"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 15/01/24

Παραγωγικό μοντέλο

Έχοντας αρκετές φορές αναφερθεί στο ζήτημα του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, με ειρωνική διάθεση αρκετές φορές, σχολιάσει πως εμείς διαπιστώνουμε πως δεν έχει αλλάξει με το παραμικρό με τα χρόνια της κρίσης …. Αξίζει να δούμε τα όσα έγραφε σε πρόσφατο άρθρο του στο Money Review, σχολιάζοντας πως κενό γράμμα φαίνεται ότι παρέμεινε η πολυσυζητημένη αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου στην Ελλάδα, καθώς μετά τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, που τη διαδέχθηκε η πανδημική κρίση και πλέον διανύουμε την πληθωριστική κρίση, η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να στηρίζεται κατά βάση στο εμπόριο και τον τουρισμό και στους… ελεύθερους επαγγελματίες, και ακόμη λιγότερο σε σύγκριση με το παρελθόν στη μεταποίηση. Στη διάρκεια, μάλιστα, της δεκαετούς κρίσης παραδοσιακοί κλάδοι της ελληνικής μεταποίησης, όπως η από τα προηγούμενα χρόνια χειμαζόμενη κλωστοϋφαντουργία, η επιπλοποιία και η βιομηχανία ειδών ένδυσης, συρρικνώθηκαν περαιτέρω. Εντυπωσιακή είναι η μετατόπιση της απασχόλησης, από το εμπόριο, τη μεταποίηση και τις κατασκευές, στον τουρισμό και την εστίαση. Ετσι, μπορεί σήμερα ο κλάδος να αναζητεί προσωπικό, προωθώντας συμφωνίες για «εισαγωγή» εργαζομένων, όμως στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης οι απασχολούμενοι σε αυτόν σχεδόν διπλασιάστηκαν.

Από τα στοιχεία επίσης προκύπτει ότι στην πραγματικότητα η κρίση άφησε πίσω της δεκάδες χιλιάδες «λουκέτα» και ανακατατάξεις στον επιχειρηματικό χάρτη μέσα από συγκέντρωση της αγοράς σε λιγότερα χέρια, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι η ελληνική επιχειρηματικότητα δεν παραμένει κατακερματισμένη σε πολύ μικρές και εκ των πραγμάτων ευάλωτες και με προβλήματα βιωσιμότητες οντότητες. Δύο και μόνο νούμερα είναι ενδεικτικά του τι συνέβαινε και τι εξακολουθεί να συμβαίνει στην «ελληνική επιχειρηματικότητα»: με βάση την ανάλυση της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) ανά τετραψήφιο κλάδο οικονομικής δραστηριότητας προκύπτει ότι το 2011 ο μεγαλύτερος αριθμός επιχειρήσεων, 49.270, ήταν… μηχανικοί και στη δεύτερη θέση βρίσκονταν τα εστιατόρια με 46.734 επιχειρήσεις, ενώ τα μπαρ ήταν 40.392. Το 2021 η εικόνα δεν ήταν πολύ διαφορετική: απλώς τα εστιατόρια είχαν περάσει στην πρώτη θέση με 39.294 επιχειρήσεις, ακολουθούσαν οι δικηγόροι (38.111) και στην τρίτη θέση οι μηχανικοί (37.490). Το 2021 τα μπαρ εξακολουθούσαν να βρίσκονται στις πρώτες θέσεις, με τις επιχειρήσεις της συγκεκριμένης δραστηριότητας να ανέρχονται σε 34.506.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του Στατιστικού Μητρώου Επιχειρήσεων που διατηρεί η ΕΛΣΤΑΤ και στο οποίο ενσωματώθηκαν πριν από λίγες ημέρες και τα στοιχεία που αφορούν το 2021, ο αριθμός των επιχειρήσεων στην Ελλάδα (νομικές μονάδες) διαμορφώθηκε το 2021 σε 1.447.339 από 1.137.602 το 2011. Ωστόσο, η αύξηση αυτή είναι πλασματική και οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι από το 2014 άλλαξε η φορολογία των αγροτών με τον λογιστικό προσδιορισμό όλων των αγροτικών εισοδημάτων, γεγονός που οδήγησε στην υποχρεωτική εγγραφή σε ειδικά μητρώα. Εάν αφαιρεθεί ο τομέας της γεωργίας-δασοκομίας-αλιείας, τότε προκύπτει ότι στην πραγματικότητα μετά την οικονομική κρίση οι επιχειρήσεις ήταν 909.474 έναντι 964.557 το 2011. Αξίζει, βεβαίως, να σημειωθεί ότι το 2021 οι επιχειρήσεις για πρώτη φορά –εξαιρουμένου πάντα του τομέα γεωργίας, δασοκομίας, αλιείας– από το 2016 ανήλθαν πάνω από τις 900.000.

