Με την πολύ θετική έννοια του όρου, καθ’ όσον το ευρύτερο έργο της καθηγήτριας είναι σημαντικό, μελετημένο, τεκμηριωμένο, αλλά με μεγάλες δόσεις ευχολογίων.

Το πρώτο βιβλίο της καθηγήτριας Mazzucato που διάβασα ήταν το «Επιχειρηματικό Κράτος» (Εκδόσεις Κριτική), το οποίο προλογίζει πολύ εύστοχα ο καθηγητής ΕΜΠ κ.Γιάννης Καλογήρου και που θέλει να αποδείξει ότι το κράτος μπορεί να επενδύει σε Καινοτομίες και να αναλαμβάνει κινδύνους σε τομείς όπου οι ιδιώτες διστάζουν.

Αυτή την ανάληψη κινδύνων, η καθηγήτρια Μ. Mazzucato την αποκαλεί «οικονομία της αποστολής» και θεωρεί ότι είναι ένας φιλόδοξος στόχος για να αλλάξει ο καπιταλισμός. Υπό αυτή την έννοια, η καθηγήτρια και συγγραφέας δεν αναπτύσσει μια μαρξιστογενή αντικαπιταλιστική ρητορική, αλλά τάσσεται χωρίς περιστροφές υπέρ ενός αντιγραφειοκρατικού, αποτελεσματικού και καινοτόμου κράτους, που από μόνο του θα μπορεί να παράγει αξίες,αλλά και νέες ουτοπίες.

«…Ο καπιταλισμός», γράφει, «…βρίσκεται πράγματι σε κρίση. Όμως τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να βελτιώνουμε τα πράγματα. Γνωρίζουμε από το παρελθόν ότι οι δημόσιοι και ιδιωτικοί δρώντες μπορούν να συνεργαστούν για να πετύχουν εξαιρετικά πράγματα αρκεί βέβαια να φανταστούμε και να δημιουργήσουμε έναν πιο συμπεριληπτικό και βιώσιμο καπιταλισμό, με πράσινη παραγωγή και κατανάλωση, λιγότερη ανισότητα, μεγαλύτερη προσωπική ολοκλήρωση, ανθεκτική ιατρική περίθαλψη και υγεία σε μεγάλη ηλικία, βιώσιμη κινητι­κότητα, ψηφιακή πρόσβαση για όλους. Όμως οι μικρές, εκθετικές αλλα­γές δεν θα μας οδηγήσουν σε αυτά τα αποτελέσματα. Πρέπει να έχουμε το θάρρος και την πεποίθηση για να κοιτάξουμε ψηλότερα – να ηγηθού­με σημαντικών αλλαγών που διαθέτουν τόση φαντασία όση και φιλοδο­ξία, και στοχεύουν σε κάτι πολύ πιο φιλόδοξο από το να στείλουμε έναν άνθρωπο στο φεγγάρι.

Για να το κάνουμε αυτό με επιτυχία, τα κράτη πρέπει να επενδύ­σουν στις εσωτερικές τους δυνατότητες – να ενισχύσουν την ικανότητα και την εμπιστοσύνη ώστε να σκέφτονται τολμηρά, να συνεργάζονται με τις επιχειρήσεις και την κοινωνία των πολιτών, να αποτελούν τον καταλύτη για νέες μορφές συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών τομέων, και να χρησιμοποιούν μέσα που επιβραβεύουν τους πρόθυμους να συ­νεργαστούν και να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες. Αυτό που πρέπει να κάνουν δεν είναι ούτε να επιλέξουν νικητές ούτε να προσφέρουν βοή­θεια, επιχορηγήσεις και εγγυήσεις χωρίς όρους, αλλά να επιλέξουν τους πρόθυμους. Και οι αποστολές αφορούν τη δημιουργία αγορών, όχι α­πλώς τη διόρθωσή τους. Αφορούν το να φανταστούμε νέους τομείς διε­ρεύνησης. Αφορούν την ανάληψη ρίσκου, όχι απλώς την αφαίρεσή του. Κι αν αυτό σημαίνει να γίνουν λάθη στην πορεία, ας γίνουν. Η μάθηση μέσω της δοκιμής και του σφάλματος είναι σημαντική για οποιαδήποτε άσκηση δημιουργίας αξίας. Οι φιλόδοξες αποστολές έχουν επίσης το θάρρος να καθορίζουν τους όρους συνεργασίας ώστε να μην είναι απα­ραίτητα ισότιμοι….».

