίζονται με τα υπόλοιπα έξοδα του σπιτιού, διαμορφώνονται σε 193 ευρώ/μήνα. Αφαιρώντας και τα υπόλοιπα έξοδα, όπως π.χ. η ψυχαγωγία, ή τυχόν καταναλωτικές δαπάνες, υπολογίζεται ότι το διαθέσιμο εισόδημα που απομένει διαμορφώνεται σε περίπου 512 ευρώ τον μήνα.

Οι επόμενες πόλεις της σχετικής λίστας είναι, κατά σειρά, το Τσισινάου της Μολδαβίας, το Σαν Μαρίνο, το Βίλνιους της Λιθουανίας, το Βαντούζ στο Λιχτενστάιν, ενώ στην πρώτη δεκάδα απαντώνται επίσης, πόλεις, όπως η Βαρσοβία της Πολωνίας (6η), το Ελσίνκι στη Φινλανδία (7η), αλλά και η Μαδρίτη (10η). Ειδικά για την ισπανική πρωτεύουσα, πρόκειται για μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη, αν υπολογιστεί ότι οι κάτοικοί της, έχουν κληθεί να διαχειριστούν παρόμοια ζητήματα με την Αθήνα και συγκεκριμένα την «έκρηξη» των βραχυχρόνιων μισθώσεων, την προσέλκυση χιλιάδων επενδυτών μέσω του αντίστοιχου προγράμματος Golden Visa, αλλά και την υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της χώρας, λόγω της τραπεζικής κρίσης, που έπληξε την χώρα της Ιβηρικής κατά την προηγούμενη δεκαετία. Ωστόσο, φαίνεται πως το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών αυξήθηκε με ταχύτερο ρυθμό, όπως επίσης και η προσθήκη νέων κατοικιών στην αγορά, καθώς το τραπεζικό σύστημα εμφάνισε ταχύτερα αντανακλαστικά.

Στοιχεία που προβληματίζουνε

Έχουμε πει πως νιώθουμε κατά τους τελευταίους μήνες να υπάρχει ολοένα και πιο μεγάλη επιβράδυνση της βελτίωσης που καταγράφονταν στην ελληνική οικονομία, κάτι το οποίο φαίνεται από μια σειρά μακροοικονομικών στοιχείων, πέραν της γενικής άποψης που έχουμε. Και αν και χαρακτηρίζουμε την κατάσταση απόλυτα ελεγχόμενη, πάμε να δούμε μερικά ακόμη στοιχεία, τα οποία παρατηρώντας τα κανείς προσεκτικά διαπιστώνει πως κατά τους τελευταίους μήνες, η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών φαίνεται όλο και πιο πιεσμένη. Αύξηση 7,0% κατέγραψε ο κύκλος εργασιών στο σύνολο του λιανικού εμπορίου, το 2023, καθώς ανήλθε σε 68,14 δισ. σχέση με τα 63,70 δισ. του 2022.

Για το λιανικό εμπόριο, χωρίς τους κλάδους οχημάτων τροφίμων και καυσίμων, ο κύκλος εργασιών το έτος 2023 ανήλθε σε 24,82 δισ. σημειώνοντας αύξηση 5,6% σε σχέση με το έτος 2022, όπου ήταν 23,50 δισ.

Τα στοιχεία προέρχονται από την ΕΛΣΤΑΤ και αφορούν στην εξέλιξη του κύκλου εργασιών επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου και τον δείκτη ΕΣΑ, ενώ επεξεργάστηκαν από τον Γ. Μπάλτα, Καθηγητή Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντή Master in marketing analytics.

Νέος δείκτης

Μετά από την παρέμβαση του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών στον τρόπο που η Ελληνική Στατιστική Αρχή καταγράφει τις λιανικές πωλήσεις της χώρας, σήμερα ο εμπορικός κόσμος για πρώτη φορά να αξιολογήσει απόλυτα τα αποτελέσματα του 2023 σε σχέση με αυτά του 2022, όπως επισημαίνει σε σχετική ανακοίνωσή του ο ΕΣΑ.

Αξιοποιώντας το εργαλείο που ο ΕΣΑ πρότεινε και η Στατιστική αρχή ενέταξε από το 2022 στα στοιχεία που κοινοποιεί, δημιουργήθηκε ο νέος Δείκτης Λιανικών πωλήσεων του Ε.Σ.Α, στον οποίο περιλαμβάνονται μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις (με απλογραφικά και διπλογραφικά στοιχεία) από τον οποίο όμως εξαιρούνται οι κλάδοι των καυσίμων, τροφίμων και οχημάτων, οι οποίοι με το μέγεθος τους και τις ανεξέλεγκτες αυξομειώσεις τους επηρεάζουν δυσανάλογα τα αποτελέσματα που μέχρι σήμερα ανακοινώνονται.