Με την εξαίρεση του παραπάνω κλάδου, το 25% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα δραστηριοποιείται στο εμπόριο, χονδρικό και λιανικό, ενώ ένα 16,43% ανήκει στις επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ατομικές επιχειρήσεις-ελεύθερους επαγγελματίες, από ηλεκτρολόγους και υδραυλικούς, μέχρι δικηγόρους, πολιτικούς μηχανικούς και γιατρούς. Το 12% περίπου αφορά επιχειρήσεις του τομέα παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης, το 7,3% είναι επιχειρήσεις του κατασκευαστικού κλάδου, ενώ οι μεταποιητικές επιχειρήσεις αποτελούσαν το 2021 περίπου το 6,3% του συνόλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τέλος αυτής της δύσκολης δεκαετίας, οι μεταποιητικές επιχειρήσεις ήταν λιγότερες κατά περίπου 20.000, από 76.343 το 2011 είχαν μειωθεί σε 57.451 το 2021. Οι πιο βαριές απώλειες καταγράφηκαν στην κατηγορία της κατασκευής ειδών ένδυσης με τις επιχειρήσεις να μειώνονται κατά 47,6%, στη βιομηχανία ξύλου (-46%), στην κατασκευή επίπλων (-45%), στην παραγωγή βασικών μετάλλων (-43%). Ακόμη και στον μεγαλύτερο κλάδο της ελληνικής μεταποίησης, που είναι η βιομηχανία τροφίμων, οι επιχειρήσεις το 2021 ήταν λιγότερες κατά 7% ή κατά περίπου 1.000 σε σύγκριση με το 2011. Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι στη βιομηχανία τροφίμων υπάρχει έντονη κινητικότητα τα τελευταία χρόνια, με την ύπαρξη πολλών πτωχεύσεων και «λουκέτων», αλλά και την πραγματοποίηση πολλών εξαγορών και συγχωνεύσεων.

Ο επιχειρηματικός χάρτης την τελευταία δεκαετία 2011-2021:

– Ο αριθμός των νομικών μονάδων εμφανίζεται αυξημένος στις 1.447.339 από 1.137.602. Προσοχή, όμως. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι από το 2014 κι έπειτα το αγροτικό εισόδημα προσδιορίζεται λογιστικά και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ανοίξουν βιβλία οι αγρότες. Εάν αφαιρεθεί ο κλάδος αυτός, τότε στην πραγματικότητα οι νομικές μονάδες το 2021 ήταν λιγότερες από το 2011, περί τις 909.000.

– Στους περισσότερους κλάδους καταγράφεται σημαντική μείωση των νομικών μονάδων, κάτι που οφείλεται σε «λουκέτα» και συγκέντρωση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: κλωστοϋφαντουργία, βιομηχανία ειδών ένδυσης, χαρτοποιία, επιπλοποιία, όπου καταγράφεται μείωση των νομικών μονάδων ακόμη και κατά 45%. Από την άλλη καταγράφεται αύξηση των νομικών μονάδων σε κλάδους όπως: παραγωγή και παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, προγραμματιστές, πληροφορική (84%), real estate (46%), υπηρεσίες μίσθωσης, υπηρεσίες υγείας.

– Ο κύκλος εργασιών δεν έχει διαφοροποιηθεί συνολικά και είναι σχεδόν στα επίπεδα του 2011, στα 341 δισ. ευρώ το 2021. Φυσικά στη διάρκεια της κρίσης μειώθηκαν και οι νομικές μονάδες και ο κύκλος εργασιών με χειρότερο έτος το 2016 και συνολικό τζίρο 272 δισ. ευρώ.

