"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 12/04/23

Ασφαλιστικό

Με το ασφαλιστικό να είναι πάντα ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, που μας απασχόλησε, μας απασχολεί και θα μας απασχολήσει τα επόμενα χρόνια, ειδικά σε μια χώρα που έχει τόσο σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα όσο η χώρα μας. Αρκετά ενδιαφέροντα βρήκαμε τα παρακάτω:

Υπάρχει θέμα με το ασφαλιστικό στη χώρα, με το μέλλον των συντάξεων;

Συγκεκριμένα, ένας από τους ειδικούς του χώρου, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Μιλτιάδης Νεκτάριος, λέει πως υπάρχει. Εχουμε επιλύσει μόνο εν μέρει το πρόβλημα του ασφαλιστικού και απομένουν αρκετές και σημαντικές εκκρεμότητες τις οποίες θα τις βρούμε μπροστά μας μόλις η κατάσταση δυσκολέψει ξανά στην οικονομία, επισήμανε μεσοβδόμαδα στο podcast ΒΑΒΕΛ του Οικονομικού Ταχυδρόμου.

Τι εννοεί ο καθηγητής ως πρόβλημα, πέραν των προφανών, ότι για παράδειγμα γηράσκει ο πληθυσμός;

Το βασικότερο όλων είναι ότι συνεχίζουμε να θεωρούμε φυσιολογικό, ότι το κράτος θα πρέπει να πληρώνει τις συντάξεις μας. Τα τελευταία 20 χρόνια έχει «τσοντάρει» πάνω από 300 δισ. ευρώ. Κάθε χρόνο συνεισφέρει περίπου 15 δισ. ευρώ. Με δεδομένο ότι συνεχίζουμε να «γερνάμε» και «ενέσεις» νέου εργατικού δυναμικού έστω και αλλοδαπού δεν φαίνονται στον ορίζοντα, το πρόβλημα θα συνεχιστεί.

Οι συνεχώς μειούμενοι εν ενεργεία εργαζόμενοι θα συνεχίσουν να πληρώνουν όχι μόνο με τις εισφορές τους αλλά και με τους φόρους τους, τις συντάξεις των γονιών τους. Οπως έκαναν και οι γονείς τους για τις συντάξεις των δικών τους γονιών. Αυτό όμως δεν είναι κανονικό.

Υποτίθεται ότι σε ένα ασφαλιστικό σύστημα καταβάλλεται ένα συγκεκριμένο ποσοστό εισφορών, ανάλογα με τις αμοιβές που προκύπτουν από την εμπειρία και την ικανότητα του εργαζόμενου. Υπάρχει σίγουρα μια σύνδεση των εισφορών με την προσδοκώμενη σύνταξη.

Εδώ συμβαίνει το αντίθετο. Η πλειονότητα των εργαζομένων, αν τους ρωτήσουν οι πολιτικοί προεκλογικές μέρες που είναι, πιστεύει ότι δεν θα πάρει σύνταξη. Και αν πάρουν σίγουρα δεν θα επαρκεί για να ζήσουν βάσει του επιπέδου ζωής που είχαν χτίσει στον εργασιακό τους βίο.

Από μόνη της όλη αυτή η συνθήκη αρκεί για να ξανασυζητήσουμε το ασφαλιστικό. Πιθανότατα θα ήταν διπλά χρήσιμο να το κάνουμε τώρα καθώς και μια ασφάλεια στους εργαζόμενους θα δημιουργούσαμε, τη στιγμή που χάνουμε εργαζόμενους που τους χρειαζόμαστε, για ασφαλέστερα συστήματα του εξωτερικού, αλλά και προληπτικά θα είχαμε προετοιμάσει τη χώρα για το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής κρίσης.

Μια λύση

Τι προτείνει όμως ως λύση ο Μιλτιάδης Νεκτάριος, που ιδεοληπτικά δεν εφάρμοσε ο ΣΥΡΙΖΑ το 2016, αλλά δεν έφερε και η Νέα Δημοκρατία μετά το 2019.