Σύγκριση των δ΄ τριμήνων 2022 & 2023

Χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ανεξέλεγκτες διακυμάνσεις των κλάδων τροφίμων, καυσίμων και οχημάτων, η πραγματικότητα που για πρώτη φορά καταγράφεται φέτος συγκρίνοντας το 2023 με το 2022, δείχνει ότι ναι μεν η περσινή χρονιά ξεκίνησε με τις καλύτερες προοπτικές καταγράφοντας το α’ τρίμηνο το εντυπωσιακό ποσοστό αύξησης του 18%, όμως όσο βαδίζαμε προς το τέλος της, τα πράγματα γίνονταν όλο και δυσκολότερα καταλήγοντας στην αναιμική αύξηση του 1,55%.

Η χειρότερη επισήμανση όμως είναι, ότι οι επιχειρήσεις με απλογραφικά στοιχεία, που στην πλειοψηφία τους είναι πολύ μικρές, το τελευταίο τρίμηνο του έτους είδαν για πρώτη φορά στη χρονιά τις πωλήσεις τους να μειώνονται κατά 3%.

Ειδικότερα:

• Στο σύνολο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου, ο κύκλος εργασιών το τέταρτο τρίμηνο του 2023 ανήλθε σε 10,66 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 1,7% σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2022 που είχε διαμορφωθεί σε 10,48 δισ. ευρώ.

• Στο σύνολο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου, χωρίς τους κλάδους οχημάτων, τροφίμων και καυσίμων, ο κύκλος εργασιών το τέταρτο τρίμηνο του 2023 ανήλθε σε 5,12 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 1,3% σε σχέση με το τέταρτο τρίμηνο του 2022 που είχε διαμορφωθεί σε 5,06 δισ. ευρώ.

Καφούνης: Το πραγματικό εμπόριο βιώνει ακόμα μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο

Με αφορμή την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του Δείκτη Λιανικής του Ε.Σ.Α, ο πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών Σταύρος Καφούνης δήλωσε:

«Τα αποτελέσματα λοιπόν που καταγράφει ο Δείκτης του Ε.Σ.Α, δεν μας επιτρέπουν να εφησυχάσουμε. Το πραγματικό λιανεμπόριο, συμπεριλαμβάνοντας ακόμη και τις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, δείχνει ότι συνεχίζει να βιώνει μία ακόμα εξαιρετικά δύσκολη περίοδο.
Ειδικά δε σε ό,τι αφορά τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, η πραγματική κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη, διότι σε μία πληθωριστική περίοδο όπου η ρευστότητα αγνοείται, δυστυχώς αυτές έκλεισαν τη χρονιά με το τεράστιο μείον 3% και εάν συνυπολογίσουμε τη γιγαντιαία αύξηση των λειτουργικών εξόδων, καταλαβαίνουμε γιατί όλες τελούν υπό καθεστώς ασφυξίας.

Εμείς, έχοντας πλέον στα χέρια μας αδιαμφισβήτητα στοιχεία που δεν επιτρέπουν πλέον τη δικαιολογία πως “οι έμποροι πάντα κλαίγονται” κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου, για την επιτακτική ανάγκη λήψης ισχυρών μέτρων τόνωσης της ζήτησης, με ταυτόχρονη όμως ελάφρυνση των βαρών των επιχειρήσεων, ώστε να επιτρέψουμε στον ισχυρότερο κλάδο της ελληνικής οικονομίας, αλλά και τον μεγαλύτερο εργοδότη της χώρας να αναπτυχθεί, αλλιώς δυστυχώς θα βρεθούμε μπροστά σε δυσάρεστα φαινόμενα μαρασμού και λουκέτων που δεν θέλει κανείς να ξαναζήσει».

Κλιματική κρίση

Με αφορμή τις πρώτες μεγάλες πυρκαγιές, νιώθουμε νωρίτερα από ποτέ άλλοτε, είχαμε αναφερθεί και την προηγούμενη εβδομάδα στη σοβαρότητα της κατάστασης και τα μέτρα που θα έπρεπε να έχουνε ληφθεί χθες ….

