"Kουλου-βάχατα"

00:01 - 29/11/23

Από τα πιο σοβαρά θέματα….

Σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ζητήματα που καίνε την ελληνική οικονομία, σε σχέση με τα πρωτογενή πλεονάσματα, το χρέος και γενικά τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας κατά τα επόμενα χρόνια. Όπως αναφέρονταν στα τελευταία ρεπορτάζ, την περασμένη εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπίστωνε, στη γνωμοδότησή της για το προσχέδιο προϋπολογισμού του 2024, ότι η Ελλάδα υπερκαλύπτει κατά πολύ τη σύστασή της για το όριο αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών: αντί για 2,6%, ο προϋπολογισμός της προβλέπει αύξηση μόνο κατά 0,4%. Ετσι, η Ελλάδα ήταν μία από τις 7 μόνο χώρες που πέρασε τις «δημοσιονομικές εξετάσεις» της Κομισιόν χωρίς παρατηρήσεις.

Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, η αύξηση των καθαρών πρωτογενών δαπανών είναι το νέο μέτρο δημοσιονομικής πειθαρχίας που περιλαμβάνουν οι προτάσεις της Κομισιόν, στο πλαίσιο της αναθεώρησης του Συμφώνου Σταθερότητας. Ο ελληνικός προϋπολογισμός, προς το παρόν, καλύπτει και τους παλιούς κανόνες, αφού το έλλειμμα του προϋπολογισμού το 2024 θα είναι μόλις 1,1% του ΑΕΠ (με όριο το 3% του ΑΕΠ), ενώ θα υπάρξει πρωτογενές πλεόνασμα 2,1% του ΑΕΠ.

Ομως η συμμόρφωση αυτή, όπως μεταδίδουν πηγές του υπουργείου Οικονομικών, δεν είναι δεδομένη για τα επόμενα χρόνια, εφόσον παραμείνουν οι κανόνες του παλιού Συμφώνου Σταθερότητας. Συγκεκριμένα, οι πηγές αναφέρουν ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα απαιτούνται συνεχή πρωτογενή πλεονάσματα της τάξης του 2,5% του ΑΕΠ σε σταθερή βάση, κάτι που μπορεί να λειτουργήσει αντιαναπτυξιακά, πριν καλά καλά η χώρα ανακτήσει το χαμένο έδαφος της μνημονιακής δεκαετίας.

Η κυβέρνηση τοποθετείται, στο πλαίσιο αυτό, ξεκάθαρα υπέρ της επίτευξης συμφωνίας για τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες της Ε.Ε. Αν δεν υπάρξει συμφωνία έως το τέλος του χρόνου, θα επανέλθει σε ισχύ το παλιό Σύμφωνο Σταθερότητας, βάζοντας τις χώρες σε στενό δημοσιονομικό κορσέ, χωρίς ευελιξία: ανώτατο όριο ελλείμματος 3% του ΑΕΠ και ετήσια μείωση χρέους ίση με το 1/20 του υπερβάλλοντος ποσοστού του 60% του ΑΕΠ (αν και το τελευταίο δεν εφαρμόστηκε στην πράξη).

Το πρόβλημα είναι ότι οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι απολύτως διασπασμένες στο θέμα αυτό: Οι 13 είναι υπέρ της πρότασης της Κομισιόν για μεγαλύτερη ευελιξία και οι 14, κυρίως της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης και οι χώρες της Βαλτικής, είναι υπέρ αυστηρότερων, οριζόντιων, στόχων μείωσης χρέους και ελλειμμάτων. Η πρόταση της Κομισιόν, όπως είναι γνωστό, δίνει τη δυνατότητα σε κάθε χώρα να διαμορφώνει το δημοσιονομικό της πρόγραμμα, με βάση τις ιδιαιτερότητές της, υπό την προϋπόθεση ότι το χρέος της υποχωρεί με βιώσιμο τρόπο. Η ίδια η Κομισιόν αξιολογεί αυτά τα προγράμματα, με βάση τις προβλέψεις της. Η Γερμανία εξαρχής δεν συμφώνησε με τη χαλαρή αυτή προσέγγιση, θεωρώντας την επικίνδυνη και προκρίνοντας οριζόντιους κανόνες μείωσης χρέους κατά 1% τουλάχιστον ετησίως και δημιουργία «μαξιλαριών» ασφαλείας, ώστε να αντιμετωπίζονται ενδεχόμενες απρόβλεπτες καταστάσεις.

