"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 29/02/24

Είναι πολύ πιο σοβαρό θέμα από ότι πιστεύουμε

Μπορεί σε κάποιους να φανεί υπερβολικό αυτό που θα γράψουμε …. Ωστόσο θεωρούμε πολύ σοβαρά τα ευρήματα της παρακάτω έρευνας, δεδομένου ότι η ικανότητα των νοικοκυριών να διαχειρίζονται σωστά τα οικονομικά τους έχει πολύ μεγάλη σημασία συνολικά για μια οικονομία. Απογοητευτικά λοιπόν είναι τα ευρήματα νέας έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό στην Ευρώπη, με την Ελλάδα, μάλιστα, να είναι ανάμεσα στις χώρες – ουραγούς που ο πληθυσμός της κατέχει βασικές χρηματοοικονομικές γνώσεις.

Όπως σχολιάζει το Ινστιτούτο Bruegel, η έρευνα έδειξε ότι μόνο ένα στα δύο άτομα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά μέσο όρο, γνωρίζει οικονομικά. Σε έρευνα του 2023 που περιείχε πέντε ερωτήσεις που αξιολογούσαν τις βασικές χρηματοοικονομικές γνώσεις, μόνο οι μισοί από τους ερωτηθέντες απάντησαν σωστά σε τουλάχιστον τρεις από τις πέντε ερωτήσεις.

Οι ερωτήσεις που απάντησαν συχνότερα σωστά οι ερωτηθέντες μέτρησαν την κατανόηση του πληθωρισμού και τη σχέση μεταξύ κινδύνου και απόδοσης. Αντίθετα, μόνο ένας στους πέντε ερωτηθέντες απάντησε σωστά σε ερώτηση σχετικά με τη σχέση μεταξύ των επιτοκίων και των τιμών των ομολόγων

O χάρτης δείχνει τις οικονομικές γνώσεις ανά χώρα στην ΕΕ

Απογοητευτικά τα ευρήματα

Ο λόγος της έρευνας ήταν να απαντηθεί το ερώτημα εάν τα νοικοκυριά έχουν αρκετές γνώσεις και δεξιότητες για να διαχειριστούν την οικονομική τους ευημερία. Η χρηματοοικονομική γνώση είναι απαραίτητη στις σύγχρονες οικονομίες στις οποίες η ευθύνη για την αποταμίευση και την προετοιμασία για τη συνταξιοδότηση έχει μετατεθεί όλο και περισσότερο στο άτομο.

Ακόμη, από τις συντάξεις μέχρι τα στεγαστικά δάνεια, στα νέα χρηματοπιστωτικά μέσα, τα άτομα πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις που είναι πιο περίπλοκες και πιο ριψοκίνδυνες από ό,τι στο παρελθόν.

Εν τω μεταξύ, η ψηφιοποίηση των οικονομικών έχει καταστήσει ευκολότερη την πρόσβαση σε χρηματοοικονομικά προϊόντα, εκθέτοντας τους καταναλωτές σε άγνωστους και ταχέως μεταβαλλόμενους κινδύνους.

Πέντε ερωτήσεις

Τέθηκαν πέντε ερωτήσεις για τη μέτρηση των γνώσεων σχετικά με τον πληθωρισμό, το ανατοκισμό, την τιμολόγηση βασικών περιουσιακών στοιχείων, τη σχέση μεταξύ κινδύνου και απόδοσης και τη διαφοροποίηση κινδύνου. Μόλις πάνω από το 50% των ερωτηθέντων, κατά μέσο όρο στην ΕΕ, μπορούσαν να απαντήσουν σωστά σε τουλάχιστον τρεις από τις πέντε ερωτήσεις γνώσης. Έτσι, η χρηματοοικονομική γνώση εξακολουθεί να είναι χαμηλή, δεδομένου ότι οι ερωτήσεις μετρούν βασικές οικονομικές έννοιες που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή λήψη οικονομικών αποφάσεων.

Από τις πέντε έννοιες, οι ερωτηθέντες κατανόησαν καλύτερα τη σχέση μεταξύ κινδύνου και απόδοσης και πληθωρισμού, με περίπου το 65% να απαντά σωστά στις σχετικές ερωτήσεις. Όμως, εστιάζοντας μόνο στον πληθωρισμό, αυτό σημαίνει επίσης ότι το 35% των ερωτηθέντων δεν κατανοεί ότι ο πληθωρισμός μειώνει την αγοραστική του δύναμη. Καθώς ο πληθωρισμός ήταν ασυνήθιστα υψηλός από το 2022, αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν τη δυσκολία πολλών νοικοκυριών να προσαρμόσουν την κατανάλωση και τη συμπεριφορά αποταμίευσης σε τέτοιες υψηλές αυξήσεις τιμών.