Δραματική είναι λοιπόν η κατάσταση με την κλιματική αλλαγή, καθώς οι βροχές λιγοστεύουν, η θερμοκρασία είναι στα ύψη, εκφράζονται φόβοι για ξηρασία, ενώ σε περιοχές αναμένεται η αντιπυρική περίοδος να ξεκινά νωρίτερα.

Συνθήκες ξηρασίας επικρατούν στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας την ώρα που τα ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών το πρώτο τρίμηνο του 2024 συνεχώς καταρρίπτονται και οι βροχοπτώσεις όλο και λιγοστεύουν.

Ενδεικτικά, σύμφωνα με το meteo.gr του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ο Μάρτιος του 2024 ήταν ο πιο θερμός τα τελευταία 15 χρόνια στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα.

«Βαδίζουμε σε μια πιο ευρύτερη ξηρασία γιατί μέχρι τώρα είχαμε τοπικές ξηρασίες στη Θράκη, Ανατολική Μακεδονία και Κρήτη. Όμως μειωμένες βροχοπτώσεις στις αρχές του 2024 καταγράφουμε στο μεγαλύτερο μέρος της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας. Είμαστε στην αρχή μιας ήπιας, προς το παρόν, ξηρασίας και δεν μπορούμε ακόμη να συγκρίνουμε με τη σοβαρή ξηρασία που είχαμε στη Βόρεια Ελλάδα και στην Κρήτη, αλλά τα πράγματα δεν βαίνουν καλώς», επισημαίνει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων  ο φυσικός- μετεωρολόγος και επιστημονικός συνεργάτης του meteo.gr και του climatebook, Σταύρος Ντάφης και προσθέτει ότι αναμένονται κάποιες βροχοπτώσεις μέσα στον Απρίλιο οι οποίες όμως θα είναι κυρίως παροδικές καταιγίδες που δεν θα αναπληρώσουν το έλλειμμα βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων των προηγούμενων μηνών.

Παράλληλα, στις περιοχές με έλλειμμα βροχής εντοπίζεται να συγκεντρώνεται νεκρή καύσιμη ύλη γεγονός που προβληματίζει τους επιστήμονες για τις συνθήκες ευφλεκτότητας. Ειδικότερα, όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ντάφης, αυξημένη νεκρή καύσιμη ύλη εντοπίζεται ήδη σε περιοχές της Θεσσαλίας, της Δυτικής Μακεδονίας, Φθιώτιδας, Βοιωτίας και Ανατολικής Πελοποννήσου καθώς και στην περιοχή του Άργους αλλά και στην Νότια Κρήτη. «Δεν είναι ξεκάθαρο τι ορίζει αυτή η μεταβατική εποχή της άνοιξης για τις πυρκαγιές του καλοκαιριού», σημειώνει ο κ. Ντάφης προσθέτοντας ότι στην περίπτωση μιας πολύ ξηρής άνοιξης υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα για περισσότερες πυρκαγιές στις αρχές του καλοκαιριού απ’ ότι προς τα τέλη.

Ενδεικτικά, σύμφωνα με στοιχεία που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ντάφης το τελευταίο 3μηνο σε σχέση με τη μέση τιμή της περιόδου 2010-2019 το συνολικό ύψος βροχής που έχει σημειωθεί σε κάποιες περιοχές είναι το παρακάτω:
*Μοίρες Ηρακλείου 30%, Κυπαρισσία 35%, Ρόδος, Νεμέα, και Βόλος 50%
*Κιλκίς 60 %.
Εξετάζεται η πιθανότητα έναρξης της αντιπυρικής περιόδου σε περιοχές της χώρας νωρίτερα από την 1η Μαΐου.

Αυξημένες ήδη οι πυρκαγιές

Σύμφωνα με πληροφορίες από την Πυροσβεστική, οι παρατεταμένες υψηλές θερμοκρασίες που καταγράφονται και η ανομβρία έχουν θέσει το Πυροσβεστικό Σώμα σε αυξημένη ετοιμότητα, ενώ εξετάζεται η πιθανότητα σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας η έναρξη της αντιπυρικής περιόδου να γίνει νωρίτερα από την 1η Μαΐου. Μέχρι στιγμής, σύμφωνα με στοιχεία από την Πυροσβεστική, το πρώτο τρίμηνο του 2024 οι αγροτοδασικές πυρκαγιές που έχουν εκδηλωθεί εμφανίζονται ελαφρώς αυξημένες σε σχέση με το πρώτο τρίμηνο του 2023.