Η ισπανική προεδρία, όπως όφειλε, υπέβαλε συμβιβαστική πρόταση, με ονομαστικούς στόχους μείωσης, αφήνοντας κενό το ποσοστό για να συμπληρωθεί την τελευταία στιγμή. Ομως, ενώ διαφαινόταν προοπτική να συγκαλέσει η Ισπανίδα υπουργός Οικονομικών Νάντια Καλβίνιο έκτακτο Ecofin στις 23 Νοεμβρίου, ώστε να προχωρήσει η διαπραγμάτευση και να κλείσει συμφωνία στο τελευταίο Ecofin του χρόνου, στις 8 Δεκεμβρίου, αυτό δεν έγινε, προφανώς επειδή δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις συμφωνίας.

Τη διαπραγμάτευση φάνηκε να δυσκολεύει ακόμη περισσότερο η πρόσφατη απόφαση του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, που απαγόρευσε τη μεταφορά 60 δισ. ευρώ από τα αδιάθετα κονδύλια της χώρας για την πανδημία σε πράσινες επενδύσεις. Η απόφαση «στρίμωξε» δημοσιονομικά τη χώρα και υποχρέωσε τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Κρίστιαν Λίντνερ να ανακοινώσει, την περασμένη Πέμπτη, την κατάθεση συμπληρωματικού προϋπολογισμού για το 2023, παραβιάζοντας για έναν ακόμη χρόνο το «φρένο χρέους», που είχε εγκαταλειφθεί προσωρινά, λόγω της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης.

Οι αναλυτές εκτίμησαν αρχικά ότι μια χώρα που υποχρεώνει τους πολίτες της να πιεστούν δημοσιονομικά δεν θα επιτρέψει εύκολα στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης να υιοθετήσουν χαλαρούς κανόνες. Μένει να φανεί αν ο κ. Λίντνερ θα συνεχίσει να έχει συμπεριφορά «γερακιού» στην ευρωπαϊκή διαπραγμάτευση, ακόμη και μετά την εγκατάλειψη του «φρένου χρέους» στο εσωτερικό της χώρας του.

Η διαπραγμάτευση έχει κι άλλες πτυχές με ειδικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, όπως η αντιμετώπιση των επενδυτικών και των αμυντικών δαπανών. Οπως είπε ο υπουργός Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης, μετά το τελευταίο Ecofin στις 9 Νοεμβρίου, «οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες θα πρέπει να διασφαλίζουν ταυτόχρονα τη δημοσιονομική πειθαρχία και την οικονομική ανάπτυξη, ενώ θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τις χώρες με υψηλές αμυντικές δαπάνες».

Παρότι το ελληνικό χρέος μειώνεται με ταχύτατους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια (από 172,6% το 2022 σε 160,3% το 2023 και προβλέπεται να υποχωρήσει σε 152,3% του ΑΕΠ το 2024), η κυβέρνηση δεν συμφωνεί με τη γερμανική πρόταση για μείωση κατά 1% του ΑΕΠ κάθε χρόνο, καθώς θεωρεί ότι σε περίπτωση χαμηλού ρυθμού ανάπτυξης, όπως π.χ. 0,5%, αυτός ο περιορισμός θα οδηγήσει σε στραγγαλισμό της οικονομικής δραστηριότητας.

