Παραγωγικό μοντέλο

Γνωστά τα όσα λέμε σχεδόν καθημερινά. Αργεί η αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου στη χώρα μας. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι οι επενδύσεις στη χώρα μας ακολουθούν το μοντέλο που είχαν πριν 10 χρόνια και πριν 20 χρόνια. Διαφοροποιήσεις υπάρχουν, ευτυχώς προς το καλύτερο, αλλά δεν είναι ικανές να μεταβάλλουν ριζικά το παραγωγικό μοντέλο.Στην θεώρηση αυτή κατέληξε χθες και ο γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ Νίκος Βέττας, απαντώντας σε δημοσιογράφους σχετικά με την ανάπτυξη της οικονομίας, των επενδύσεων και την αλλαγή παραγωγικού μοντέλου. «Αυτό που παρατηρούμε τα τελευταία πέντε χρόνια», είπε ο Γενικός Διευθυντής του ΙΟΒΕ, «είναι μια βελτίωση της ελληνικής οικονομίας, σχεδόν σε όλες τις πλευρές της, στην ανεργία, στις τράπεζες, στις αξιολογήσεις, στις ξένες επενδύσεις, αλλά είναι -να τολμήσω την κρίση- μια αναβάθμιση της προηγούμενης οικονομίας που είχαμε, και όχι μια αλλαγή της».

 Και συνέχισε: «Οι κανόνες της οικονομίας μας, για τον ρόλο του κράτους, για την αργή απονομή δικαιοσύνης, για την πολυπλοκότητα και την αντιφατικότητα των ρυθμίσεων, αυτά δεν είναι μόνον του παρελθόντος. Εννοείται ότι έχει γίνει σημαντική βελτίωση και μέσω της ψηφιοποίησης και γι’ αυτό υπάρχει αυτή η ανάκαμψη που έχουμε. Αλλά δεν είναι μια οικονομία που ανταποκρίνεται τόσο έντονα προσελκύοντας το φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, που θα μπορούσε να προσελκύσει αν είχε μια δραστικότερη αποκοπή, από το τρόπο που λειτουργούσε πριν την κρίση». 

 Ο κ. Βέττας σημείωσε ακόμη ότι πρέπει να αυξηθεί η συμμετοχή του τομέα μεταποίησης στις νέες επενδύσεις και στο ΑΕΠ της χώρας και ότι χωρίς μια ισχυρή παραγωγική μηχανή που εστιάζεται σε προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, πολύ η χώρα θα αλλάξει παραγωγικό μοντέλο. Επίσης επικρότησε το σχέδιο της κυβέρνησης ύψους 3 δισ. ευρώ που ανακοίνωσαν την περασμένη Δευτέρα ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης και ο υπουργός Ανάπτυξης για την στήριξη τα μεταποίησης και της βιομηχανίας, σημειώνοντας ότι είναι πολύ μεγάλη ανάγκη να αυξηθεί η συμμετοχή της βιομηχανίας -και ειδικά της μεταποίησης και ειδικότερα η μεταποίηση η οποία ενσωματώνει νέες τεχνολογίες- καθώς είναι μονόδρομος για να πιαστούν οι ζητούμενοι ρυθμοί ανάπτυξης του 2% έως 3%.Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι η χώρα δεν έχει αλλάξει παραγωγικό μοντέλο. Πέρυσι στη χώρα δαπανήθηκαν περίπου 34 δισ. ευρώ σε πάγιο εξοπλισμό, εκ των οποίων το 39% αφορούσε σε κατασκευές (οικίες, υποδομές κ.λπ.), το 44% σε εξοπλισμούς (μηχανολογικούς, μεταφορικά μέσα, αμυντικούς κ.λπ.) και το υπόλοιπο 19% σε καλλιεργούμενους βιολογικούς πόρους (φυτά και ζώα) και δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας...