Αυτό το μοντέλο που προτείνει η Mariana Mazzucato είναι η αποκαλούμενη από την ίδια «οικονομία της αποστολής». Στο πλαίσιο της τελευταίας, το κράτος, είναι όντως δημιουργός αξίας, που κατευθύνεται από τον δημόσιο σκοπό. Ωστόσο η συγγραφέας αναγνωρίζει ότι τα κράτη δεν μπορούν να επιδιώξουν αποστολές μόνα τους. Πρέπει να συνεργαστούν με επιχειρήσεις που καθοδηγούνται από τον σκοπό προκειμένου να υλοποιήσουν τους στόχους.

Συνεπώς η Mariana Mazzucato προτείνει την αναβάθμιση του επιχειρείν και των επιχειρήσεων μέσω την παραγωγικής επανεπένδυσης των κερδών τους, σημαντικό μέρος των οποίων σήμερα πάει στη χρηματοοικονομία και άρα στην προσοδοθηρία

Στην ουσία η συγγραφέας προτείνει νέους παραγωγικούς δρόμους στη σοσιαλδημοκρατία, που σημαίνει ότι την καλεί να σκεφτεί τον σχηματισμό ενός νέου κράτους. «…Πρώτα απ’ όλα», τονίζει, «….αυτό σημαίνει να επανεφεύρουμε το κράτος για τον 21ο αιώνα – εξοπλίζοντας το με τα εργαλεία, την οργάνωση και την κουλτούρα που χρειάζεται για να καθοδηγήσει μια προσέγγιση που προ­σανατολίζεται στην αποστολή. Επίσης, σημαίνει να φέρουμε τον σκοπό στο επίκεντρο της εταιρικής διακυβέρνησης και να πάρουμε μια πολύ ευρεία θέση υπέρ των εμπλεκόμενων στο σύνολο της οικονομίας. Σημαί­νει να αλλάξουμε τη σχέση ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό το­μέα, καθώς και ανάμεσα σε αυτούς και την κοινωνία των πολιτών, έτσι ώστε όλοι να λειτουργούν συμβιωτικά για έναν κοινό στόχο. Ο λόγος που δίνεται έμφαση στο να ξανασκεφτούμε τον ρόλο του κράτους είναι απλός: Μόνο το κράτος έχει τη δυνατότητα να φέρει την αλλαγή στην κλίμακα στην οποία χρειάζεται. Η σχέση ανάμεσα στους οικονομικούς δρώντες και στην κοινωνία των πολιτών δείχνει πόσο βαθιά είναι τα προβλήματά μας, και αυτό είναι που πρέπει να εξηγήσουμε.

Μπορούμε να ξεκινήσουμε αναγνωρίζοντας ότι οι καπιταλιστικές αγορές είναι αποτέλεσμα του πώς οργανώνουμε και πώς διαχειριζόμαστε τον κάθε δρώντα στο σύστημα, και του πώς σχετίζονται μεταξύ τους οι διαφορετικοί δρώντες. Αυτό ισχύει για τον ιδιωτικό και τον δημόσιο το­μέα καθώς και για άλλους τομείς, όπως τους μη κερδοσκοπικούς. Κανένα συγκεκριμένο είδος συμπεριφοράς της αγοράς δεν είναι αναπόφευκτο…».

Όμως η παραπάνω τοποθέτηση είναι θεωρητικά ορθή. Το πρόβλημα προβάλει όταν το αναπόφευκτο γίνεται μηχανισμός εξουσίας. Και αυτή η διάσταση αποσιωπάται στο βιβλίο, που προλογίζει ο Κώστας Π. Αναγνωστόπουλος (Εκδόσεις Επίκεντρο) και το οποίο αποτελεί πολύτιμο εργαλείο σκέψης.

Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος (EBR)