Τα στοιχήματα ακόμη είναι ανοιχτά ως προς το αν θα υπάρξει συμφωνία για το νέο Σύμφωνο στις 8 Δεκεμβρίου. Αν δεν καταστεί αυτό εφικτό, η διαπραγμάτευση θα συνεχιστεί επί βελγικής προεδρίας, με τις δυσκολίες να αυξάνονται, καθώς θα πλησιάζουν και οι ευρωεκλογές.

Μπράβο για αυτά τα στοιχεία …

Και σε σχέση με τα παραπάνω, θα πούμε ένα μεγάλο μπράβο για τα στοιχεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού τα οποία ανακοινώθηκαν στο ξεκίνημα της εβδομάδας. Καταλαβαίνουμε πως ελάχιστοι από τον απλό κόσμο ασχολούνται … Ωστόσο η σημασία των στοιχείων είναι μεγάλη και είναι πολύ χαρούμενη πως μήνες τώρα πιάνονται όλοι οι στόχοι, με όλα να δείχνουνε πως η χώρα θα επιστρέψει στο δρόμο των πλεονασμάτων, χωρίς τα προβλήματα που τόσο πολύ φοβούμασταν.

Είναι λοιπόν χαρακτηριστικό ότι όπως ανακοινώθηκε,  λίγο πάνω από την εκτίμηση του προϋπολογισμού του 2024 κινήθηκαν τα φορολογικά έσοδα για το 10μηνο Ιανουάριος-Οκτώβριος 2023.

Ειδικότερα, τα έσοδα από φόρους ανήλθαν σε 50.718 εκατ. ευρώ, αυξημένα κατά 33 εκατ. ευρώ ή 0,1% έναντι του στόχου που έχει περιληφθεί στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2024.

Σύμφωνα με τα στοιχεία εκτέλεσης του κρατικού προϋπολογισμού, σε τροποποιημένη ταμειακή βάση, για την περίοδο του Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2023, παρουσιάζεται έλλειμμα στο ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού ύψους 482 εκατ. ευρώ έναντι στόχου για έλλειμμα 962 εκατ. ευρώ που έχει περιληφθεί για το αντίστοιχο διάστημα του 2023 στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2024 και ελλείμματος 4.770 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο διάστημα του 2022.

Το πρωτογενές αποτέλεσμα διαμορφώθηκε σε πλεόνασμα ύψους 6.080 εκατ. ευρώ, έναντι στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα 5.607 εκατ. ευρώ και πρωτογενούς ελλείμματος 350 εκατ. ευρώ για την ίδια περίοδο το 2022, κυρίως λόγω ετεροχρονισμού ταμειακών πληρωμών των εξοπλιστικών προγραμμάτων του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας.

Την περίοδο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2023, το ύψος των καθαρών εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού ανήλθε σε 53.925 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 49 εκατ. ευρώ έναντι του στόχου που έχει περιληφθεί για το αντίστοιχο διάστημα στην εισηγητική έκθεση του Προϋπολογισμού 2024.

Δημογραφικό

Έχοντας επανειλημμένως χαρακτηρίσει το δημογραφικό ως ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που ήδη αντιμετωπίζει η χώρα και θα γίνει ακόμη πιο οξύ τα επόμενα χρόνια. Πάμε να δούμε τα όσα έγραψε σε άρθρο του στη Ναυτεμπορική ο Βασίλης Αγγελόπουλος:

«Είναι πρακτικά ανέφικτο να αποφύγουμε τη μείωση του πληθυσμού της χώρας έως το 2050». «Για τη σημερινή γενιά εργαζομένων, το όριο ηλικίας είναι στα 67 έτη. Για τα παιδιά μας το αντίστοιχο όριο θα είναι στα… 70 έτη»! Πρόκειται μόνο για μερικές από τις βαθιά δυσοίωνες, έως καταθλιπτικές ατάκες που ειπώθηκαν στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, σε συνέδριο που διεξήχθη για το δημογραφικό. Εξαιρετικοί επιστήμονες παρέθεσαν στοιχεία που επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές: Καθόμαστε πάνω σε βόμβα, που έχει τοποθετηθεί στα θεμέλια της κοινωνίας και το αγνοούμε.