Ανεργία

Η ανεργία, όπως μετριέται από την Eurostat και την ΕΛΣΤΑΤ, έχει υποχωρήσει κάτω από το 10% φέτος. Σύμφωνα με μελέτη του ΚΕΠΕ, αν ληφθούν υπόψη τα στοιχεία για τις κενές θέσεις εργασίας, η μέση ετήσια ανεργία ήταν χαμηλότερη από το 10% στην Ελλάδα τα τελευταία, τουλάχιστον, 15 χρόνια. 

Οπως σημειώνει το ΚΕΠΕ, αν ληφθούν υπόψη οι κενές θέσεις εργασίας, υπολογίζεται ο δείκτης της αποτελεσματικής ανεργίας, στον οποίο αναφέρθηκαν για πρώτη φορά οι Michaillat και Saez το 2022, εστιάζοντας στην αμερικανική αγορά εργασίας.

Με βάση την ανάλυση του ΚΕΠΕ για τον δείκτη αυτό, η ελληνική αγορά εργασίας ναι μεν έχει καταστεί πιο σφιχτή σε σχέση με προηγούμενα έτη, ωστόσο, παραμένει επίμονα χαλαρή σε όλο το εξεταζόμενο δείγμα χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα δεδομένα από Eurostat (από το 2009 έως σήμερα).

«Στην ανάλυσή μας, χρησιμοποιήσαμε τον δείκτη της αποτελεσματικής ανεργίας, δηλαδή το ποσοστό ανεργίας που λαμβάνει υπόψη το ποσοστό κενών θέσεων εργασίας.

Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, η αποτελεσματική ανεργία υπολείπεται του συνήθους και ευρύτερα αποδεκτού δείκτη ανεργίας (υπάρχει θετικό χάσμα ανεργίας), γεγονός που χαρακτηρίζει την αγορά εργασίας στην Ελλάδα χαλαρή και αποκαλύπτει ότι η ελληνική οικονομία απέχει αρκετά από την πλήρη απασχόληση.

Όμως, αν συνεχιστούν οι θετικές τάσεις μείωσης του χάσματος ανεργίας (διαφορά μεταξύ ανεργίας και αποτελεσματικής ανεργίας) η πλήρης απασχόληση θα μπορούσε να επιτευχθεί ακόμη και στα επόμενα 3,5 χρόνια.

Προς τούτο θα πρέπει να αναζητηθούν πολιτικές που θα ενθαρρύνουν τις παραπάνω τάσεις, όπως η αύξηση της καινοτομίας, η βελτίωση της επιχειρηματικότητας, πολιτικές που ενθαρρύνουν και διευκολύνουν τη συμμετοχή του πληθυσμού και ιδίως των γυναικών (αύξηση της απασχόλησης), τη δημιουργία επιχειρήσεων υψηλής προστιθέμενης αξίας και αποφυγή της αποκλειστικής εστίασης («μονοκαλλιέργειας») στον τουρισμό, την ανάπτυξη ανθρώπινου κεφαλαίου σε ικανότητες και δεξιότητες που χρειάζονται στην αγορά εργασίας ιδιαίτερα μέσω της τεχνικής εκπαίδευσης και της διά βίου μάθησης, την αύξηση της συμμετοχής των ατόμων τρίτης ηλικίας και των συνταξιούχων (προαιρετικά για όσους επιθυμούν να συμμετέχουν σε τέτοια προγράμματα), και τη βελτίωση των αμοιβών εργασίας14 , έτσι ώστε να ανακοπεί η διαρροή υψηλού εργατικού δυναμικού στο εξωτερικό», σημειώνει το ΚΕΠΕ. 

Ιδιοκατοίκηση 

Δεν είχαμε προλάβει να τα σχολιάσει … Ενδιαφέρον βρήκαμε και τα όσα είχανε αναφερθεί πριν από μερικές ημέρες για το ζήτημα των ακινήτων και της ιδιοκατοίκησης. Συγκεκριμένα, η αύξηση της αξίας των οικιστικών ακινήτων είναι ο βασικότερος παράγοντας για τη μείωση του ποσοστού ιδιοκατοίκησης, η οποία έχει πέσει πλέον στο 69,6% στην Ελλάδα.