– Από πλευράς απασχόλησης το πιο ενδιαφέρον νομίζω είναι η μετακίνηση σε συγκεκριμένους κλάδους: μείωση απασχολουμένων σε παραδοσιακούς κλάδους όπως το λιανεμπόριο και η μεταποίηση και κατακόρυφη αύξηση σε τομείς όπως ο τουρισμός – εστίαση, από 358.106 το 2011 σε 639.473 το 2021, στον τομέα της υγείας (έχουμε γεμίσει ιδιωτικά θεραπευτήρια και διαγνωστικά κέντρα) από 121.544 το 2011 σε 309.000 το 2021 και στην εκπαίδευση από 84.000 το 2011 σε 348.000 το 2021 με πολύ μεγάλη αύξηση κυρίως σε ό,τι αφορά τη μεταλυκειακή εκπαίδευση (ΙΕΚ κ.λπ.).

Αναδύονται νέοι κλάδοι, δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης ο τουρισμός

Την ώρα που παραδοσιακοί κλάδοι της μεταποίησης συρρικνώνονταν, «αναδύονταν» καινούργιοι κλάδοι επιχειρηματικής δραστηριότητας κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, απόρροια της ραγδαίας προόδου της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια. Ετσι, από τα στοιχεία του Στατιστικού Μητρώου Επιχειρήσεων προκύπτει ότι από τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης επιχειρήσεων, 84%, κατέγραψαν οι δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας, που σχετίζονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό επιχειρήσεων και νοικοκυριών.

Η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας είχε ως συνέπεια να αυξηθούν κατά 34% οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου, ενώ ο κλάδος του real estate που μετά τη «φούσκα» στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας ζει πάλι ένδοξες στιγμές, αριθμούσε το 2021 13.994 επιχειρήσεις, κατά 45% περισσότερες σε σύγκριση με το 2011.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αύξηση κατά 29% των επιχειρήσεων παροχής υγείας, εξέλιξη που σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την υποβάθμιση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, κυρίως λόγω των μεγάλων περικοπών στα μνημονιακά χρόνια. Αυτό που κυρίως έχει αυξηθεί δεν είναι τόσο τα ιδιωτικά θεραπευτήρια, κατηγορία όπου έγιναν επενδύσεις και εξαγορές τα τελευταία χρόνια, αλλά κυρίως τα διάφορα διαγνωστικά κέντρα.

Στην εν λόγω κατηγορία επιχειρήσεων, εξάλλου, καταγράφεται σχεδόν τριπλασιασμός των απασχολουμένων, καθώς το 2021 είχαν φτάσει τους 304.900 από 121.544 το 2011.

Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η αλλαγή της εικόνας στον κλάδο της εκπαίδευσης. Αν και ο αριθμός συνολικά των επιχειρήσεων ήταν το 2021 μικρότερος από αυτόν του 2011 (22.743 επιχειρήσεις το 2021 έναντι 24.298 το 2011) ο αριθμός των απασχολουμένων σχεδόν τετραπλασιάστηκε, καθώς από 84.035 το 2011 έφτασε τα 348.228 άτομα το 2021. Στον ευρύτερο κλάδο της εκπαίδευσης καταγράφεται σημαντική αύξηση των ιδιωτικών σχολείων πρωτοβάθμιας (496 νομικές μονάδες το 2021 από 126 το 2011) και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (368 μονάδες γενικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από 272 το 2011), ενώ πολύ μεγάλη είναι η αύξηση των επιχειρήσεων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με 602 μονάδες το 2021 από 134 το 2011. Αντίστοιχη είναι η εικόνα και για τη μεταδευτεροβάθμια μη τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως είναι για παράδειγμα τα ΙΕΚ, με 77 επιχειρήσεις το 2021 έναντι 39 το 2011.

Μεγαλύτερος εργοδότης παρέμεινε φυσικά το εμπόριο, τομέας όμως που υπέστη σημαντικές απώλειες τόσο σε ό,τι αφορά τον αριθμό των επιχειρήσεων όσο και την απασχόληση. Το 2021 λειτουργούσαν σχεδόν 70.000 λιγότερες εμπορικές επιχειρήσεις από ό,τι το 2011 και συγκεκριμένα 227.192 από 296.488 το 2011, ενώ απασχολούνταν 799.484 άτομα από 850.947 το 2011.

Δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης, πλέον, είναι ο τουρισμός-εστίαση, ενώ το 2011 ήταν ο μεταποιητικός τομέας, καθώς το 2021 οι απασχολούμενοι στην πραγματική «βαριά βιομηχανία της χώρας» είχαν φτάσει τους 639.734 (656.342 το 2019, προ πανδημίας δηλαδή) από 358.106 το 2011.

Φτωχότεροι κατά 22,5%

Το αποτύπωμα της κρίσης στη χώρα μας αναδεικνύουν τα πειραματικά δεδομένα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την κατανομή του πλούτου στα νοικοκυριά της ευρωζώνης.

Με βάση τα στοιχεία της ΕΚΤ, ενώ τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά αύξησαν το σύνολο της περιουσίας τους κατά σχεδόν 60% από το 2009 ως σήμερα, οι Ελληνες είναι σήμερα κατά 22,5% φτωχότεροι σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα.

Το 2009 η συνολική αξία των ευρωπαϊκών περιουσιών υπολογιζόταν στα 37,9 τρισ. ευρώ, ενώ σήμερα ξεπερνά τα 60 τρισ. ευρώ, παρά την επιβράδυνση στον ρυθμό της αύξησης του πλούτου που έφερε η πανδημία.

Σημειώνεται ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της οποίας τα νοικοκυριά είναι φτωχότερα σήμερα σε σύγκριση με το 2009.

Συγκεκριμένα, η συνολική περιουσία των ελληνικών νοικοκυριών υπολογιζόταν στα 968,6 δισ. ευρώ το 3ο τρίμηνο του 2009.

Εκτοτε, ξεκίνησε μια ξέφρενη απώλεια περιουσίας για τους έλληνες πολίτες, που έφτασαν να κατέχουν συνολικά μόλις 687,2 δισ. ευρώ το 2ο τρίμηνο του 2016, σημειώνοντας μείωση 29% μέσα σε 7 χρόνια.

Η περιουσία των ελληνικών νοικοκυριών σημείωσε στη συνέχεια μικρή αύξηση, πριν να έρθει το «χαστούκι» της πανδημίας που έριξε την αξία της στα 670,3 δισ. ευρώ το πρώτο τρίμηνο του 2020, όταν και η οικονομική δραστηριότητα πάγωσε παγκοσμίως από την πανδημία του Covid και τα lockdowns.

Από τότε πάντως οι Ελληνες έχουν δει τον πλούτο τους να αυξάνεται σημαντικά, φτάνοντας τα 749,8 δισ. ευρώ στο 2ο τρίμηνο του 2023.

Κύρια πηγή αύξησης της περιουσίας τους είναι τα ακίνητα.

Για τον λόγο αυτό παρατηρείται εκτίναξη της περιουσίας ακίνητα τα τελευταία χρόνια που συνέβαλε στην βελτίωση του συνολικού πλούτου τα αντίστοιχα έτη.

Το σύνολο των νοικοκυριών της ευρωζώνης, από την άλλη, έχει δει μια σημαντική αύξηση στις ιδιωτικές περιουσίες.

Το 2009 η συνολική αξία των ευρωπαϊκών περιουσιών υπολογιζόταν στα 37,9 τρισ. ευρώ, ενώ σήμερα ξεπερνά τα 60 τρισ. ευρώ, παρά την επιβράδυνση στον ρυθμό της αύξησης του πλούτου που έφερε η πανδημία.

Προέλευση

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία της ΕΚΤ σε σχέση με την προέλευση του πλούτου των νοικοκυριών.

Το μεγαλύτερο (473,2 δισ. ευρώ) μερίδιο της συνολικής περιουσίας των Ελλήνων αφορά ακίνητη περιουσία, ακολουθούν καταθέσεις (159,8 δισ. ευρώ) και επιχειρήσεις (110,5 δισ. ευρώ), ενώ μικρά ποσά προέρχονται από μετοχές εισηγμένων στο Χρηματιστήριο επιχειρήσεων (11,5 δισ. ευρώ), επενδυτικά κεφάλαια (11,4 δισ. ευρώ) και χρεωστικούς τίτλους (6 δισ. ευρώ).

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η εμπιστοσύνη των Ελλήνων στο Χρηματιστήριο έχει μειωθεί σημαντικά (25,5 δισ. ευρώτο 2009, μείωση 55%), αλλά και το ότι οι Ελληνες δανείζουν πολύ λιγότερο από ό,τι παλαιότερα, με τους χρεωστικούς τίτλους να είναι πεσμένοι κατά 72% (21,3 δισ. ευρώ το 2009).