Η δουλειά που έκανε το Πανεπιστήμιο Πειραιά, πραγματικά δείχνει το μέγεθος του προβλήματος. Το προσδόκιμο ζωής μπορεί να έχει φτάσει στα 85 έτη και αυτό να είναι ευχή, αλλά ταυτόχρονα, αν δεν προσέξουμε, πολύ εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε κατάρα. Μέχρι το 2040 θα έχει διπλασιαστεί ο αριθμός των ηλικιωμένων, άνω των 80 ετών! Άρα, θα χρειάζονται νέα μέτρα για να καλυφθούν οι ανάγκες τους σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, νοσηλεία και γενικότερα δαπάνες υγείας. Την ίδια στιγμή, ο ρυθμός των γεννήσεων βαίνει διαρκώς μειωμένος. Άρα, η χώρα μας γερνάει με μεγάλη ταχύτητα και δεν φαίνεται ότι μπορεί να υπάρξει ανάχωμα σε αυτή την πορεία.

Η συζήτηση για τα όρια ηλικίας, όμως, είναι μάλλον πρόωρη. Όσο και αν ο υφυπουργός Εργασίας, Πάνος Τσακλόγλου, δεν χάνει ευκαιρία να αναφέρεται στον δημογραφικό κίνδυνο σε κάθε συνέντευξη, σε κάθε τηλεοπτική ή ραδιοφωνική του παρουσία, δεν υπάρχουν μόνο τα όρια ηλικίας για να παρέμβει η Πολιτεία και να εξισορροπήσει την κατάσταση. Υπάρχουν «δεξαμενές» που πρέπει  να αξιοποιηθούν καλά, πριν φτάσει η στιγμή να ανοίξει πάλι αυτή η πονεμένη συζήτηση. Ακούγεται εύκολο να επιλεχθεί η λύση της αύξησης των ορίων από τα 67 στα 70 ή στα 72 έτη, αλλά η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Ειλικρινά, μοιάζει κωμικοτραγικό να σκεφτεί κανείς πού μπορεί να αξιοποιηθεί ένας εργαζόμενος… 70 ετών και άνω!

Αντίθετα, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι πρέπει πρώτα να δοθεί έμφαση σε άλλες, πιο «ειδικές» κατηγορίες του πληθυσμού, όπου η Ελλάδα καταγράφει σημαντική υστέρηση. Οι γυναίκες και οι νέοι έως 25 ετών είναι οι δύο μεγάλες ομάδες του πληθυσμού που θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε να περιοριστεί κάπως το πρόβλημα. Από κοντά και οι μετανάστες, αν και υπάρχει πάντα το ρίσκο για να προκληθούν αντιδράσεις, με πιο εθνικά χαρακτηριστικά, που σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να αγνοηθούν.

Ήδη το υπουργείο Εργασίας, έχοντας διαπιστώσει το πρόβλημα, κινείται στην κατεύθυνση της εξισορρόπησης των αποδοχών ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες, ώστε να δοθεί ένα έξτρα κίνητρο για απασχόληση. Ανάλογες κινήσεις γίνονται και προς τους νέους, καθώς εκεί το φαινόμενο της μαζικής φυγής προς το εξωτερικό δεν έχει περιοριστεί  σημαντικά. Αν αξιοποιηθούν ικανοποιητικά αυτές οι κατηγορίες πολιτών, τότε τα όρια ηλικίας μπορούν να περιμένουν. Όμως, ακόμα και έτσι, ας μην τρέφουμε αυταπάτες: Τώρα πια, είναι αργά για να αντιστραφεί η πορεία. Η χώρα γερνάει, αυτό δεν αλλάζει. Όταν άλλα κράτη του δυτικού κόσμου λάμβαναν μέτρα ήδη από τη δεκαετία του ’70, εμείς έπρεπε να φορτωθούμε πρώτα 2-3 Μνημόνια και μετά να αντιληφθούμε το αναπόφευκτο. Αργήσαμε και θα το πληρώσουμε.