Όπως τόνισε μιλώντας στο πλαίσιο της 25ης Prodexpo, η Βασιλική Βλαχοστεργίου, Deputy Head of Real Estate Analysis Section στην Τράπεζα της Ελλάδος, το ποσοστό αυτό ειδικότερα στην Αθήνα σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, πέφτει στο 64%.

Προς τα πάνω οι τιμές των ακινήτων

Τα βασικά προβλήματα που οδηγούν σε αυτή τη μείωση είναι το γεγονός ότι οι αξίες των οικιστικών ακινήτων αυξάνεται με διψήφια ποσοστά τη τελευταία διετία, ενώ από το 2017, που ήταν το χαμηλότερο σημείο για την αξία των ακινήτων έως το β’ τρίμηνο του 2024 η αύξηση της αξίας των ακινήτων στην Αθήνα ανέρχεται στο 90%.

Σε σχέση με την καλύτερη χρονιά που ήταν το 2008 η αύξηση κινείται στο 4%. Επιπλέον, το απόθεμα των ακινήτων προς πώληση είναι ποιοτικά υποδεέστερο καθώς είναι «γηρασμένο» αφού ξεπερνά τα 40 έτη.

Ένα ακόμα ζήτημα είναι ότι οι αξίες έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό με την άνοδο να κινείται στο 100% γενικά και στο 70% στο Κέντρο της Αθήνας.

Προς τα κάτω το εισόδημα

Προβληματικό, επίσης, είναι και το γεγονός ότι το διαθέσιμο εισόδημα έχει μειωθεί κατά 20% σε σχέση με το 2008, ενώ δεν εκδίδονται πλέον νέες οικοδομικές άδειες με αποτέλεσμα να υπάρχει έλλειμμα νέων ακινήτων.

Η κυρία Βλαχοστεργίου τόνισε ότι οι οικοδομικές άδειες που εκδόθηκαν από το 2011 έως και το 2024 είναι αθροιστικά οι ίδιες στο σύνολο με αυτές που εκδόθηκαν το 2005.

Οι αξίες των ακινήτων έχουν αυξηθεί στο 100% γενικά και στο 70% στο Κέντρο της Αθήνας, ενώ το διαθέσιμο εισόδημα έχει μειωθεί κατά 20% σε σχέση με το 2008

Η κυρίαρχη νοοτροπία για την ιδιοκατοίκηση

Σχετικά με τη νοοτροπία για την ιδιοκατοίκηση πρόσθεσε ότι αυτή δεν μπορεί να αλλάξει και η ενοικίαση αποτελεί μία προσωρινή λύση, ενώ για την Αθήνα ανέφερε ότι «χωράει» πια τον μισό πληθυσμό στην Ελλάδα, καθώς υπάρχει σημαντική επιβάρυνση από την άνοδο του τουρισμού.

Ο Πάνος Λολώνης, Head of the Geospatial Information Department, Ελληνικό Κτηματολόγιο δήλωσε ότι οι πωλήσεις έχουν αυξηθεί σε σχέση με τις υπόλοιπες συναλλαγές και χαρακτήρισε το 2005 ως το peak της αγοράς. Για την ιδιοκατοίκηση ανέφερε ότι δεν είναι στα ίδια ποσοστά με το παρελθόν, καθώς η κατοχή ακινήτου δεν είναι πλέον προσοδοφόρα, ενώ γίνεται επαχθής λόγω του ΕΝΦΙΑ, της έλλειψης χρηματοδότησης, της συντήρησης και της δυσκολίας της διαδικασίας μεταβίβασης.