Συγκεκριμένα το α’ τρίμηνο του 2024 έχουν εκδηλωθεί 2.378 αγροτοδασικές πυρκαγιές, ενώ το α’ τρίμηνο του 2024 είχαν εκδηλωθεί 2.367 αγροτοδασικές πυρκαγιές. Για το λόγο αυτό μάλιστα, χθες το Πυροσβεστικό Σώμα εξέδωσε ανακοίνωση εφιστώντας την προσοχή των πολιτών ώστε να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα και μέσα πυροπροστασίας καθώς το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν εκδηλωθεί αρκετές δασικές και αγροτοδασικές πυρκαγιές, κυρίως κατά την καύση φυτικής ύλης και υπολειμμάτων καλλιεργειών.

Νίκη Ευελπίδου – Καθηγήτρια Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος στο ΕΚΠΑ: «Ερημοποιούμαστε»

Αντιμέτωπες με την ερημοποίηση θα βρίσκονται όλο και περισσότερες περιοχές της Μεσογείου, μεταξύ αυτών και περιοχές της Ελλάδας λόγω της ξηρασίας. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκη Ευελπίδου, η ξηρασία δεν είναι μόνον η αύξηση της θερμοκρασίας, είναι επίσης η μείωση των βροχοπτώσεων και είναι και η υπεράντληση των υπόγειων υδάτων. «Γι αυτό πολύ συχνά μιλάμε για φαινόμενα ερημοποίησης. Όταν ακούει κάποιος τη λέξη έρημο πάει το μυαλό του στη Σαχάρα σε μία θάλασσα άμμου. Η ερημοποίηση δεν σημαίνει απαραίτητα μία έρημος γεμάτη από άμμο. Η ερημοποίηση σημαίνει μία περιοχή, η οποία έχει λίγο νερό και το έδαφος έχει χάσει τα θρεπτικά του συστατικά και άρα δεν μπορούμε να καλλιεργήσουμε. Στην Ελλάδα συμβαίνει ήδη αυτό, και είναι πολλές οι περιοχές που μάς συμβαίνει. Υπάρχουν περιοχές οι οποίες σήμερα το νερό τους δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών», σημειώνει η κυρία Ευελπίδου. Τέτοιες περιοχές, όπως τονίζει, είναι η Ελαφόνησος αλλά και νησιά των Κυκλάδων.

«Ερημοποιούμαστε. Κάποτε με είχαν ρωτήσει σε μία συνέντευξη: Τι φοβάστε περισσότερο να μάς συμβεί από θέμα φυσικών καταστροφών και προβλημάτων στο μέλλον και απάντησα, “φοβάμαι τη στιγμή που θα διψάω και δεν θα υπάρχει νερό για να πιω” και δεν είναι πολύ μακριά, δεν είναι καθόλου μακριά. Εμείς ανοίγουμε τη βρύση μας και βγαίνει νερό αλλά αυτό δεν είναι αυτονόητο και δεν είναι αυτονόητο για πάρα πολλές περιοχές όχι του κόσμου, όχι της Μεσογείου αλλά της Ελλάδας. Τα μισά νησιά μας ανοίγουν τη βρύση και δεν έχουν νερό πρέπει να αγοράσουν εμφιαλωμένο για να πιουν. Το νερό της βρύσης είναι για να κάνουν μπάνιο ή για να το βράσουν. Και πολλές φορές ανοίγουν τη βρύση και βγάζουν λάσπη έχει τελειώσει το νερό», υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κυρία Ευελπίδου.

Αναφορικά με την αύξηση της θερμοκρασίας και τη ξηρασία η κυρία Ευελπίδου τονίζει ότι η αύξηση της θερμοκρασίας μοιραία οδηγεί σε ξηρασία. «Όταν αυξάνεται η θερμοκρασία είναι μοιραίο να έχουμε αύξηση και στην ξηρασία. Οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν τα τελευταία χρόνια με πολύ γοργό ρυθμό. Όταν, λοιπόν, αυτό είναι παρατεταμένο, μοιραία χάνει την υγρασία του, μοιραία η βλάστηση αποδυναμώνεται και μοιραία μπαίνουμε στον φαύλο κύκλο» εξηγεί, προσθέτοντας ότι στην παρατεταμένη διάρκειας ξηρασία μειώνεται η υγρασία του εδάφους, άρα ευνοείται η εξάπλωση της πυρκαγιάς, είναι πιο δύσκολη η κατάσβεσή της.