Πρώτα από όλα, αλλαγή συστήματος, με στόχο να μειωθεί η συνεισφορά του κράτους. Να βγει ο φορολογούμενος από την εξίσωση. Από το σημερινό διανεμητικό σύστημα, θα έπρεπε να πάμε στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Και αυτό θα μπορούσαμε να το κάνουμε σταδιακά. Με φθίνων ρυθμό της κρατικής χρηματοδότησης μέχρι τον μηδενισμό της ύστερα από 20-25 χρόνια.

Τι θα κερδίζαμε; Πρώτα από όλα ασφάλεια, ότι τα χρήματα που αποταμιεύει μέσω των εισφορών μας κάθε ένας από εμάς, μας περιμένουν να τα εισπράξουμε όταν θα βγούμε στη σύνταξη.

Το δεύτερο ακόμα σημαντικότερο, αλλά και αναπτυξιακό είναι ότι θα μπορούσαμε να μειώσουμε τις ασφαλιστικές εισφορές έως και 30% καθώς τα χρήματα που θα συγκεντρώνονταν θα τα επενδύαμε όπως γίνεται σε όλα τα ασφαλιστικά συστήματα των αναπτυγμένων χωρών, από επαγγελματίες σε σταθερής απόδοσης προϊόντα.

Θα μπορούσαμε δηλαδή και βιώσιμο ασφαλιστικό να αποκτήσουμε, με μικρότερους κινδύνους για την οικονομία και το μέλλον των συντάξεων, αλλά και να εφαρμοσθεί ένα ισχυρό αναπτυξιακό κίνητρο ελάφρυνσης του μη μισθολογικού κόστους.

Να τα λάβουμε υπόψη

Τώρα όσον αφορά τα όσα ανέφερε στην τελευταία της έκθεση η ΤτΕ. Ας λάβουμε υπόψη και τα παρακάτω. Τα σημαντικά κενά της κοινωνικής προστασίας στη χώρα μας και κατά συνέπεια την ανάγκη καλύτερης στόχευσης των μέτρων κοινωνικής πολιτικής αναδεικνύει στην έκθεσή της για την ελληνική οικονομία η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), εκτιμώντας ότι υπάρχουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες που αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας: οι άνεργοι σε ποσοστό 45,4%, οι οικονομικά μη ενεργοί εκτός συνταξιούχων (27,3%), τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά (23,6%) και τα παιδιά ηλικίας έως 17 ετών (23,7%). Όπως έγραψε και η Καθημερινή που παρουσιάζει τα συγκεκριμένα στοιχεία. Προκειμένου, δε, να υπάρξει καλύτερη κάλυψη στα πολύ φτωχά νοικοκυριά, η κεντρική τράπεζα προτείνει την αύξηση των δικαιούχων του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη τα υπάρχοντα περιουσιακά κριτήρια, την αποτελεσματική πρόσβαση των ωφελουμένων σε συμπληρωματικές κοινωνικές υπηρεσίες και την επιτυχή λειτουργία των υπηρεσιών ενεργοποίησης που ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2021 και έχει στόχο να διευκολύνει την ένταξη ή επανένταξη των δικαιούχων στην αγορά εργασίας.

Με την ετήσια έκθεσή του για το 2022, ο διοικητής της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας προχωρεί σε μια ισχυρή προειδοποίηση για την επιδείνωση των στοιχείων που αφορούν την ανισότητα, τη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις συνθήκες διαβίωσης στη χώρα μας τα τελευταία δύο έτη.

Την οποία βέβαια χαρακτηρίζει εν μέρει αναμενόμενη, δεδομένων των επιπτώσεων της πανδημίας στην οικονομική δραστηριότητα και στα εισοδήματα των νοικοκυριών, ιδιαίτερα των νέων εργαζομένων, των ατόμων με χαμηλή εκπαίδευση και των ατόμων με χαμηλό εισόδημα.