Επιπλέον αυξημένη είναι η κινητικότητα των νέων κυρίως προς το εξωτερικό, καθώς δεν επενδύουν πλέον σε σταθερά assets όπως ένα οικιστικό ακίνητο. Εκτός όμως από τα παραπάνω προβλήματα ο κ. Λολόνης σχολίασε ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα ακίνητα προς αγορά και για αυτό το λόγο υπάρχει μεγάλη στροφή προς την ενοικίαση.

Διεθνές πρόβλημα το στεγαστικό

Ο Κοσμάς Θεοδωρίδης, VP of the Real Estate Association of Athens – President of PAC / CEPI, τόνισε ότι το στεγαστικό πρόβλημα υπάρχει σε όλο το δυτικό κόσμο και την Ευρώπη, ενώ στη χώρα μας εξειδικεύεται.

Σχετικά με τα παγκόσμια δεδομένα ανέφερε ότι το να χτίσεις είναι «πολύ ακριβό σπόρ», ενώ υπάρχει έλλειμμα οικοπέδων. Στη χώρα μας το πρόβλημα έγκειται σύμφωνα με τον κ. Θεοδωρίδη ότι η γενιά του Πολυτεχνείου έχει δανειστεί σε μεγάλο βαθμό και έχει επιβαρύνει τις επόμενες γενιές όσον αφορά την ιδιοκατοίκηση. Επιπλέον, υπάρχουν περίπου 2 εκατομμύρια κενές κατοικίες, αλλά αυτές βρίσκονται στην επαρχία και έχουν εγκαταληφθεί. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι ο πληθυσμός συγκεντρώνεται στην Αθήνα και ότι οι νέοι φεύγουν στο εξωτερικό.

Για την επαρχία, τόνισε ότι τα ενοίκια παραμένουν χαμηλά, αλλά δεν υπάρχει καμία επιθυμία για διαμονή καθώς δεν υπάρχει για παράδειγμα ανεπτυγμένο δίκτυο μεταφορών, δηλαδή τρένα. Σχετικά με το τι χρειάζεται να γίνει, ανέφερε ότι η πολιτεία πρέπει καθίσει στο ίδιο τραπέζι με τους ανθρώπους της αγοράς και να συζητήσει ώστε να λυθούν τα προβλήματα πάντοτε με τα διαθέσιμα κεφάλαια.

Ιδιοκατοίκηση και βοήθεια από οικογένεια

Ο Νίκος Τσάτσης, Chief Development Officer, Plasis Real Estate + Development, δήλωσε ότι υπάρχουν αρκετά προβλήματα όσον αφορά την ιδιοκατοίκηση. Αρχικά, αυξάνονται οι τιμές των ακινήτων χωρίς να υπάρχει η αντίστοιχη αύξηση στους μισθούς, ενώ τα δάνεια δε φτάνουν για την αγορά σύγχρονων σπιτιών.

Πρόσθεσε, ότι στο παρελθόν η αγορά ενός ακινήτου συνδεόταν με τη βοήθεια από την οικογένεια. Πλέον αυτό δεν ισχύει καθώς τα οικογενειακά αποθέματα χρημάτων έχουν μειωθεί και επίσης έχουν κατασχεθεί οικογενειακά ακίνητα λόγω των δανείων. Από την άλλη πλευρά, οι νέοι έχουν φύγει στο εξωτερικό, όπου η ενοικίαση είναι κάτι πολύ σύνηθες, ενώ αρκετοί είναι αυτοί που προτιμούν να νοικιάσουν ένα ακίνητο με παροχές παρά να αγοράσουν κάτι παλιό.

