Είναι χαρακτηριστικό, ότι σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Βρετανία και η Αυστραλία, οι υπήκοοι τρίτων χωρών -αναλογικά- είναι πιο πιθανό να είναι οι ίδιοι επιχειρηματίες, παρά οι ντόπιοι. Στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι διαφορετική. Είναι σαφές από τα διαθέσιμα στοιχεία, ότι οι μετανάστες που εργάζονται ως αυτοαπασχολούμενοι επιχειρηματίες αποτελούν μόνο το 6,5%, ενώ οι ντόπιοι καταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό (24%). Οι αιτίες αυτής της ιδιομορφίας επικεντρώνονται, κυρίως, στις δομικές δυσλειτουργίες της ελληνικής οικονομίας και της δημόσιας διοίκησης αλλά και στην έλλειψη συγκροτημένων πολιτικών ένταξης, που να περιλαμβάνουν κίνητρα για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας σε ευάλωτες ομάδες.

Το έργο ATHENA, μια διεθνής έρευνα με θέμα την επιχειρηματικότητα των γυναικών μεταναστών, στην οποία συμμετέχει το ΕΛΙΑΜΕΠ, κατέγραψε και ανέλυσε πολύ ενδιαφέροντα πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν, οι μετανάστριες που δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά ή προτίθενται στο μέλλον να ασχοληθούν με την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις στο κομμάτι της χρηματοδότησης, αφού η πρόσβαση σε κεφάλαια είναι περιορισμένη. Εμπόδια προς την επίτευξη των σχεδίων τους αποτελούν, επίσης, και η εκτεταμένη γραφειοκρατία και οι σχέσεις τους με το κράτος, όπως και η γνώση της Ελληνικής γλώσσας. Παρά τα προσκόμματα που συναντούν, οι περισσότερες μετανάστριες που συμμετείχαν στην έρευνα αναφέρθηκαν στα ισχυρά κίνητρα που τους προσφέρει η επαφή τους με την επιχειρηματικότητα. Το κυριότερο είναι η ισορροπία μεταξύ δουλειάς και προσωπικού χρόνου που προσφέρει η επιχειρηματικότητα, σε αντίθεση με το καθεστώς πολλαπλής και ταυτόχρονης απασχόλησης στο οποίο είναι αναγκασμένες πολλές από αυτές να εργάζονται, για να βιοποριστούν. Επισημάνθηκαν, ακόμα, η επιθυμία  των μεταναστριών να αξιοποιήσουν τις μοναδικές δεξιότητές τους σε δραστηριότητες οι οποίες τους αρέσουν (όπως το να ανοίξουν μια επιχείρηση της αρεσκείας τους), όπως επίσης και η ισχυρή ανάγκη τους να συνδεθούν με τις τοπικές κοινωνίες.

Η απάντηση στο ερώτημα, ποιος ωφελείται από την ένταξη των μεταναστριών στην αγορά εργασίας μέσω της επιχειρηματικότητας έχει τρεις διαστάσεις: η πρώτη αφορά τις ίδιες της γυναίκες, οι οποίες έχουν πολλαπλά οφέλη, τόσο για την πορεία τους προς την κοινωνική ένταξη όσο και για την προσωπική τους ενδυνάμωση. H δεύτερη διάσταση επικεντρώνεται στα οφέλη που προκύπτουν για τις χώρες υποδοχής αλλά και για τις χώρες προέλευσης από την μεταναστευτική επιχειρηματικότητα. Διαπιστώνεται από την σύγχρονη βιβλιογραφία, ότι οι μετανάστες επιχειρηματίες συμβάλλουν αποφασιστικά στις οικονομίες τόσο της χώρας καταγωγής όσο και της χώρας υποδοχής, μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας, της αυξημένης παραγωγικότητας, της επέκτασης των αγορών, αλλά και της συνεισφοράς στα δημόσια οικονομικά μέσω της καταβολής φόρων και εισφορών. Τέλος, κερδισμένες βγαίνουν και οι κοινωνίες των χωρών, στις οποίες οι μετανάστες δραστηριοποιούνται επιχειρηματικά, κυρίως μέσω της πολιτισμικής αλληλεπίδρασης.

Η θετική συμβολή των μεταναστών στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των χωρών, καθώς και η συμβολή τους ως φορέων πολιτιστικής ποικιλομορφίας έχει επανειλημμένα τονιστεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεδομένης της δημογραφικής γήρανσης της ευρωπαϊκής ηπείρου, και ακόμα περισσότερο της Ελλάδας, της παράτασης του προσδόκιμου ζωής και της σταδιακής συρρίκνωσης του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας,  αναγνωρίζεται η συμβολή τους στη δημογραφική και οικονομική ανάπτυξη των κρατών-μελών.

Η συζήτηση αυτή αποκτά ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον, μετά και τον πόλεμο στην Ουκρανία και τα εκατομμύρια προσφύγων που έχουν εγκαταλείψει την χώρα. Στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα έχουν έρθει πάνω από 25.000 πρόσφυγες και έχουν εκδοθεί 9.695 άδειες παραμονής και εργασίας. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν συγγενικές ή φιλικές σχέσεις με αρκετούς συμπατριώτες τους, οι οποίοι, εδώ και χρόνια, μένουν μόνιμα και δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στην χώρα μας. Η αρχική, αυτή, επαφή δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ταχύτερη και ευκολότερη ένταξη τους στην κοινωνία, σε σχέση με τα προσφυγικά ρεύματα του παρελθόντος.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, το ελληνικό κράτος, και όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, πρέπει να ενθαρρύνουν και να ενισχύσουν την μεταναστευτική επιχειρηματικότητα με στόχο να προκύψει μια θετική ατζέντα για την μετανάστευση στην Ελλάδα. Τα οφέλη, πέρα από οικονομικά, μπορούν να αφορούν και μια ευρύτερη προσέγγιση κατά του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων που έχει εφαρμογή σε κάθε κοινωνικό περιβάλλον.

* Ο Κώστας Βλαχόπουλος είναι Πολιτικός Επιστήμονας. Εργάζεται ως Ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ και στο Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες. 

Πρώτη δημοσίευση στο Money Review