Ειδικότερα, με βάση τα στοιχεία για τα εισοδήματα των νοικοκυριών το 2020 που προέρχονται από την έρευνα της E.Ε., ο δείκτης του κινδύνου σχετικής φτώχειας αυξήθηκε στο 19,6%, από 17,7% που είχε καταγραφεί για τα εισοδήματα του 2019, ανατρέποντας την τάση αποκλιμάκωσης που είχε παρατηρηθεί τα προηγούμενα έτη.

Επίσης, ο κίνδυνος σχετικής φτώχειας στην Ελλάδα παραμένει πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε.-27 (16,8%) και είναι ο όγδοος υψηλότερος στην Ε.Ε.-27.

Αλλά και το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό, σύμφωνα με τον αναθεωρημένο ορισμό, αυξήθηκε σε 28,3% (ή 2,971 εκατ. άτομα), από 27,4% το 2019 και 29,0% το 2018.

Και οι δείκτες εισοδηματικής ανισότητας εμφανίζουν σημαντική επιδείνωση στην Ελλάδα το 2020, παραμένοντας ωστόσο κοντά στον μέσο όρο της Ε.Ε.-27. Επίσης, σε επίπεδο Ε.Ε. το μέσο ισοδύναμο ατομικό διαθέσιμο εισόδημα μειώθηκε στη χώρα μας κατά 0,9% το 2021 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, ενώ το 20,4% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι ο κύριος λόγος μείωσης του εισοδήματός του ήταν η πανδημία.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η πρόταση της ΤτΕ για αύξηση των δικαιούχων του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση, μελέτη του ΟΟΣΑ δείχνει πως μια αύξηση στο ποσό του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος κατά 25% θα ωφελούσε κυρίως το χαμηλότερο εισοδηματικό δεκατημόριο και, σε συνδυασμό με την αύξηση του εισοδήματος από εργασία που εξαιρείται από το εισόδημα για τον υπολογισμό του επιδόματος, θα μείωνε τον κίνδυνο φτώχειας κατά σχεδόν δύο ποσοστιαίες μονάδες.

Μάλιστα, η κεντρική τράπεζα προχωρεί ένα βήμα πιο μπροστά χαρακτηρίζοντας αναγκαίο έναν αναπροσανατολισμό προς το «κράτος κοινωνικής επένδυσης» που δημιουργεί προϋποθέσεις για ίσες ευκαιρίες διευκολύνοντας την κοινωνική κινητικότητα, προστατεύει τους πολίτες από τις ατυχίες της ζωής, τους βοηθάει να συνδυάσουν επαγγελματική σταδιοδρομία και οικογένεια, και γενικότερα λειτουργεί προληπτικά στην αντιμετώπιση της φτώχειας και της εισοδηματικής ανισότητας μέσω επενδύσεων στο ανθρώπινο κεφάλαιο, π.χ. στους τομείς της παιδείας και της υγείας.

Υπό αυτές τις προϋποθέσεις, η κοινωνική πολιτική λειτουργεί ευεργετικά και για την επίτευξη ισχυρών και διατηρήσιμων ρυθμών ανάπτυξης.

Παγκόσμια Οικονομία

Όπως αρκετές φορές έχουμε γράψει στο GFF. Αυτό που φοβόμαστε είναι πως ναι μεν δε βλέπουμε μια μεγάλη παγκόσμια οικονομική κρίση, όπως αυτή του 2008. Ωστόσο, εδώ και καιρό, έχουμε γράψει την άποψη μας, πως πάμε για μια χαμένη δεκαετία. Μια δεκαετία με πολύ χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για την παγκόσμια οικονομία. Μια δεκαετία κατά μέσο όρο υψηλών ρυθμών πληθωρισμού, μειωμένων πραγματικών εισοδημάτων και χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης. Τι συνεπάγονται όλα αυτά. Μεγάλες δυσκολίες για τη μεγάλη μάζα του κόσμου και συνολικά για την παγκόσμια οικονομία.