Η Μαρί Δελλή, Partner, LCI Law επισήμανε ότι δεν υπάρχουν μεγάλα συγκροτήματα που να παρέχουν υπηρεσίες και να ανήκουν σε έναν ιδιοκτήτη που θα τα διαχειρίζεται. Αντιθέτως, η αγορά έχει εστιάσει σε γραφεία, ξενοδοχεία και logistics με σημαντικά κενά στην κατοικία. Επιπλέον, αναφέρθηκε ότι υπάρχουν νομικά θέματα που θέτουν εμπόδια. Ένα εξ’ αυτών είναι το γεγονός ότι ο συντελεστής δόμησης είναι σε αδράνεια, καθώς δεν έχει μπει ακόμα σε λειτουργία η τράπεζα γης. Επίσης, χρειάζεται απλούστευση σε αδειοδοτικές διαδικασίες όπως αυτές για την κατεδάφιση, την αναπαλαίωση διατηρητέων κτιρίων, την ανακαίνιση, και τις αλλαγές σε χρήσης γης.

Κλείνοντας ανέφερε ότι πρέπει να γίνει δημόσιος διάλογος για το δίκαιο της μίσθωσης της κατοικίας και θα πρέπει να καταργηθεί η προστασία της ελάχιστης διάρκειας μίσθωσης που θέτει ο νόμος και κάθε συμβόλαιο να είναι αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης μεταξύ εκμισθωτή και ενοικιαστή.

Περιμένοντας τον Φιντάν

Τώρα όπως έγραψε ο Βηματοδότης, υπάρχει ωστόσο μια ανεξήγητη για μένα, «κινητικότητα» (ας την πούμε έτσι) στο πολιτικό σύστημα εν αναμονή της επίσκεψης του Χακάν Φιντάν στην Αθήνα, στις 8 Νοεμβρίου. Πολιτικές δραστηριότητες αναβάλλονται, άλλες μετατίθενται και άλλες οργανώνονται ακριβώς την ημέρα της επίσκεψής του. Και εξηγούμαι. Μαθαίνω από έγκυρη πηγή ότι πρώην πρωθυπουργός επρόκειτο να δώσει μια εφ΄όλης της ύλης συνέντευξη, αλλά την ανέβαλε μετά την επίσκεψη Φιντάν. Ο υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας θα δώσει, σύμφωνα με την ίδια πηγή και αυτός συνέντευξη, εφ’όλης της ύλης, όμως μετά την επίσκεψη Φιντάν.

Την Πέμπτη επρόκειτο να γίνε ενημέρωση των βουλευτών της Επιτροπής Άμυνας, αλλά αναβλήθηκε και θα γίνει και αυτή. Υπήρξε παράκληση προς τους βουλευτές της ΝΔ ότι έως ότου έρθει ο Φιντάν στην Αθήνα να μην γίνουν ερωτήσεις στη Βουλή για τα ελληνοτουρκικά του τύπου «ερωτήσεις των 11»). Χθες το απόγευμα υπήρξε ενημέρωση των γαλάζιων βουλευτών που μετέχουν στην επιτροπή Εξωτερικών για τα ελληνοτουρκικά και για την επίσκεψη Φιντάν. Το καλύτερο όμως σας το άφησα τελευταίο. Τα μέλη και φίλοι των «Διαλόγων Νισύρου» οργανώνουν, εκείνες τις ημέρες, μια βραδιά «υψηλού διαλόγου και πολιτικής ανάλυσης» (σ.σ. ναι, έτσι ακριβώς την ονομάζουν), με τρεις εξέχουσες προσωπικότητες, «οι οποίες διαθέτουν πολυετή εμπειρία και βαθιά γνώση των διεθνών σχέσεων». Δηλαδή τον Ευάγγελο Βενιζέλο, την Ντόρα Μπακογιάννη και τον Αμερικανό πρέσβη ε.τ. Charles Ries.

Α, να μην το ξεχάσω, οι μόνοι που ίσως να μην τους πολυνοιάζει για την επίσκεψη Φιντάν στην Αθήνα, θα είναι οι μαθητές που κληρώθηκαν να πετάξουν από το Τατόϊ με τα εκπαιδευτικά αεροσκάφη της Πολεμικής Αεροπορίας, στις 8 Νοεμβρίου, ανήμερα της εορτής των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, που είναι προστάτες των Ικάρων μας.