Ο πίνακας δείχνει πόσα άτομα στην Ευρώπη έχουν γνώσεις για τον πληθωρισμό

Γιατί είναι σημαντικές οι οικονομικές γνώσεις;

Συνεχίζοντας με τη συγκεκριμένα έρευνα και όπως χαρακτηριστικά ανέφερε το Brugel. Η καλύτερη κατανόηση των οικονομικών εννοιών συνδέεται με την καλύτερη διαχείριση τόσο του ενεργητικού όσο και του παθητικού ενός νοικοκυριού. Τα νοικοκυριά με μεγαλύτερη οικονομική γνώση έχουν αποδειχθεί ότι κατένειμαν καλύτερα τους πόρους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Η μεγαλύτερη οικονομική γνώση οδηγεί σε χαμηλότερη οικονομική ευθραυστότητα, δηλαδή στην ικανότητα αντιμετώπισης απροσδόκητων εξόδων. Η μεγαλύτερη γνώση συνδέεται επίσης με υψηλότερη συσσώρευση πλούτου.

Για παράδειγμα, τα γερμανικά νοικοκυριά με χαμηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικής παιδείας, τα οποία επηρεάστηκαν άσχημα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, ήταν πιο πιθανό να πουλήσουν τα περιουσιακά τους στοιχεία με ζημία. Τα νοικοκυριά με μεγαλύτερη χρηματοοικονομική παιδεία κερδίζουν μεγαλύτερες αποδόσεις από τις επενδύσεις τους. Αυτές οι επιπτώσεις είναι επακόλουθες: περίπου το 30% έως το 40% της ανισότητας πλούτου κοντά στη συνταξιοδότηση οφείλεται σε διακυμάνσεις στις χρηματοοικονομικές γνώσεις, επισημαίνει το Bruegel σύμφωνα με έρευνες.

Επίσης, οι κακές οικονομικές γνώσεις εμποδίζουν τους ανθρώπους να προετοιμαστούν για το μέλλον. Όσοι έχουν χαμηλά επίπεδα οικονομικών γνώσεων είναι λιγότερο πιθανό να προγραμματίσουν τη συνταξιοδότηση. Καθώς οι κοινωνίες γερνούν και οι άνθρωποι ζουν περισσότερο μετά την απασχόληση, η ύπαρξη επαρκών μέσων θα είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική σταθερότητα των νοικοκυριών και για τη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων που χρηματοδοτούνται από το δημόσιο.

Τι δείχνουν τα στοιχεία

Κάποιος με γνώσεις, έχει περισσότερες πιθανότητες να συμμετάσχει σε χρηματοπιστωτικές αγορές. Καθώς οι άνθρωποι αποκτούν περισσότερες οικονομικές γνώσεις, είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν σε χρηματοπιστωτικές αγορές, επενδύοντας, για παράδειγμα, σε μετοχές. Στοιχεία από ολλανδικά νοικοκυριά έδειξαν ισχυρή επίδραση της γνώσης στη συμμετοχή στο χρηματιστήριο.

Υπάρχουν επίσης ορισμένα στοιχεία για τις επιπτώσεις της χρηματοοικονομικής γνώσης στη διαχείριση της πλευράς του παθητικού ενός νοικοκυριού. Τα άτομα με χαμηλά επίπεδα οικονομικών γνώσεων τείνουν να δανείζονται με πιο ακριβούς όρους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους νέους. Στην εποχή της ψηφιοποίησης, τα προγράμματα «αγοράστε τώρα, πληρώστε αργότερα» (BNPL) έχουν μειώσει σημαντικά το όριο πρόσβασης στην πίστωση, καθώς δεν γίνονται πιστωτικοί έλεγχοι πριν από τη χρήση.

35% του εισοδήματος

Πάμε τώρα σε μια ακόμη αρκετά ενδιαφέρουσα έρευνα, με ευρήματα που επίσης προβληματίζουνε, με τη χώρα μας, όπως συνεχώς αναφέρουμε με συγκεκριμένα στοιχεία τον τελευταίο καιρό, να έχει ένας από τους υψηλότερους ρυθμούς πληθωρισμού στην Ε.Ε., σε σοβαρά ζητήματα όπως τα τρόφιμα ….