Αντιθέτως, αυξημένη είναι η εμπιστοσύνη των ελληνικών νοικοκυριών στα επενδυτικά κεφάλαια, τα οποία έχουν διπλασιαστεί από το 2009, όταν η αξία τους υπολογιζόταν στα 5,8 δισ. ευρώ.

Ακίνητα

Παρόμοια είναι η δομή του πλούτου των νοικοκυριών και στο σύνολο της ευρωζώνης, με την ακίνητη περιουσία να κυριαρχεί και να έχει σημειώσει 50% αύξηση της συνολικής της αξίας από το 2009. Σήμερα, το σύνολο της ακίνητης περιουσίας που ανήκει στα ευρωπαϊκά νοικοκυριά εκτιμάται στα 39,9 τρισ. ευρώ.

Το γεγονός ότι η αξία αυτή ξεπερνά το ύψος του συνολικού σταθμισμένου πλούτου των ευρωπαϊκών νοικοκυριών το 2009 δείχνει σαφώς πως η ακίνητη περιουσία έχει πολλαπλασιάσει την αξία της αυτά τα χρόνια, κάτι που βέβαια γίνεται εύκολα αντιληπτό αν κοιτάξει κανείς τις τιμές των ενοικίων στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, συμπεριλαμβανομένης και της Αθήνας.

Αλλωστε, η ιδιοκτησία ακινήτων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πλούτο των νοικοκυριών.

Τα τελευταία 5 χρόνια, ο συνολικός πλούτος των ιδιοκτητών ακινήτων, που αντιστοιχούν στο 60% του συνολικού πληθυσμού των χωρών της ευρωζώνης, αυξήθηκε κατά 27% ανά νοικοκυριό, ενώ η αύξηση για τους μη ιδιοκτήτες περιορίζεται στο 17% ανά νοικοκυριό και οφείλεται κυρίως στην αύξηση των καταθέσεων.

Ανισότητες

Τέλος, ενδιαφέρον δείχνουν και οι δείκτες των ανισοτήτων τόσο στη χώρα μας όσο και στο σύνολο της ευρωζώνης.

Συγκεκριμένα, το 5% των πλουσιότερων ελληνικών νοικοκυριών κατέχει σήμερα το 33,6% του συνολικού πλούτου, σημειώνοντας μικρή αύξηση σε σχέση με το 2009 (32,9%).

Αντιθέτως, το φτωχότερο 50% των νοικοκυριών κατέχει το 10,9%, καταγράφοντας επίσης μια μικρή αύξηση συγκριτικά με το 2009 (10,8%).

Στο σύνολο της ευρωζώνης όμως, οι ανισότητες είναι σημαντικά μεγαλύτερες, καθώς το πλουσιότερο 5% κατέχει το 43% του συνολικού πλούτου σήμερα, ενώ το φτωχότερο 50% κατέχει μόλις το 5,3%.

Σημειώνεται πως το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στην ευρωζώνη καταγράφηκε στο αποκορύφωμα της κρίσης του ευρώ, το πρώτο τρίμηνο του 2015.

H πιο ενδιαφέρουσα έρευνα εδώ και πολύ καιρό

Θα ξεκινήσουμε με μια έκθεση την οποία δεν κρύβουμε πως βρήκαμε από τις πιο ενδιαφέρουσες που έχουμε διαβάσει εδώ και πολύ καιρό, με συμπεράσματα που όσον αφορά τη χώρα μας, θετικότερα από ότι περιμέναμε, έχοντας πάρα πολλές φορές ασχοληθεί με το μεγάλο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας.  

Χαμηλότερη ανάπτυξη και περισσότερες δημοσιονομικές προκλήσεις σημαίνει για τις περισσότερες χώρες του πλανήτη η δημογραφική αλλαγή που θα σημειωθεί τις επόμενες δεκαετίες, λόγω της μείωσης του ρυθμού γεννήσεων και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, προειδοποιεί η S&P. Η Ελλάδα μπορεί να είναι η 4η γηραιότερη χώρα ανάμεσα σε εκείνες που εξέτασε ο οίκος αξιολόγησης, όμως οι σχετικές δαπάνες της αναμένεται να μειωθούν έως το 2035.