Νοικοκυριά

Στα του πληθωρισμού τώρα και τα μεγάλα προβλήματα των νοικοκυριών …. Όπως αναφέρονταν σε σχετικά ρεπορτάζ. Κόφτη» ακόμα και στην αγορά τροφίμων βάζουν ήδη ή σκέφτονται να βάλουν οι μισοί Έλληνες καθώς η ακρίβεια συνεχίζει να αδειάζει το πορτοφόλι πριν τελειώσει ο μήνας.

Τα νοικοκυριά έχουν ήδη κόψει έξοδα σε βασικές κατηγορίες προϊόντων όπως ρούχα, παπούτσια, βιβλία, παιχνίδια, προϊόντα ομορφιάς. Ήδη όμως μπαίνει στο κάδρο η εξοικονόμηση και στα τρόφιμα, ενώ για πολλούς το καλάθι του νοικοκυριού γεμίζει ήδη με φτηνότερα προϊόντα για να βγει ο μήνας.

Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα νέας έρευνας της Focus Bari που αναφέρει πως οι μισοί Έλληνες δηλώνουν πως τους επόμενους 12 μήνες θα δαπανήσουν λιγότερα για την αγορά τροφίμων και ποτών. Το αντίστοιχο διεθνές ποσοστό είναι μόλις 24%, δηλαδή ένας στους τέσσερις.

Η Σουηδία στις καλένδες, τα F-35 στην Αθήνα

Όπως τώρα έγραψε ο Βηματοδότης, σήμερα θα αρχίσω με μια είδηση που έρχεται πέραν του ατλαντικού. Το θέμα της Σουηδίας μετά την έως τώρα άρνηση της Τουρκίας να άρει το βέτο για ένταξή της στο ΝΑΤΟ, πέρασε όπως φαίνεται στις χώρες μέλη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας στις καλένδες, ή εάν θέλετε παραμένει στάσιμο. Αντιθέτως οι Αμερικανοί αποστέλλουν στην Αθήνα το Letter Of Agreement (LOA) του αμερικανικού Κογκρέσου για τα ελληνικά  F-35.

Η αλήθεια είναι ότι άργησε κάπως να έρθει, αφού στην Αθήνα το περίμεναν μετά  τις ελληνικές και τουρκικές εκλογές, και εν συνεχεία μετά τη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους. Αλλά μετά την αρνητική στάση που εξακολουθεί να έχει η Τουρκία στην ένταξη της Σουηδίας στο  ΝΑΤΟ, το LOA (σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές)«αποστέλλεται στην Αθήνα, εντός του έτους ώστε να αρχίσουν άμεσα οι διαπραγματεύσεις για την αγορά των 20+4 υπερσύγχρονων μαχητικών 5ης γενιάς.

Εκείνο που μου ανέφερε ανώτατη κυβερνητική πηγή, είναι ότι παρά την καθυστέρηση η χώρα μας δεν έχασε την σειρά της στην γραμμή παραγωγής (βρισκόμαστε στην 8η θέση και το πρώτο θα παραδοθεί, όπως προβλέπει η αρχική συμφωνία, το 2028) και ότι η ελληνική κυβέρνηση ουδέποτε συνέδεσε την αγορά των F-35 με την πιθανή αγορά και αναβάθμιση F-16 από  την Τουρκία.

Ωστόσο όλο αυτό το διάστημα εν αναμονή του LOA υπήρξαν σημαντικές κινήσεις για την επίσπευση του ελληνικού προγράμματος. Πρώτο και κυριότερο, υπήρξε επιτυχής προσπάθεια για την εξεύρεση πόρων χρηματοδότησης των 20+4 F-35. Η κυριότερη πηγή χρηματοδότησης θα προέλθει από το Foreign Military Financing (FMF), από το αμερικανικό δηλαδή πρόγραμμα χρηματοδότησης για εξοπλιστικά προγράμματα άλλων χωρών, κυρίως μελών του ΝΑΤΟ και του Ισραήλ.