Τριάντα χρόνια πίσω έφερε την κατανομή των οικογενειακών προϋπολογισμών ο πληθωρισμός από τη μια και η εσωτερική υποτίμηση της προηγούμενης δεκαετίας από την άλλη, ανεβάζοντας υπέρμετρα το ποσοστό των δαπανών για τρόφιμα και στέγαση στο σύνολο των δαπανών των νοικοκυριών. Στην πραγματικότητα, μάλιστα, η κατάσταση για τα νοικοκυριά σήμερα είναι ακόμη δυσμενέστερη, καθώς τα εισοδήματα μετά την κατακόρυφη μείωσή τους τη δεκαετία της οικονομικής κρίσης δεν έχουν επανέλθει στα προ του 2010 επίπεδα, την ώρα που οι δαπάνες –και μάλιστα οι πλέον ανελαστικές– για τρόφιμα για στέγαση «τρέχουν» την τελευταία τριετία με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.

Όπως ανέφερε η Καθημερινή σε δημοσίευμα της. Σύμφωνα με τις έρευνες οικογενειακών προϋπολογισμών που διενεργεί η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), το 1994 σχεδόν οι μισές από τις μηνιαίες δαπάνες των νοικοκυριών (το 49,10% του συνόλου) αφορούσαν τα είδη διατροφής και τη στέγαση. Θα πρέπει, βεβαίως, να σημειωθεί ότι τότε η ΕΛΣΤΑΤ δεν λάμβανε υπόψη τις δαπάνες για ξενοδοχεία, εστίαση, πιθανόν καθώς ήταν αρκετά διαφορετικά τα καταναλωτικά πρότυπα που επικρατούσαν τα προηγούμενα χρόνια. Το 1994 πράγματι ο πληθωρισμός είχε φτάσει το 10,9% (μεταβολή μέσου ετήσιου δείκτη τιμών καταναλωτή), όμως τα εισοδήματα σχεδόν όλη την προηγούμενη περίοδο ακολουθούσαν θετικό ρυθμό (με εξαίρεση τις αρχές των δεκαετιών ’80 και ’90), ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 ο ρυθμός αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος σημείωσε ανάκαμψη.

Η… χρυσή εποχή

Το 2004, οι δύο αυτές κατηγορίες δαπανών αποτελούσαν μόλις το 27,79% των συνολικών μέσων μηνιαίων δαπανών των νοικοκυριών, ενώ πλέον οι δαπάνες για εστιατόρια – ξενοδοχεία ανέρχονταν στο 9,61% των συνολικών δαπανών. Το 2009, μια χρονιά πριν από την είσοδο της ελληνικής οικονομίας σε καθεστώς μνημονίου, οι δαπάνες για διατροφή και στέγαση εξακολουθούσαν να αποτελούν ποσοστό κάτω του 30% του συνόλου των δαπανών, για να εκτοξευθούν το 2015 στο 34%. Συνολικά οι δαπάνες των νοικοκυριών, ως απόλυτο ποσό, ήταν υψηλότερες κατά περίπου 25% σε σύγκριση με αυτές του 2022, ακριβώς διότι τα εισοδήματα το 2009 ήταν κατά πολύ υψηλότερα.

Η αύξηση αυτή σχετίζεται κυρίως με το γεγονός ότι σε συνθήκες «φτωχοποίησης» του πληθυσμού –μην ξεχνάμε ότι την περίοδο 2007-2015 το διαθέσιμο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 27,5%– οι δαπάνες κατευθύνονται στην κάλυψη των πλέον βασικών αναγκών (τροφή και στέγη). Αλλωστε το 2015 ήταν χρονιά αρνητικού πληθωρισμού, με τον μέσο ετήσιο δείκτη τιμών καταναλωτή να διαμορφώνεται σε -1,7%. Το 2022, τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, οι δαπάνες για είδη διατροφής και στέγαση έχουν αυξηθεί ακόμη περισσότερο τόσο ως ποσοστό των συνολικών δαπανών (έφτασαν το 35,40%) όσο και σε απόλυτες τιμές.

Τα δύσκολα χρόνια

Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 2015, τη χρονιά των capital controls, η μέση μηνιαία δαπάνη των νοικοκυριών για τα είδη διατροφής ανερχόταν σε 293,30 ευρώ, το 2022 αυτή είχε φτάσει τα 334,03 ευρώ (τρέχουσες τιμές), υψηλότερη δηλαδή περίπου κατά 14%. Η μέση μηνιαία δαπάνη για στέγαση ανερχόταν το 2015 σε 189,21 ευρώ (σ.σ. το ποσό φαίνεται χαμηλό διότι λόγω του υψηλού ποσοστού ιδιοκατοίκησης στην Ελλάδα, το οποίο είναι της τάξης του 75%, πολλά νοικοκυριά δεν καταβάλλουν ενοίκιο), ενώ το 2022 είχε φτάσει τα 232,68 ευρώ, υψηλότερη δηλαδή κατά 23%.