Είναι λοιπόν χαρακτηριστικό πως υπουργοί εξωτερικών και κεντρικοί τραπεζίτες από όλο τον κόσμο θα συναντηθούν τις ερχόμενες μέρες στην Ουάσιγκτον, εν μέσω οικονομικών αναταραχών που θα μπορούσαν να «σπρώξουν τον πλανήτη σε ύφεση», έγραψε στα τέλη της προηγούμενης εβδομάδας το Politico, προβλέποντας, πως μια συμφωνία για συντονισμένη απόκριση στο πρόβλημα, θα επιτευχθεί μετ’ εμποδίων, αν επιτευχθεί. 

Όπως χαρακτηριστικά έγραψε το Politico στο δημοσίευμα του.  πόλεμος στην Ουκρανία, ο επίμονα υψηλός πληθωρισμός, η αύξηση των επιτοκίων, το εύθραυστο τραπεζικό σύστημα και η επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Κίνα απειλούν την οικονομία.

Εν τω μεταξύ, αυξάνονται οι διακρατικές εντάσεις, με τις πλούσιες χώρες «να αυξάνουν μανιωδώς τα επιτόκια για να εξουδετερώσουν την άνοδο των τιμών, δημιουργώντας έτσι συντριπτικά χρέη στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Η Κίνα ανταγωνίζεται σε άσκηση επιρροής τις ΗΠΑ και την Ε.Ε., οι οποίες αντιμετωπίζουν τις δικές τους εμπορικές συγκρούσεις. Και ο γεωπολιτικός ρόλος της Ρωσίας εξακολουθεί να διχάζει έντονα τις κυβερνήσεις.

Το σκηνικό «θα είναι χαοτικό» προβλέπει ο Ντάγκλας Ρέντικερ, που εκπροσωπούσε τις ΗΠΑ στο συμβούλιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου από το 2010 έως το 2012. 

Υπογραμμίζοντας τους υφιστάμενους φόβους, η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποίησε, τον περασμένο μήνα για την απειλή μιας «χαμένης δεκαετίας», που θα μπορούσε να ανακόψει τις προσπάθειες καταπολέμησης της φτώχειας και αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. 

Ο ολοένα μακρύτερος κατάλογος των οικονομικών αβεβαιοτήτων θα κυριαρχήσει στις εαρινές συνεδριάσεις του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας την ερχόμενη εβδομάδα, θέτοντας προκλήσεις στους ηγέτες που είναι αντιμέτωποι με περιορισμούς στα τρόφιμα και στην ενέργεια, όπως και με και την υπερθέρμανση του πλανήτη. 

«Δεν υπάρχει μία πραγματική κινητήριος δύναμη για ανάπτυξη», λέει η Λιλιάνα Ρόχας Σουάρες του Κέντρου για την Παγκόσμια Ανάπτυξη. «Δεν είναι απλώς ότι μία περιοχή είναι πιο αδύναμη από κάποια άλλη. Οπου κι αν κοιτάξετε, η ανάπτυξη είναι πολύ χαμηλή, και αυτό φυσικά επηρεάζει όλα τα υπόλοιπα». 

Στις ΗΠΑ η ανάπτυξη φέτος δεν αναμένεται να ξεπεράσει το 0,4%. Το 2024 ίσως σημειώσει ρυθμό 1,2%. Στην Ευρώπη οι προοπτικές ανάπτυξης είναι αβέβαιες, με φόντο τις υφιστάμενες κρίσεις και ζυμώσεις στον τραπεζικό κλάδο. 

Βασικοί δείκτες του πληθωρισμού βρίσκονται σε άνοδο, και η επικείμενη, «ταχεία και άγρια σύσφιξη» στην προσφορά χρήματος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προκαλεί ανησυχίες για τις προοπτικές του μπλοκ. Στην Ε.Ε. αναμένουν οικονομική στασιμότητα με ρυθμό ανάπτυξης κάτω από το 1%, μετά το 3,5% της περασμένης χρόνιας – ποσοστό υψηλότερο από τα αντίστοιχα στις ΗΠΑ και στην Κίνα. 