«Η αυξημένη ξηρασία οδηγεί σε μείωση υγρασίας εδάφους. Αυτό σημαίνει ότι τα φυτά δεν μπορούν να δεσμεύσουν τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους οπότε μειώνεται η φυτοκάλυψη. Όταν δεν έχουμε βλάστηση το έδαφος διαβρώνεται πιο εύκολα, για πολλούς λόγους. Η βλάστηση επιβραδύνει την επιφανειακή απορροή, το νερό της βροχής κινείται πιο αργά. Το επόμενο είναι ότι μέσα από το ριζικό τους σύστημα φτιάχνουν κάποιες ασυνέχειες μέσα στο έδαφος οπότε το νερό της βροχής ποτίζει το έδαφος άρα εμπλουτίζει και τον υδροφόρο ορίζοντα που το θέλουμε αυτό κι επίσης τα φύλλα των δέντρων ή γενικώς ό,τι βλάστηση έχουμε, επιβραδύνουν την βροχόπτωση από την ώρα που πέφτει μέχρι να φτάσει στο έδαφος, μειώνουν την ορμή της», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κυρία Ευελπίδου, επισημαίνοντας ότι κάτι που δημιουργείται λόγω της κλιματικής κρίσης και των αιφνίδιων πλημμυρών είναι η ένταση της βροχόπτωσης.

«Μπορεί το ίδιο ποσό βροχόπτωσης αν πέσει ήρεμα, ποτιστικά που λέμε, να μην δημιουργήσει προβλήματα αλλά αν πέσει έντονα με μορφή καταιγίδας να δημιουργήσει πάρα πολλά προβλήματα. Τα δέντρα και η βλάστηση μειώνουν την ορμή με την οποία φτάνει η βροχή στο έδαφος άρα λοιπόν βοηθούν στο να μειωθεί η διάβρωση, ο πλημμυρικός κίνδυνος και να εμπλουτιστεί ο υδροφόρος ορίζοντας με νερό. Η αύξηση της ξηρασίας ταυτόχρονα δημιουργεί ρωγμές ξήρανσης στο έδαφος όπως είναι ένα δέρμα σκασμένο πολύ χωρίς να έχει πάρει την υγρασία το ίδιο σκάει και η γη και η διάνοιξη αυτών των ρωγμών οδηγεί στην αποκόλληση των κόκκων τους εδάφους. Άρα κι αυτό επιταχύνει τη διάβρωση διότι όλο αυτό μαζί είναι ένας φαύλος κύκλος γιατί αν έχουμε πολλή έντονη διάβρωση και χαθεί το έδαφος μετά δεν μπορούμε να έχουμε και βλάστηση», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, σημειώνοντας ότι κάτι που επιβεβαιώνει αυτόν τον φαύλο κύκλο είναι και το γεγονός ότι η μειωμένη φυτοκάλυψη και η ξηρασία ευνοούν τις πυρκαγιές.

«Το μεγάλο πρόβλημα από τις πυρκαγιές ειδικά αυτές που έγιναν τα τελευταία χρόνια και ήταν τόσο εκτεταμένες στον ελλαδικό χώρο, είναι να μην αφήσεις το έδαφος να χαθεί. Από τη στιγμή που έγιναν οι πρώτες βροχές τα εδάφη τα είδαμε να φεύγουν, δεν μπορούν μετά να γυρίσουν πίσω. Περίπου 1 εκατοστό εδάφους θέλει περίπου 1.000 χρόνια. Οπότε πότε θα σχηματιστεί, πότε θα δημιουργηθεί για να προλάβουν να δημιουργηθούν και τα δέντρα να βοηθήσουν το σύστημα να ανακάμψει. Και μέσα σε όλον αυτόν τον φαύλο κύκλο έρχονται και οι ανθρωπογενείς επεμβάσεις. Σε περιοχές που έχουμε ήδη λειψυδρία εμείς εξακολουθούμε να κάνουμε υπεράντληση από τους υδροφόρες ορίζοντες πάρα πολύ κοντά στη θάλασσα, άρα βάζουμε θαλασσινό νερό μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα, με το που το κάνουμε αυτό θανατώνουμε τον υδροφόρο ορίζοντα και θανατώνουμε και τα εδάφη. Όταν στο έδαφος μπει αλάτι έχει τελειώσει», υπογραμμίζει η κυρία Ευελπίδου και καταλήγει: «Το νερό μας λιγοστεύει επικίνδυνα, οι γαίες μας υποβαθμίζονται και όλο αυτό λέγεται ερημοποίηση. Αυτό ακριβώς είναι, η έλλειψη νερού και οι φτωχές γαίες».

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