Όπως εξηγούν οι οικονομολόγοι της S&P Samuel Tilleray, Marko Mrsnik και Kenneth Wattret, όλες οι χώρες είναι εκτεθειμένες στη δημογραφική αλλαγή, αλλά κάποιες θα υποστούν τις συνέπειες πολύ συντομότερα από άλλες. «Ενώ οι κυβερνήσεις θα δυσκολευτούν να αντιστρέψουν τις δημογραφικές τάσεις, η ικανότητά τους να περιορίσουν τα δημοσιονομικά ρίσκα είναι πιο εφικτή, εφόσον τα μέτρα πολιτικής είναι αποφασιστικά και έγκαιρα», τονίζουν.

Ασφαλώς, το δημογραφικό δεν είναι ένα νέο ζήτημα, αλλά η σημασία του για τις κυβερνήσεις και τα δημόσια οικονομικά αυξάνεται. Από τις 80 χώρες τις οποίες εξέτασε η S&P, όλες εμφανίζουν γήρανση πληθυσμού, αλλά η ένταση του φαινομένου είναι ανομοιογενής.  Ο οίκος εντόπισε 18 χώρες όπου ο πληθυσμός της τρίτης ηλικίας σε σχέση με τα άτομα σε ηλικία εργασίας θα έχει αυξηθεί τουλάχιστον κατά 50%.

Με δεδομένο ότι οι τρεις παράγοντες της μακροπρόθεσμης ανάπτυξης είναι η αύξηση της εργασίας, του κεφαλαίου και της παραγωγικότητας, η συρρίκνωση της προσφοράς εργασίας θα πιέσει το ΑΕΠ, τονίζει η S&P. Και καθώς μία ταχύτερη συσσώρευση κεφαλαίου είναι απίθανο να επιτευχθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ειδικά στις ανεπτυγμένες οικονομίες, το βάρος θα πέσει στην τεχνολογική ανάπτυξη και τον αντίκτυπο που αυτή θα έχει στην παραγωγικότητα. Πρακτικά, η προβλεπόμενη μείωση του εργατικού δυναμικού του πλανήτη θα πρέπει να αντισταθμιστεί, για παράδειγμα, από την ευρεία υιοθέτηση των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να διατηρηθούν οι σημερινοί ρυθμοί ανάπτυξης.

Όμως, ιστορικά, τέτοιες επαναστατικές τεχνολογικές αλλαγές φέρνουν μεν μια αρχική ώθηση στην παραγωγικότητα, αλλά συνήθως δεν προκαλούν αλλαγές με διάρκεια, σημειώνει ο οίκος.

Ποιες χώρες θα δεχθούν τις μεγαλύτερες δημοσιονομικές πιέσεις

Η γήρανση των πληθυσμών αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για τα οικονομικά των κυβερνήσεων, καθώς τα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας πολλών χωρών θα αποδειχθούν μη βιώσιμα εάν δεν γίνουν αλλαγές, τονίζει η S&P.  

Και ενώ πολλά μέτρα πολιτικής εστιάζουν στις συντάξεις, είναι όλο και πιο σαφές ότι και οι δαπάνες της υγείας αποτελούν έναν εξίσου σημαντικό τομέα.  Οι δαπάνες που σχετίζονται με την ηλικία περιλαμβάνουν τις συντάξεις, την υγεία και την μακροχρόνια φροντίδα, με τα σχετικά έξοδα να διαφέρουν σημαντικά ανάμεσα στις χώρες, καθώς στην Ευρώπη ανέρχονται κατά μέσο όρο στο 19,1% του ΑΕΠ, ενώ στην υπο-Σαχάρια Αφρική φτάνουν μόλις στο 2,3% του ΑΕΠ.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αναμένεται να παραμείνουν εκείνες που ξοδεύουν τα περισσότερα στις δαπάνες που σχετίζονται με την υγεία.  Τα γενναιόδωρα κρατικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, σε συνδυασμό με την κρατική υγεία για όλους, αφήνουν τις κυβερνήσεις της περιοχής εκτεθειμένες στη γήρανση των πληθυσμών τους.  

Όμως, όπως τονίζει η S&P, η επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών εξαιτίας της δημογραφικής αλλαγής δεν είναι μονόδρομος, κάτι το οποίο αποδεικνύεται από την περίπτωση της Ελλάδας.