«Δεν νομίζω ότι θα επικρατεί ελπιδοφόρο κλίμα στις συναντήσεις στο ΔΝΤ, θα είναι κάπως καταθλιπτικά», λέει η Ρόχας Σουάρεζ, εκτιμώντας πως η αίσθηση της ευθραυστότητας «σε κάθε γωνιά», θα είναι η κυρίαρχη διάθεση. 

Μια βασική εκκρεμότητα που θα ρίξει τον «ίσκιο» της στις συνεδριάσεις είναι ο ρόλος της Κίνας, που μετά από έναν μεγάλο κυβερνητικό ανασχηματισμό βρίσκεται σε ολοένα και μεγαλύτερη σύγκρουση με τις ΗΠΑ για το εμπόριο και την τεχνολογία. 

Στα νευραλγικά ερωτήματα είναι ο βαθμός στον οποίο η Κίνα θα πρέπει να συναποφασίζει για τη διακυβέρνηση διεθνών οργανισμών, σε αναλογία με την οικονομική της δύναμη, καθώς και το αν θα πρέπει να βοηθήσει με τις προσπάθειες ελάφρυνσης τους χρέους στις αναπτυσσόμενες χώρες, δεδομένου ότι το Πεκίνο είναι μεγάλος δανειστής.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου προέβλεψε την προηγούμενη Τετάρτη ότι το εμπόριο διεθνώς αναμένεται να αναπτυχθεί κατά 1,7% φέτος. Παρ’ όλα αυτά, προειδοποίησε ότι η διεθνής οικονομία είναι εύθραυστη, με το εμπόριο να εξακολουθεί να ανακάμπτει από την Covid-19, και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τον υψηλό πληθωρισμό να προκαλούν κραδασμούς

Η Παγκόσμια Τράπεζα -δανειστής των αναπτυσσόμενων χωρών- προειδοποίησε την περασμένη εβδομάδα ότι απαιτούνται νέες πολιτικές για την ενίσχυση της παραγωγικότητας και την επιτάχυνση των επενδύσεων, ώστε να αποτραπεί αυτό που θα μπορούσε να είναι μια δύσκολη δεκαετία για την παγκόσμια οικονομία.

Το ΔΝΤ προειδοποίησε την Τετάρτη ότι ο κόσμος θα μπορούσε να χάσει, μελλοντικά, τρισεκατομμύρια δολάρια, αν διασπαστεί γεωπολιτικά σε ανταγωνιστικές πλευρές.

Ο απερχόμενος πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, Ντέιβιντ Μάλπας, επισημαίνει ότι η παγκόσμια οικονομία υποφέρει από στασιμοπληθωρισμό, δηλαδή από χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης, με επίμονο πληθωρισμό των τιμών. 

«Αν εξετάσουμε τα πράγματα ως έχουν, η πρόκληση είναι ότι μπορεί να μην υπάρξει πρόοδος. Πρέπει να αποφύγουμε τη χαμένη δεκαετία».

ΔΝΤ

Επί τους θέματος της πορείας της παγκόσμιας οικονομίας, σε σχέση και με τα όσα αναφέραμε παραπάνω, χαρακτηριστικά ήτανε και αυτά που είπε προσφάτως η επικεφαλής του ΔΝΤ. Δυσοίωνες λοιπόν προβλέψεις για την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας έκανε η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, προειδοποιώντας ότι οι προοπτικές για την επόμενη πενταετία είναι οι πιο αδύναμες τριών και πλέον δεκαετιών και καλώντας τις χώρες να αποφύγουν τον οικονομικό κατακερματισμό που προκαλείται από τις γεωπολιτικές εντάσεις και να λάβουν μέτρα για την ενίσχυση της παραγωγικότητας.