Η κατάσταση, βεβαίως, δυσκολεύει ακόμη περισσότερο για τα φτωχότερα νοικοκυριά, ενώ η «εκτέλεση» του οικογενειακού προϋπολογισμού για μια οικογένεια με παιδιά μοιάζει σε καθημερινή βάση με δυσεπίλυτη εξίσωση. Το μερίδιο των δαπανών για είδη διατροφής και στέγαση για το φτωχότερο 20% του πληθυσμού ανέρχεται σε 58,1% των συνολικών δαπανών του νοικοκυριού αυτής της κατηγορίας, κάτι που δείχνει –αν μη τι άλλο– πόσο ευάλωτες είναι αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες στις ανατιμήσεις των τροφίμων, στη ραγδαία αύξηση των ενοικίων, αλλά και σε μια νέα ενδεχόμενη αύξηση των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος και εν γένει της ενέργειας.

Οσο για ένα νοικοκυριό που αποτελείται από ένα ζευγάρι και δύο παιδιά έως 16 ετών; Οι συνολικές μηνιαίες δαπάνες του υπολογίζονταν το 2022 σε 2.394 ευρώ – κάτι που σημαίνει ότι εάν οι γονείς είναι μισθωτοί, θα πρέπει να αμείβονται με μισθό αρκετά πάνω από τον μέσο μισθό (που σήμερα στον ιδιωτικό τομέα είναι περί τα 1.200 ευρώ) για να μπορούν να δίνουν μια μικρή περιουσία στο σούπερ μάρκετ, καθώς η μέση μηνιαία δαπάνη για είδη διατροφής ήταν το 2022 περί τα 456 ευρώ.

Ίσως η κρίση του Μαρτίου΄87 να ήταν η χειρότερη των τελευταίων 100 χρόνων

Όπως τώρα έγραφε ο Βηματοδότης, θα σας μεταφέρω τώρα 37 χρόνια πίσω, τον Μάρτιο του 1987, όταν η Ελλάδα και η Τουρκία βρέθηκαν ένα βήμα πριν από τον πόλεμο, ίσως η χειρότερη στιγμή τα τελευταία χρόνια στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, χειρότερη ακόμα και από την πρόσφατη σχετικά κρίση του Oruc Reis. Ήταν τότε που μία σοβαρότατη κρίση έκανε τους Έλληνες να υπερβούν εντυπωσιακά τον διχασμό που είχε προκαλέσει τότε το νομοσχέδιο Αντώνη Τρίτση για την εκκλησιαστική περιουσία και με την απειλή πολέμου από την Τουρκία, ένωσε όλους τους Έλληνες σαν γροθιά απέναντι στον εθνικό επιβουλέα.

Επικράτησε εθνική ανάταση και από το γεγονός ότι η Τουρκία υπάκουσε στο τελεσίγραφο του Ανδρέα Παπανδρέου και ματαίωσε τη δεύτερη έξοδο του ερευνητικού τουρκικού πλοίου «Πίρι Ρέις» (πρώην Σισμίκ). Το γεγονός έχει εγγραφεί στη συλλογική μνήμη ως «νίκη», αλλά λίγοι στην Ελλάδα γνωρίζουν ότι εξίσου ως «νίκη» του Τουργκούτ Οζάλ έχει εγγραφεί στην Τουρκία. Πώς γίνεται όμως οι δύο χώρες να έφτασαν πιο κοντά από ποτέ σε πόλεμο, αλλά να τον απέφυγαν πιστεύοντας η καθεμία ότι υποχώρησε η άλλη;

Θυμάμαι τον τότε Πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου να αποδίδει την έξοδο του τουρκικού ερευνητικού «Πίρι Ρέις» σε σχέδιο των Αμερικανών. Θυμάμαι επίσης να πηγαίνει (συνοδευόμενος από τον διπλωματικό του σύμβουλο Χρήστο Μαχαιρίτσα και την γραμματέα του Αγγέλα Κοκκόλα) να συναντά τον τότε υπουργό Άμυνας Γιάννη Χαραλαμπόπουλο στον απόρρητο θάλαμο επιχειρήσεων του ΓΕΕΘΑ και να δίνει εντολή στους στρατηγούς ότι εάν το Πίρι Ρέις εισέλθει σε ελληνικά χωρικά ύδατα, βυθίστε το. Και εν συνεχεία αν γυρνάει προς τον Χαραλαμπόπουλο και να λέει δυνατά ώστε να ακούσουν όλοι ότι η εντολή που έδωσα ακυρώνεται μόνον από τον Πρωθυπουργό, δηλαδή από μένα. Και έφυγε από την αίθουσα.