Παρότι η Ελλάδα περιγράφεται σαν μια χώρα που γερνά –είναι η τέταρτη γηραιότερη του δείγματος- εντούτοις οι δαπάνες που σχετίζονται με την ηλικία αναμένεται να μειωθούν έως το 2035, ως αποτέλεσμα των σημαντικών μεταρρυθμίσεων που εφάρμοσαν διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές μείωσαν τις πληρωμές, με την S&P να δίνει σαν παράδειγμα την κατάργηση ενός μεγάλου μέρους της αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των συντάξεων.

Η μελλοντική πρόκληση για την ελληνική κυβέρνηση θα σχετίζεται με το εάν οι πληρωμές κοινωνικής ασφάλισης είναι επαρκείς και όχι με τη βιωσιμότητά τους, τονίζει ο οίκος.

Μαθήματα από την Ιαπωνία

Συνεχίζοντας με την ίδια έκθεση. Με το 29,2% του πληθυσμού σε ηλικία άνω των 65 ετών και ακόμα 1 στους 10 πάνω από τα 80, η Ιαπωνία είναι η χώρα που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της δημογραφικής αλλαγής. Όμως, η χώρα αντισταθμίζει τη γήρανση του πληθυσμού κατά την τελευταία δεκαετία ανεβάζοντας τα ποσοστά απασχόλησης ανάμεσα στην τρίτη ηλικία. Όπως σημειώνει η S&P, αυτό επιτυγχάνεται με την ενθάρρυνση των ηλικιωμένων να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας και τις προσπάθειες για βελτίωση της συμμετοχής των γυναικών στην απασχόληση.

Οι 3 άξονες πολιτικής

Όπως τονίζει η S&P, τα αποφασιστικά και έγκαιρα μέτρα πολιτικής μπορούν να βοηθήσουν να περιοριστούν οι δημοσιονομικοί κίνδυνοι από τη γήρανση του πληθυσμού.

Ο οίκος προτείνει στις κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές ανισορροπίες με τρεις βασικούς τρόπους:

–          Μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που στοχεύουν στην αύξηση των επιπέδων της απασχόλησης για τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα.

–          Μέσω εμπροσθοβαρούς δημοσιονομικής προσαρμογής.  

–          Μέσω σημαντικών μεταρρυθμίσεων στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και υγείας, πέραν των μέχρι στιγμής πρωτοβουλιών των κυβερνήσεων. 

Νέα διαφοροποίηση Σαμαρά με σχέδιο

Τέλος, όπως σχολίαζε και ο Βηματοδότης, τη διαφοροποίησή του (η τέταρτη τον τελευταίο καιρό) με την θέση του Πρωθυπουργού να επιτρέψει την αποχή ως «αξιοπρεπή στάση» των βουλευτών όσον αφορά στη ρύθμιση για τα ομόφυλα ζευγάρια διατύπωσε ο πρώην Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος εξ αρχής είχε ταχθεί εναντίον του υπό σύνταξη νομοσχεδίου. Ο κ. Σαμαράς είπε συγκεκριμένα: «Εγώ ξέρω ότι επί χρόνια όλοι οι πολιτικοί λέμε στον Ελληνικό λαό ότι πρέπει να μην απέχει από τις εκλογές και να ψηφίζει για το καλό της Δημοκρατίας. Θα λέμε, λοιπόν, στον Ελληνικό λαό να ψηφίζει και να μην απέχει, και, λέμε ταυτόχρονα στους βουλευτές και τους υπουργούς να απέχουν;»

Εντύπωση δεν προκάλεσε η νέα ένσταση του πρώην Πρωθυπουργού, αλλά το ότι ουσιαστικά αντέκρουσε την υπόδειξη του Κυριάκου Μητσοτάκη για αποχή παρέχοντας αντεπιχείρημα στους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας να παραμένουν στην αίθουσα και να ψηφίσουν κατά του νομοσχεδίου. Και ακόμα, φρόντισε, επίσης, να επαναλάβει με έμμεσο τρόπο την αντίθεση του με τη ρύθμιση παραπέμποντας σε τοποθέτηση που θα κάνει στη Βουλή «όταν έρθει η ώρα». Το νέο «χτύπημα» Σαμαρά φαίνεται στοχευμένο και δουλεμένο στην… προπόνηση.