Το ΔΝΤ προβλέπει ότι η αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ την επόμενη πενταετία θα είναι 3% καθώς τα επιτόκια «δαγκώνουν», τόνισε η Γκεοργκίεβα σε ομιλία της εν όψει της εαρινής συνόδου του Ταμείου.

Πρόκειται για τη χαμηλότερη μεσοπρόθεσμη πρόβλεψη από το 1990 και επίσης είναι χαμηλότερη από τον πενταετή μέσο όρο 3,8% τις δύο προηγούμενες δεκαετίες.

Το 2023, το παγκόσμιο ΑΕΠ πιθανόν να αυξηθεί λιγότερο από 3%, σημείωσε η επικεφαλής του Ταμείου.

Η ανάπτυξη, είπε, θα είναι χαμηλότερη φέτος για περίπου το 90% των αναπτυγμένων οικονομιών καθώς η αυστηρότερη νομισματική πολιτική επηρεάζει αρνητικά τη ζήτηση και επιβραδύνει την οικονομική δραστηριότητα στις ΗΠΑ και την Ευρωζώνη.

Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας επιδείνωσε τις ήδη τεταμένες σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας, μεγέθυνε την παγκόσμια κρίση πληθωρισμού και αυξάνει την πείνα σε διάφορα μέρη του κόσμου. «Με την ένταση των γεωπολιτικών εντάσεων και τον πληθωρισμό να παραμένει υψηλός είναι ανέφικτη μία ισχυρή ανάκαμψη… Αυτό πλήττει τις προοπτικές όλων, ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων ανθρώπων και χωρών», σημείωσε η Γκεοργκίεβα.

Πως αλλάζουνε οι εποχές

Μια έρευνα η οποία δεν κρύβουμε πως μας έκανε να γελάσουμε και να πούμε αυθόρμητα ….. ρε πως αλλάζουνε οι εποχές ….. Ήταν πως με βάση επίσημα στοιχεία οι εταιρείες στις ΗΠΑ στρέφονται όλο και περισσότερο σε εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας. Για να τα λέμε όλα … Αυτούς που σε πολλές περιπτώσεις έδιωχναν τα προηγούμενα χρόνια, πολλές φορές “αποστρατεύοντας” τους με μορφές εθελούσιων εξόδων …. Τους τελευταίους λοιπόν μήνες, οι εργαζόμενοι ηλικίας άνω των 55 ετών έχουν πολύ μεγάλη ζήτηση από τις εταιρείες. Ο λόγος αυτού του παράδοξου είναι ότι στις ηλικίες αυτές οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα δυναμικοί επαγγελματικά, όπως προκύπτει από σχετική έρευνα της εφημερίδας Wall Street Journal και του ινστιτούτου NORC με αντικείμενο τις αξίες των Αμερικανών. Σχετικό δημοσίευμα της αμερικανικής εφημερίδας που επικαλείται τα πορίσματα της εν λόγω έρευνας φέρει το 75% των ερωτηθέντων ηλικίας από 65 ετών και άνω να χαρακτηρίζει πολύ σημαντική γι’ αυτούς τη σκληρή δουλειά. Το ποσοστό είναι σαφώς μικρότερο, όμως, και συγκεκριμένα 61%, όταν τίθεται το ίδιο ερώτημα σε νέους ηλικίας 18 έως 29 ετών.

Με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, τα άτομα ηλικίας 55 ετών και άνω είναι, πλέον, το ταχύτερα αναπτυσσόμενο τμήμα του εργατικού δυναμικού στις ΗΠΑ. Οι δημογραφικές αλλαγές μπορούν να δώσουν μια λογική εξήγηση γι’ αυτή την τάση καθώς στην εποχή μας οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και κάνουν λιγότερα παιδιά. Επιπλέον, ορισμένοι συνταξιούχοι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εργαστούν για να τα βγάλουν πέρα λόγω του αυξημένου πληθωρισμού.